Proeven van woorden -1-

Taal is een wonder iets. Een aantal klanken die je hoort of een aantal tekens die je ziet roepen een bepaalde werkelijkheid op. Je hoort of leest het woord "stoel" en het roept onmiddellijk een ding op waar je als mens kan op gaan zitten, of het nu een ding is met één, twee, drie, vier of meerdere poten... Maar niet-nederlandstaligen hebben niets met "stoel".
Ook al kan ik geen Portugees en slechts zeer zeer gebrekkig toeristisch/peuterniveau Spaans of Italiaans, toch lees ik graag bij gedichten niet alleen de Nederlandse vertaling maar ook de oorspronkelijke taal. De klanken (die ik meer vermoed dan goed kan uitspreken), de associaties met Franse of Latijnse woorden helpen om dichter bij een gedicht te komen. Dat denk ik toch (of maak ik mezelf wijs?).
Daarom ook ben ik altijd blij om bij grote tentoonstellingen teksten te hebben in meer dan één taal.

In de Rothko-tentoonstelling in Den Haag, eind 2014-begin 2015, las ik dan ook een uitspraak van Rothko, die in vertaling wel een andere nuance krijgt. Ik wil niet aan muggenzifterij doen, alleen maar uitnodigen om mee gevoelig te zijn aan de nuances van een taal. En weer eens ontdekken dat vertalen altijd de betekenis vervormt of zoals de Italiaanse uitdrukking aangeeft : traduttore, traditore...

(eigen foto van de nederlandstalige toelichting)

(eigen foto van de engelstalige toelichting)

Ik mag ervan uitgaan dat de engelstalige toelichting wel de originele uitspraak van Rothko weergeeft. Hij heeft het over 'saturated', verzadigd. Zoals een spons verzadigd kan zijn van water (ze kan geen water meer opnemen, ze is vol) of een mens verzadigd van eten (je kan niets meer eten, je bent vol vol vol). Het drukt iets heel intiem uit, een soort uitwisseling van, een in elkaar opgaan bijna. Het etymologisch woordenboek van het Nederlands (red. dr.Philippa) zegt bij 'verzadigen' : ten volle voeden, en er wordt o.a. verwezen naar het woord 'zat'.
De nederlandstalige toelichting in de tentoonstelling spreekt over 'onderdompelen'. Daarbij blijven twee entiteiten naast elkaar bestaan.
Het besluit van de toelichting heeft dan ook een veel intensere en intiemere betekenis in het Engels :

Rothko wil de kijker 'satureren', verzadigen, Hij wil dat de toeschouwer dronken wordt, zat van kleur. Wie zat is, is vol en gedraagt zich daarnaar.Daarmee wil hij de kijker dus uitnodigen deel te worden van het schilderij. Als je ondergedompeld wordt in een schilderij, blijf je apart.Je kan ondergedompeld worden in een vat bier zonder zat te worden. Maar Rothko wil dat we zat worden van kleur.

(eigen foto)