Anselm Kiefer : Sag mir wo die Blumen sind -nogmaals-

 In een vorig bericht liet ik je al eens meekijken naar het monumentale werk van Anselm Kiefer (1945) in de trappenhal van het Stedelijk Museum Amsterdam, nog tot 9 juni te zien in een dubbelexpo met het van Gogh Museum. 

Hier wil ik nog even het werk verkennen, van groot naar klein aan de hand van mijn eigen foto's.

Een overzicht van een zijwand (6 meter hoog, 15 meter breed)... een samenspel van elementen waarbij de mens zich beweegt tussen zijn rollen (zie de verschillende kleren onderaan) en zijn vragende verzuchtingen verwoordt in het lied van Pete Seeger en uitgeschreven op een goud-blauwe bovenrand.

We zien dan mensen, grote silhouetten met nu eens duidelijke taken bezig, dan weer wat vagere activiteiten.

De benedenlaag is als het ware een lange dressingroom, die op de grond ervoor nog met rode bloemenblaadjes, verwijst naar de titel van de installatie : wo sind die Blumen gebleben? 

Inzoomend op de werkwijze waarmee Kiefer tot zijn werk komt, zien we verf, strohalmen, zwaar bewerkte kledij en duidelijke sporen van chemische processen. Kiefer wordt niet voor niets vaak omschreven als een alchemist, iemand die van lood probeert goud te maken; iemand die als artiest geboeid is hoe bepaalde materialen op en met elkaar reageren en zo in zijn werk zichzelf laat verrassen.

Anselm Kiefer : Sag mir wo die Blumen sind

 Anselm Kiefer (1945), geboren als het ware op de ruïnes van de Tweede Wereldoorlog, ging met zijn grootmoeder als vierjarige jongen dagen na elkaar naar het plaatselijke station om er de gevangenentreinen uit Rusland op te wachten in de hoop zijn grootvader te kunnen begroeten. De oorlog was voor de jonge Kiefer alomtegenwoordig. 

Voor het Amsterdamse Stedelijke Museum maakte hij een monumentale installatie in de hal rond de centrale trap, bestaande uit vijf 'doeken', waarvan de zijwanden zo maar eventjes 660 x 1499 cm groot zijn, dus meer dan zes meter hoog en vijftien meter breed.

In de bovenste rand, over de gehele installatie heen, zijn de woorden geschreven van de eerste strofe uit het anti-oorlogslied "Sag mir wo die Blumen sind". Dit is ook de titel van de dubbeltentoonstelling in Amsterdam (Stedelijk Museum en Van Gogh Museum) tot 9 juni. Het was in oorsprong een anti-oorlogslied geschreven en gezongen in het Engels door Pete Seeger. De Duitse vertaling is best gekend in de vertolking door Marlene Dietrich.

Via onderstaande link kan je een indrukwekkende uitvoering zien van Dietrich tijdens een UNICEF gala in 1962 met een korte inleiding door haar.

Het imponerende werk van Kiefer toont in een onbestemd landschap en onder een blauw-gouden lucht ook menselijke figuren (uitzonderlijk bij Kiefer!) die werken, bouwen, slapen, gedood worden, leven baren,... De mens in al zijn ambities en al zijn beperkingen op een goudkleurige achtergrond. Onderaan hangt een hele garderobe aan kleren. En overal dwarrelen gedroogde rozenblaadjes op het doek en op de grond.

(detail onderaan van de installatie
"Sag mir wo die Blumen sind"
eigen foto)

Als kleine mens sta je verstild en versteld.

Als toeschouwer worden allerlei associaties wakker gemaakt, ook bij mij.

De ontelbare soldatenbegraafplaatsen in de Vlaamse Westhoek en Noord-Frankrijk.

De neerdwarrelende poppie-blaadjes in de Ieperse Menenpoort bij speciale uitvoeringen van de Last Post.

De uniformen beklad en bezwaard door de klei en modder.

De lange reeks oorlogen sedert de wapenstilstand van elf november  1918, zoals die bij het einde van het tentoonstellingsparcours in Ieper in het In Flanders Fieldsmuseum te lezen zijn.

En toch : de 'gouden' hemel van Kiefer geeft elk menselijk pogen een glans...

(deel aanzicht
installatie "Sag mir wo die Blumen sind"
eigen foto)

Anselm Kiefer te gast bij Vincent van Gogh

 In het Amsterdamse van Goghmuseum is de Duitse artiest, Anselm Kiefer (1945) te gast. Niet toevallig want een van zijn inspiratiebronnen in zijn artistieke zoektocht is juist Vincent van Gogh (1853-1890). De tentoonstelling "Sag mir wo die Blumen sind" is nog te zien tot 9 juni in twee naburige locaties aan het Amsterdamse museumplein, het Stedelijk Museum en het van Goghmuseum. Wie interesse heeft moet zich haasten, als het al niet te laat is, om tickets te reserveren.

Na een grote Kiefer-expositie gezien te hebben in Parijs (december 2015) was ik benieuwd naar deze presentatie van nieuw en oud werk.

Deze ontmoeting van twee groten uit de kunstwereld levert groots werk en veel kijkplezier. In het van Goghmuseum zie je de meestal véél kleinere werken van van Gogh geplaatst tegenover de meestal héél grote doeken van Kiefer. 

Van Gogh schilderde in 1890 een 'Korenveld met kraaien' (50,50 x 103 cm) en Kiefer maakte in 2019 zijn 'De kraaien' (280 x 760 cm).

Hoezeer beide werken verschillen in formaat, beide hebben tegelijk iets claustrofobisch en iets weids. 

(eigen foto's boven Kiefer - beneden van Gogh)

Eén zaal in het museum is helemaal ingericht rond tekeningen van beide artiesten. Vooral de vele tekeningen die de jonge (18-jarige) Kiefer maakte tijdens een reis 'in de voetstappen van van Gogh' maakten op mij grote indruk. De jonge kunstenaar oefent zich om met soms heel weinig lijnen toch een suggestie van volheid en leven op te roepen. Maar zijn tekenvaardigheid is onmiskenbaar. Zonder de uitlegkaartjes erbij zou je denken dat alle tekeningen van de hand zijn van Vincent van Gogh, maar de meeste geëxposeerde tekeningen zijn net van Kiefer, zoals bvb onderstaande schetsmatige tekening.

(uit de tentoonstellingscataloog)

Woord en beeld -17- Kiefer

In Parijs loopt nog enkele maanden de indrukwekkende dubbeltentoonstelling met werk van de Duitse kunstenaar Anselm Kiefer. Hij is geboren in 1945 en groeide op tussen de ruïnes van Nazi-Duitsland. Als beeldend kunstenaar vroeg hij zich af : hoe is het zover kunnen komen met Duitsland dat een hele natie achter zo'n dubbelzinnige figuur als Hitler liep? En wat is er zo bijzonder aan het Joodse volk dat die geviseerd werden? Wat betekent die zwarte periode voor Duitsland?
Het Centre Pompidou toont een retrospectieve van het beeldend werk van Kiefer, die in zijn beginperiode vooral bezig was via fotografie en schilderkunst. Later kwamen er zijn installaties bij. Het kleurenpalet zie je evolueren in de tentoonstelling. Eerst situeert hij zichzelf terwijl hij de Hitlergroet brengt in allerlei landschappen, dan zie je hoe zijn kleuren bruin, aardekleur en donkergrijs worden om in zijn laatste werken terug meer kleur te brengen met grote/groots bloemenvelden.
Tegelijkertijd is er in de Bibliothèque Nationale de France een thematisch tentoonstelling rond de boeken van Kiefer. Deze boeken bestaan vaak uit lood en zijn soms twee meter groot; sommige loden boeken zijn gestapeld in heuse bibliotheekrekken. Heel indrukwekkend om te zien en heel meeslepend. Als toeschouwer zie je zijn zoektocht naar een antwoord op zijn vragen.

(eigen foto : detail van "Brünhildes Tod", 1976)

Dat de Universiteit Antwerpen hem vereerde met een doctoraat honoris causa is meer dan terecht. Parijs biedt een unieke kans om zich helemaal onder te dompelen in de spirituele, filosofische en artistieke wereld van een van de allergrootste levende kunstenaars.

Deze vaak donkere werken riepen bij mij een gedicht op van Roberto Juarroz, een gedicht dat ook nauw aansluit bij het mentale werk dat Kiefer via zijn kunst wil verbeelden.

Hoe het zwart afschrapen,

de smaak van zwart,

de klank van zwart,

de zwartheid van zwart?

Hoe het zwart raspen,

zijn voedsel, zijn deeg,

totdat de specerij van het wit

in zijn kieren is doorgedrongen?

Hoe het zwart overstromen

met een visie in staat het te belopen

en op zijn bodem iets anders te vinden

dan het spoor van de dood?

Hoe in het zwart andere kleuren vinden,

blauwzwart, roodzwart, liefdezwart, zelfmoordzwart,

of in zijn ingewand eenvoudig verkruimelen

de kleur van het leven van de mens?

(Uit Verticale Poëzie VII, 88, vertaling : Mariolein Sabarte Belacortu

uitgeverij Wagner & Van Santen, 2002)