Afscheid van NWT - Joseph Brodsky over zijn overleden ouders - 2 -

 

Het in memoriam dat Joseph Brodsky schreef voor zijn ouders (NWT 1986 november) is een lange mijmering geworden over leven en dood, relatie ouders-kinderen, over zijn eerste vaderland Rusland, over herinneringen en zo veel meer.

Over de drang van kinderen om hun thuis, hun 'nest' te verlaten en wat dat betekent schrijft hij ook.

De hunker om weg te gaan

"In wisselende mate begeert ieder kind de volwassenheid en hunkert hij ernaar uit zijn huis weg te gaan, weg uit zijn beklemmende nest. Weg! Op naar het echte leven! De wijde wereld tegemoet. Op naar een zelfstandig bestaan.

Mettertijd gaat zijn wens in vervulling. En enige tijd wordt hij in beslag genomen door nieuwe perspectieven, is hij bezig met het bouwen van zijn eigen nest, met het vervaardigen van zijn eigen werkelijkheid.

Dan, op een dag, als hij zijn nieuwe werkelijkheid beheerst, als hij zijn zelfstandig bestaan vorm heeft gegeven, verneemt hij plotseling dat zijn oude nest is verdwenen, dat degenen die hem het leven hebben geschonken dood zijn. Op die dag voelt hij zich als een gevolg dat opeens geen oorzaak meer heeft. Het kolossale van het verlies maakt het onbegrijpelijk. Zijn geest, naakt geworden door dit verlies, krimpt ineen en vergroot de omvang van het verlies nog meer. Hij realiseert zich dat zijn jeugdige zoeken naar het 'echte leven', zijn vertrek uit het nest, dat nest weerloos hebben gemaakt. Dit is erg genoeg, maar hij kan de schuld op de natuur schuiven.

Wat hij niet kan afschuiven op de natuur is de ontdekking dat wat hij bereikt heeft, de door hemzelf vervaardigde realiteit, minder geldigheid heeft dan de realiteit van zijn verlaten nest. Dat als er ooit iets werkelijks in zijn leven geweest is, dat juist dat nest was, beklemmend en verstikkend, dat hij zo hartstochtelijk graag wilde ontvluchten. Omdat het gebouwd was door anderen, door degenen die hem het leven hebben geschonken, en niet door hem, die de werkelijke waarde van zijn eigen inspanningen maar al te goed kent, die als het ware het gegeven leven alleen maar gebruikt."

Brodsky doorloopt dan zijn leven in relatie met zijn ouders en heeft bedenkingen bij zijn eigen herinneringen.

Alfabetische wanorde

"Wat het geheugen met kunst gemeen heeft is de neiging tot selectie, de voorkeur voor het detail. Zo complimenteus als deze opmerking mag schijnen voor de kunst (die van het proza in het bijzonder), zo beledigend zou ze het geheugen moeten toekijken. Maar de belediging is terdege verdiend. Het geheugen bevat inderdaad details, niet het complete beeld; hoogtepunten als je wilt, niet de volledige show. De overtuiging dat we ons op de een of andere manier het geheel in zijn volle omvang herinneren, de overtuiging met name die de soort in staat stelt het leven voort te zetten, is ongegrond. Meer dan wat ook lijkt het geheugen op een bibliotheek in alfabetische wanorde en zonder het verzamelde werk van wie dan ook."

Brodsky weet van de pogingen van zijn ouders om een éénmalig visum te verkrijgen voor één bezoek aan hun enige zoon, altijd tevergeefs. Heel scherp en nog immer actueel zegt hij hierover...

Rusland

"Wat een spelletjes probeerden deze twee bejaarde, zwakke mensen toch niet te spelen met al dat tuig dat over het verlenen van een vergunning gaat! Mijn moeder vroeg op haar eentje een visum aan om duidelijk te maken dat ze niet van plan was uit te wijken naar de Verenigde Staten, dat haar man achterbleef als gijzelaar, als garantie voor haar terugkeer. Dan draaiden ze de rollen om. Dan dienden ze een tijdlang geen aanvraag in, om het te laten voorkomen alsof ze hun belangstelling voor het plan verloren hadden (...)

Alles was tevergeefs; het systeem maakte, van helemaal boven tot helemaal onder, nooit één fout. Zoals systemen reilen en zeilen, mag het trots zijn op zichzelf. Maar ja, onmenselijkheid is altijd gemakkelijker te structureren dan wat dan ook. Voor dat karwei heeft Rusland nooit de know-how hoeven te importeren. In feite is de enige manier voor dat land om rijk te worden, die te exporteren.

En dat doet het ook, in een steeds toenemende mate. Maar je mag enige troost, zo niet noodzakelijke hoop, ontlenen aan het feit dat je genetische code misschien niet het laatst lacht, maar wel het laatste woord heeft. Want ik ben mijn moeder en mijn vader niet alleen dankbaar dat ze mij het leven hebben geschonken, maar ook dat ze er niet in zijn geslaagd hun kind als slaaf groot te brengen."

De Russische export van ontmenselijking bij Brodsky onder de communistische vlag blijft belangrijk dank zij Poetin. Er lijkt veel continuïteit in de geschiedenis te zijn...

Afscheid van NWT - Joseph Brodsky over zijn overleden ouders - 1 -

In november 1986 verscheen in Nederlandse vertaling van Kees Verheul het uitvoerige in memoriam voor zijn ouders van de Russische schrijver Joseph Brodsky. Brodsky werd geboren in 1940 in het toenmalige Leningrad (St. Petersburg) en overleed in ballingschap in New York in 1996.  Zijn ouders noemden hun zoontje Joseph, naar de toenmalige Sovjetleider Joseph Stalin. In 1987, een jaar na dit in memoriam, ontving Brodsky de Nobelprijs literatuur. 

Het sovjet-regime wees de kritische dichter uit in 1972. Abrupt werd hij gescheiden van zijn ouders (hij was enig kind) en van zijn vrouw en zoontje. Het in memoriam voor zijn ouders die met drie jaar verschil gestorven waren, zonder dat hij hen had kunnen terugzien is een aaneenschakeling van ideeën over zijn jeugd en opvoeding, over de leefomstandigheden onder de dictatuur van de Sovjet-Unie, over herinneren en dood gaan. Hieruit enkele citaten die ik de moeite waard vind te delen.

De dood was een taboe onderwerp in het gezin Brodsky. De dichter vond het ook moeilijk dat hij zijn ouders niet meer heeft kunnen bezoeken in de laatste jaren van hun leven.

De laatste les

"Ik weet niet hoe ze de laatste elf of twaalf jaar van hun leven, de jaren zonder mij, hebben doorgebracht. (...)

Ik kon hen op hun oude dag niet helpen; alleen was ik er niet bij toen ze overleden. Ik zeg dit niet zozeer vanuit een gevoel van schuld of vanuit het wat egoïstische verlangen van een kind om zijn ouders in alle stadia van hun leven te volgen; want ieder kind herhaalt, hoe dan ook, de ontwikkeling van zijn ouders. Ik zou kunnen stellen dat je ten slotte van je ouders te weten wilt komen hoe je eigen toekomst, je eigen oude dag zal zijn; je wilt van hen ook de allerlaatste les leren: hoe je moet doodgaan. Zelfs wanneer je dit alles niet wilt weet je dat je, hoe ongemerkt ook, van hen leert: 'Zal ik er zo uitzien als ik oud ben? Zijn deze hartproblemen - of wat voor problemen ook- een kwestie van erfelijkheid?'

Eenmaal als balling in de Verenigde Staten schreef hij bijna al zijn gedichten verder in het Russisch, maar zijn essays in het Engels. Over dit gebruik van het Engels heeft hij het ook bij dit in memoriam voor zijn moeder Maria Volpert en zijn vader Alexander Brodsky. Tegen de actuele achtergrond krijgen zijn bedenkingen over het gebruik van het Russisch een veel meer gelaagde inhoud. 

(propaganda poster met Stalin
©geschiedenis vandaag)

Engels en géén Russisch

"Ik schrijf dit in het Engels omdat ik hun [zijn ouders] een marge van vrijheid wil geven; een marge waarvan de breedte afhangt van het aantal dergenen die genegen zouden kunnen zijn om dit te lezen. Ik wil dat Maria Volpert en Alexander Brodsky realiteit verkrijgen onder een 'vreemde bewustzijnscode', ik wil dat Engelse werkwoorden van beweging hun gang en gebaren beschrijven. Dit zal hen niet uit de dood doen opstaan, maar de Engelse grammatica zou op zijn minst wel eens een betere ontsnappingsroute uit de schoorstenen van het staatscrematorium kunnen blijken te zijn dan de Russische. In het Russisch over hen schrijven zou enkel hun gevangenschap bevorderen, hun reductie tot onbetekenendheid, resulterend in mechanische vernietiging. (...)

Wat zou ik hen kunnen vertellen? Waarmee zou ik hen kunnen troosten? Geen land heeft zo goed de kunst leren beheersen om de ziel van zijn onderdanen te vernietigen als Rusland en niemand met een pen in zijn hand is in staat al die zielen op te lappen; nee, dit is een taak voor de Almachtige alleen, dit is waar Hij al Zijn tijd voor heeft. Moge het Engels mijn doden dan onderdak geven. In het Russisch ben ik bereid te lezen en verzen of brieven te schrijven. Maar voor Maria Volpert en Alexander Brodsky geeft het Engels een betere schijn van een hiernamaals, misschien de enige die er is, behalve mijn wezenlijkste zelf. En wat dit laatste betreft, deze woorden in deze taal te schrijven is als het afwassen waar ik het zoëven over had: het is therapeutisch."

SMAK reflecties Michael Buthe (2)

Nog tot 5 juni te ontdekken : Michael Buth. Zeer de moeite.

(eigen foto 19 april 2016)

Mijn eigenzinnig woordenkraam -3-

(Brugge september 2014)

Taal is levend.  Er komen woorden bij en er verdwijnen woorden. Woorden krijgen soms een andere, een nieuwe of een tweede betekenis erbij.
Wat ik in de laatste maanden gehoord of gelezen heb aan nieuwe woorden en mooi vind.

-democratuur : Mia Doornaert signaleert in De Standaard van 4 mei 2015 dat heel wat Russen met dit woord hun huidige politieke bestuursvorm aanduiden...nl. een 'democratisch' gekozen dictatuur ofwel een dictatuur die in een democratisch kleedje is gestoken ... ;

-identiteitsarmoede : Tim Devriese gebruikt in een opiniestuk in De Standaard van 10 augustus 2015 deze term om aan te klagen dat in de openbare ruimte zo weinig diversiteit te zien is en dat onder druk vele tekenen van anders-zijn, zeker als het gaat om homoseksualiteit,  niet getolereerd worden of afkeurende reacties uitlokken; deze term is niet alleen mooi als woord maar toont ook de trieste realiteit van de hypocrisie tussen woorden en wetten enerzijds en de overheersende Niets-Voor een-Ander-mentaliteit anderzijds

2 x Tsjechov = 5 x Tsjechov

In twee weken tijd heb ik  voluit van Tsjechov kunnen genieten en afhankelijk van hoe je het bekijkt heb ik twee maal Tsjechov gezien (in Het Perron in Ieper, ensemble Leporello en in De Schakel in Waregem, theater Malpertuis) of heb ik zes keer Tsjechov gezien. Malpertuis bracht "Ivanov" , terwijl Leporello een unieke belevenis aanbood met "Het laatste feest", dat in feite vijf toneelwerken van Tsjechov tot één gebeuren verweven heeft.
Het cliché i.v.m. Tsjechov wil dat alles is doordrongen van melancholie, verveling, uitzichtloosheid, tristesse.  Maar de auteur zou juist komische stukken hebben willen schrijven. In elk geval boden de beide voorstellingen veel momenten vol humor, ook al was het soms een zure of een meewarige lach. In deze zin brachten ze dus een correctie op het traditionele beeld van Tsjechov.

(affiche gevonden op internet)

Ensemble Leporello bracht vijf toneelstukken via een reeks tableaux vivants met korte teksten, allen gespeeld door dezelfde kerngroep van acteurs. De Tsjechov-typetjes zie je zo terugkomen in de verschillende stukken : een oude 'patriarch', een jonge wat wereldvreemde student, een ongelukkig getrouwde vrouw die verliefd wordt op de man van een vriend, een (zaken)man in financiële moeilijkheden enz.   Ze zijn bijna inwisselbaar.   In "Het laatste feest" zien we achtereenvolgens kernscènes uit 'Oom Wanja', 'De meeuw', 'Ivanov', 'Drie zusters' en 'De kersentuin'. In heel deze voorstelling horen we uitsluitend Russisch. Een koor (in Ieper was dit het koor Laidos uit Waregem) zingt in het totaal 14 Russische liederen en figureert bij momenten mee op scène. Als er tussen de tableaux vivants in geacteerd wordt, is het ook in het Russisch. Zo worden de vertrouwde verhalen toch weer nieuw. Ensemble Leporello bracht hiermee een uniek spektakel dat zeer de moeite was. Hoed af voor hun creatieve prestatie van hoog niveau.
In Ieper genoten we achteraf in de cafetaria van Het Perron van een drankje én van een extraatje door het koor Laidos. De zangers hadden er nog zin in en tracteerden de aanwezigen op een aantal andere liederen uit hun koorrepertoire. Het zangplezier droop ervan af. Bedankt voor zo'n hartverwarmende avond.

(foto gevonden op internet)

Theater Malpertuis bracht dan enkel "Ivanov", maar ze hadden het stuk met hun cast grondig herkauwd zodat er heel snedig én bij momenten heel humoristisch werd gespeeld. Door de tribune-opstelling gaven ze onmiddellijk al aan dat Tsjechov ook ons een spiegel wil voorhouden. Waar vinden wij onszelf terug in dit schouwtoneel? In Ivanov en zijn uitgebluste leven dat overal op de klippen loopt of in zijn praatzieke omgeving die leeft van de roddels, de zoektocht naar vlug gewin en het napraten van andermans meningen?

Confronterend toneel en Tsjechov van onder het stof gehaald. Dus twee voorstellingen Tsjechov, maar wel vijf toneelwerken van hem gezien.

Kiezen voor veiligheid of verandering?

(kopie van flyer)

In november heb ik genoten van Toneelgroep Maastricht met hun bewerking van de roman van Dostojevski. Deze toneeladaptatie is voor mij de aanzet om (eindelijk) deze klassieker van de wereldliteratuur te  lezen.
De gebroeders Karamazov zijn de zonen die elk op hun eigen manier in een gevecht gewikkeld zijn met hun vader om zo hun eigen identiteit te vinden. De verschillende figuren zijn allen bezig met de grote vragen van het leven : liefde en haat, het geestelijke versus het lichamelijke, macht en hebzucht, meegaandheid of onverzettelijkheid, (on)waarde van kunst, vrijheid en onvrijheid, schuld en boete...
De bewerking zorgt voor heftige momenten waar de tekst en inhoud heel centraal staat en voor ogenblikken van intens speelgenot met een grote interactie tussen de personages. Er is veel humor en veel hartstocht zodat deze theaterervaring de toeschouwer kan blijven boeien en meeslepen in dat grote eindeloze gevecht van de zonen met hun tirannieke vader. Elke zoon moet zijn keuze maken op welk manier hij zijn geschiedenis met zijn vader een plaats geeft in zijn leven.

In diezelfde dagen bracht de Vlaamse Opera het werk van Moesorgski "Khovansjtsjina", ook al een werk dat mensen toont die worstelen met angst, tirannie en onzekerheid. Voor mij, samen met Elektra tot nu toe de beste opera van dit seizoen.
Deze opera biedt ons als toeschouwer niet echt personages waarmee we ons willen identificeren. De machtsstrijd tussen de oude garde en de aspirant-tsaar Peter biedt weinig menselijk verheffends; de Oudgelovigen vluchten in hun eigen gelijk en kiezen voor het vuur. Het operaverhaal situeert zich rond de eeuwwisseling van het jaar 1700, maar blijft brandend actueel. In tijden van onzekerheid is het lastig kiezen en veranderingen kunnen blijkbaar niet zonder geweld, doodslag en brutaliteit. Hoe moeten wij onze houding bepalen? Welk kompas hebben we? Wat is waarheid? Wat is vrijheid? Wat is rechtvaardigheid?
De stevige muziek van Moesorgski en de mooie sterke enscenering door David Alden zorgden voor een overweldigende ervaring, die mij nu nog, na drie maanden vasthoudt. En dan zou VRT-journalist Tim Pauwels nog durven vragen waarom we naar die oude verhalen zouden moeten gaan kijken. (interview zondag 22 februari in De Zevende Dag n.a.v. premiere Aknaten)? Mijnheer Pauwels, denkt u werkelijk dat de mens zoveel veranderd (en verbeterd) is in vergelijking met 3000 of 300 jaar geleden? Zo naïef ben ik niet, zo verwaand ook niet.

Leviathan : intriges alom.

(Affiche afbeelding gevonden op het internet)

Een van de mooiste en meest intrigerende films van 2014 vond ik de film "Leviathan" van de Russische regiseur Zvyagintsev. Vaak wordt deze film in de pers voorgesteld als een 'satire'. Vooral één scene wordt dan naar voor gebracht als voorbeeld van de bijtende humor van de filmer. Een groepje beschonken Russen bouwen een soort schietstand op met als doelwit foto's van vroegere Sovjetleiders. En hun commentaar is : 'De modernere laten we nog aan de muur hangen tot ze wat meer historisch perspectief hebben". In het kantoor van de plaatselijke burgemeester zien we aan de muur Poetin hangen.  Maar omwille van deze scene de film bestempelen als satire, lijkt mij een brug te ver. In interviews met de pers verzet de regisseur zich er ook tegen dat de film in het hokje 'satire' wordt gezet.
De film biedt zoveel meer en is zoveel rijker. Waarom vind ik hem intrigerend?

Intrigerend is dat deze film als officiële inzending van Rusland meedoet voor deOscar voor de beste niet-Engelstalige film... Hoe kan dit gebeuren onder het alziende oog van Poetin?  Hij hoopt met deze zet voordeel te doen, zoveel is duidelijk, maar waar situeert zich dit voordeel? Want geen enkele Rus zal -als de film al te zien is in Rusland- de genoemde scene kunnen zien. Is het een stukje propaganda voor buitenlands gebruik? Of wordt het een soort chantage-middel voor de regime-critici in Rusland zelf?

Intrigerend is ook de titel die uitnodigt om meerdere lagen te zien in de film. Leviathan is een monster, een soort reuzenslang of walvis, tegenstander van God, die in het bijbelboek Job vermeld wordt. Zoals de man Job geteisterd wordt door allerlei tegenspoed en geen steun vindt bij vrienden, zo wordt de hoofdfiguur Kolya door tegenspoed gekweld en gaat eraan ten onder. Leviathan is hier het symbool van het kwaad. Maar de titel kan je ook associëren met het werk van de filosoof Thomas Hobbes, Bij deze denker(1588-1679) is Leviathan de heerser met absolute macht om de chaos en de oorlog van allen tegen allen te vermijden. In een sociaal contract onderwerpt het individu zich aan de absolute Leviathan. Hobbes verantwoordde daarmee een rechtsorde die de bestaande chaos in de 17e eeuw zou vervangen. Hier kan je Leviathan zien als de behoeder van een totale desintegratie. Poetin kan zich wellicht goed vinden in deze rol van Leviathan, de behoeder voor chaos.
Maar dan heb je nog de affiche, een beeld dat ook enkele keren in de film terugkomt : een soort walvisskelet langs de kustlijn. Voor welke 'lezing' je ook kiest, Leviathan zal eenmaal vergaan en slechts een verweerd skelet zijn langs de oevers van de zee. Zo interpreteer ik deze affiche. Welke Leviathan ook wordt bedoeld (de veroorzaker van de chaos of de behoeder van de chaos), het zal zijn tijd maar duren...

Nieuws onder de zon?

De historische roman van Laurent Binet "HhhH Himmlers hersens heten Heydrich" beschrijft de aanslag op rijksprotector Heydrich in Praag op 27 mei 1942: wat is er gebeurd? wie waren de hoofdpersonages? hoe is alles voorbereid? wat waren de reacties op de aanslag? enz...
Eén kleine bijzin in het boek katapulteerde mij naar de Belgische politieke actualiteit.
Binet gaat in op de reacties van de Praagse politiediensten op de aanslag. Hoofd is de commissaris Pannwitz. Ik citeer : "  'Koste wat kost een zondebok' had het devies van het Reich kunnen luiden, en daarom stelt Pannwitz alles in het werk om het er heelhuids af te brengen." (blz.326) En ik las enige dagen geleden hoe de voorzitter van de grootste Vlaamse partij de schuld van het brokkenparcours van de federale regering in de schoenen schuift van de christen-democraten. Het kunnen niet altijd anderstaligen of nieuwe Vlamingen met imagoverlagende winkels zijn die de schuld krijgen, toch?  En nu al zegt hij, dat -als de regering zou vallen- het de schuld zal zijn van de CD&V. Nu al, voor er sprake is van een zware crisis of een val van de regering, heeft hij een zondebok aangeduid. Ja, Madame Soleil kan in haar/zijn bol de toekomst lezen. En misschien kan hij dan ook in de kranten van diezelfde  19 december inspiratie opdoen voor een 'inhoudelijke' motivatie t.a.v. de zondebok. Op die dag namelijk lazen we ook hoe Poetin (nog zo iemand die iets met zondebokken heeft) het Westen ervan beschuldigt de Russische beer de tanden uit te trekken en de klauwen bot te maken. Deze beeldspraak kan perfect worden overgezet naar de Vlaamse leeuw... Afwachten nu wanneer en hoe Madame Soleil gelijk zal krijgen/nemen.

Driemaal Rusland in drie weken

In de voorbije maand ben ik driemaal geconfronteerd geworden met Rusland. Het theaterstuk "De broers Karamazov", de opera "Khovanstjina" en de film "Leviathan".
Ik kom op deze producties zeker nog terug. Maar bij het terugdenken aan deze drie artistieke ervaringen zocht ik spontaan naar wat er parallel is in deze drie.
En ik zag onmiddellijk enkele parallelle  items in elk van de drie, toch wel heel verschillende voorstellingen. Ze verschillen omdat ze teruggaan op een andere periode van eerste ontstaan, over telkens een ander tijdsgewricht handelen en zich in drie verschillende sociale contexten afspelen. Het zijn natuurlijk ook drie heel verschillende genres met hun eigen wetten en mogelijkheden.
De periode van ontstaan van de opera van Moesorgski en van de roman van Dostojevski is ongeveer gelijklopend, nl. rond 1870 en rond 1880, terwijl de film dit jaar is uitgekomen bij ons.
De opera speelt zich af tijdens de onrustige bestuursperiode  van de jonge tsaar Peter de Grote (circa 1682-1689), de roman in de tijd van het schrijven zelf (ca.1880) en de film in de huidige Poetintijd. De sociale context van de opera is de bestuurlijke elite in Moskou en de bewoners van de hoofdstad; het theaterstuk situeert zich in de maatschappelijke middenklasse waarbij vader Karamazov een soort bordeel uitbaat en de film speelt in een provicinciestadje aan de zee, ver van Moskou en beheerst door plaatselijke potentaten.
En toch, er zijn ook heel veel thematische gelijkenissen. Hier de parallellen die mij meest zijn opgevallen.

Deze still uit de trailer van 'Leviathan' toont al een eerste altijd terugkerend gegeven : er vloeien liters wodka. Er wordt gedronken dat het een lieve lust is, én in de opera én in het toneelstuk én in de film. Als toeschouwer-westerling vraag ik me dan soms af : waarom moeten jullie allemaal zo drinken? Is het vluchten in een roes? Is het jezelf moed indrinken, of troost, of vergetelheid, of...?


Een ander gegeven dat in alle drie voorkomt : de opstandigheid tegen het gezag, of minstens toch de pogingen om onder een verstikkende soort vaderfiguur uit te komen. Macht, gezag, de 'vader' of machtsfiguur die ter verantwoording wordt geroepen of wiens positie in vraag wordt gesteld. En dan hoe de 'vader' op slinkse wijze, met afdreigen en ten slotte met bruut geweld zijn machtspositie behoudt.

De orthodoxe kerk komt ook iedere keer terug. Haar positie is wat dubbelzinnig. Ze leunt aan bij de macht en zoekt daar steun en biedt haar steun aan. Maar ook is er een element van kritiek op het systeem of minstens toch afstand nemen van de gezagdragers (de starets Zozima houdt vader Karamazov een spiegel voor; de dorpspope in Leviathan repliceert met holle frasen maar we zien ook zijn onzekerheid en armoede; de oudgelovigen in de opera besluiten uiteindelijk tot een groepszelfmoord als protestkeuze). De kerkelijke overheden steunen de machtshebbers maar vele gewone gelovigen trekken zich terug in een individuele devotie buiten de corrupte gang van het dagelijkse leven.

En wat ook telkens terugkomt : de strijd binnen de Russische cultuur tussen de slavofielen en de europeesgezinden. Een gegeven dat blijkbaar als een rode draad loopt doorheen de geschiedenis van Rusland van voor Peter de Grote tot op vandaag. Wat is het echte Rusland: een gesloten samenleving die waakt over zijn Slavische ziel of een open maatschappij die zich door het Westen laat beïnvloeden?

Boeiend, en deze cocktail van gegevens zullen in onze dagen ook onze samenleving mee bepalen want de Russische reacties op de veranderende globaliserend wereld hebben invloed op ons dagelijks leven, zoals we al merken in de afzet van tuinbouwproducten, in het niet meer invoeren van aardolie, in de escalatie van militaire afschrikking, enz...
Met deze opsomming ga ik misschien wat kort door de bocht, maar ik probeer slechts enkele hoofdlijnen naar voor te halen.

Reflecties woord

"Beste vriend, zie je niet
dat alles wat we zien
slechts een weerkaatsing is, alleen schaduw
van wat het oog niet kan zien."

(Vladimir Soloviev, 1892)
Tekst gelezen tijdens de tentoonstelling "De Grote Verandering. Revoluties in de Russische schilderkunst 1895-1917, in Bonnefantenmuseum Maastricht in 2013.