Niets nieuws onder de zon ...

 Wij leven met een aantal zekerheden die de natuur ons aandoet zoals dat we eenmaal zullen sterven, dat er een afwisseling is van dag en nacht, enz... Sommige van die zekerheden zijn echter moeilijk denkbaar voor ons. Over zo'n zekerheid dicht Marc Tritsmans.

Ik had dat vers al gelezen in zijn bundel 'Het zingen van de wereld', maar kreeg het opnieuw aangeboden in de Plint Poëziekalender op 6 augustus laatst. Een vers voor de kortste dagen van het jaar...

ZON

wij zoeken haar bij het ontwaken

keren als zonnebloemen telkens weer

onze gezichten naar haar warmte toe

volgen met argusogen haar dagelijkse

tocht boven ons hoofd en worden stiller

als zij ons in duisternis zal achterlaten

zoals een moeder die 's avonds zacht

de slaapkamerdeur achter zich sluit

soms waagt zij het zelfs om midden op

de dag onverhoeds haar gelaat te bedekken

en dan is alles in verwarring, vallen de vogels

uit de bomen, lijkt het einde van de wereld

nabij en al duurt dit nog vijf miljard jaar

toch is ondraaglijk de gedachte dat ook zij

ooit zal eindigen en dat al het leven

dat ze koestert dan voorbij zal zijn

(avondzon zeedijk Mariakeke 27 oktober 2024 - eigen foto)

Van huis naar huis naar huis...

 

(eigen foto 
Szu-Han Lin : Not Leave but Remain)

In de gebouwen van de vroegere priorij Emmaüs (kanunnikessen van het Heilig Graf) in Maarssen (provincie Utrecht, NL)  worden nu allerlei culturele activiteiten georganiseerd, waaronder in de voorbije zomer een tentoonstelling onder de titel "Exodus". 

Eén kunstwerk was wel een heel bijzondere getuigenis van exodus, op uittocht zijn. De Taiwanese artieste Szu-Han Lin woonde in de loop der jaren op wel 40 verschillende plekken. 

Ze probeert deze plekken als het ware vast te houden door via frottage met houtskool muren, vloeren of plafonds op papier over te trekken. Denk maar hoe wij als kinderen muntstukjes met potlood of stift op papier probeerden door te drukken. Met al deze papieren afdrukken maakte ze een berg en gaf deze installatie de titel mee: Not Leave but Remain (niet verlaten maar blijven). 

Enkele dagen nadat ik dat zag las ik een vers van Marc Tritsmans (1959) die met woorden vroegere woonsten probeert te houden. In een cyclus van zeven gedichten met als titel "Berichten uit het achterland" begint elk gedicht met "Zo is men soms alleen in huis;"

Hier het derde vers uit deze cyclus in de vorm van een sonnet.

BERICHTEN UIT HET ACHTERLAND

(detail Szu-Han Lin
Not Leave but Remain - eigen foto)

III

Zo is men soms alleen in huis en denkt

aan de eerdere huizen die men achterliet.

En waarin altijd wel een stuk van de ziel

bleef haperen. Waarvan het grondplan

zich haarscherp in het hoofd ontvouwt.

Men wandelt er zonder aarzeling kamers

in en uit. Opent laden waarin verborgen

schatten onaangeroerd zijn blijven liggen.

En als handpoppen die nog steeds door

je onzichtbare hand kunnen worden bediend

laat je wie je niet kan missen opnieuw

tot leven komen. Kijk hen bezig met wat

ze daar eindeloos en vanzelfsprekend samen

deden. Zo goed toch om hen weer te zien.

(Uit : Het Liegend Konijn, 2023/1, blz. 188)

Meten is weten: vijfentwintigduizend miljard

In de Poëziekrant van sept/okt 2019 publiceerde de Nederlandse dichter Marc Tritsmans 
een reeks gedichten onder de titel "Litanie van de tijd". 
Deze reeks gaat over de vergankelijkheid van de mens, die verschillende levensfasen doormaakt 
vooraleer alles uitloopt op de dood. Uit deze litanie hier gedicht XI.

XI

Waarbij alles wat voor zo korte tijd            

(eigen foto
september 2017
park van kasteel Chenonceau)

zo wonderlijk ons ik heeft gevormd
als bij de explosie van een geluidloze

splinterbom opnieuw de wereld wordt
ingeslingerd:  kijk maar even van dichtbij
naar onze vijfentwintigduizend miljard

rode bloedcellen waarvan elke cel
tweehonderdzeventig miljoen moleculen
hemoglobine bevat die elk op hun beurt

zijn opgebouwd uit tienduizenden atomen.
En besef ten volle dat geen enkel
van deze atomen ooit verloren raakt.

Bacteriën, schimmels, planten, bomen, dieren,
mensen: alles ligt op vinkenslag. Voortaan
bestaan wij onwetend verder in wat leeft.
(Marc Tritsmans in Poëziekrant, jg. 43, nr.5, blz. 17)

Alles ligt op vinkenslag...en zoals we dit jaar geleerd hebben : ook virussen.

27 oktober: internationale dag van de stilte

Vandaag gaat de wintertijd in. Dit wil zeggen dat we de klok één uur lang stil zetten. We krijgen even extra tijd. Met deze internationale dag wil men uitnodigen om de waarde te (her)ontdekken van het verstillen en vertragen én op een meer kwalitatieve manier aandacht te geven aan onze directe omgeving.

Marc Tritsmans schreef over de stilte als een schaars wordend goed. Passend voor deze internationale dag...

Stilte

(Parijs Butte aux cailles
eigen foto 2011)

die we altijd zullen vrezen                       
omdat ze een leegte toont
die te groot is voor een mens
maar zo nodig in een hoofd

volkomen weerloos is ze
als een rozige pasgeborene
een iriserende zeepbel die bij
het minste vleugje wind uiteenspat

hard op tafel slaan of de stem
verheffen lukt haar niet en daarom
heeft de wereld beslist dat ze
van geen enkele waarde is

nog schaarser dus dan water
zal ze worden op deze planeet
zodat onvermijdelijk ooit iemand
zijn ganse fortuin zal besteden

aan de allerlaatste morzel
die vervolgens in oorverdovend
feestgedruis ten onder gaat

(in: Het Liegend Konijn, 2017/1, blz. 222)

Meten is weten: 299 792 458 mts/sec. in de lente

De lezer die tevens een sterke natuurkundige kennis heeft  zal bij het getal in de titel van deze blogpost onmiddellijk de lichtsnelheid herkent hebben.
De dichter Marc Tritsmans verwondert zich over wat deze snelheid van het licht in feite inhoudt in een mooi vers in zijn bundel "Het zingen van de wereld" (uitg. Nieuw Amsterdam, 2017, blz. 15).

BRENGERS VAN LICHT

zonder hen geen planten geen bomen geen leven
deze hele wereld altijd donker en dus volmaakt
onzichtbaar: als acht minuten geleden

zij niet vanop de zon zouden zijn vertrokken
zag ik nu dus niet deze tuin ongeremd bloeiend
en bloesemend in een alweer onthutsende lente

en zelfs na een reis van tien miljard jaar dwars
door een ijskoud universum klinken de oudsten
nog precies even helder, gaan ze nog altijd

even snel als het licht want dat zijn ze
en zo vallen ze gewichtloos op ons netvlies
vertellen ons  verhalen over het begin van alle tijd

over geboorte van verre nevels en sterren
die vandaag, nu onze ogen ze voor het eerst mogen
zien, nochtans allang zijn gedoofd en verdwenen

Meten is weten: 5 seconden

In zijn bundel "Het zingen van de wereld" (uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2017)  staat de dichter Marc Tritsmans vol verwondering stil bij o.a. de vier basiselementen van de fysica: water, lucht, aarde en vuur.  Deze verwondering mondt uit in dit mooie gedicht over onze ademhaling als mens, een zo vanzelfsprekend gegeven waar we gewoonlijk aan voorbij leven...

LUCHT

(eigen foto 30 maart 2018-
uit collectie Dr. Ghuislainmusuem Gent)

gelukkig beseffen we niet voortdurend hoe wankel        
en hulpeloos wij een leven lang balanceren
op de rand van de verstikkingsdood           

want om de vijf seconden slaan hersenen onopvallend
alarm, trekken middenrifspieren zich samen
ontvouwt zich de warme blaasbalg van onze longen

beluister dus af en toe verwonderd dit zachte ruisen
en voel het precieze ogenblik waarop zich in het diepst
van jezelf het wonder voltrekt, meer dan tien keer

per minuut wordt wat eerst nog buiten was helemaal
binnen, grijpen longblaasjes snel en precies wat nodig is
nemen afscheid van wat ons lichaam overbodig acht

dag en nacht worden wij omarmd en omhuld door deze 
onzichtbare, immer bescheiden metgezel die ons zelfs
bijstaat als wij bang en zinloos happen voor het laatst

(uit: Het zingen van de wereld, blz.17)

Novemberzee

In november aan de Noordzee verblijven heeft zijn eigen charmes. De zee is er voor de weinige mensen die de tijd hebben of nemen om te wandelen of fietsen. Je hebt de zee a.h.w. voor jezelf alleen. Zo voelt het vaak. Het licht is anders, de zon staat lager. Je ziet meer en minder tegelijk. Je bent niet afgeleid door mensendrukte. Je staat alleen oog in oog met die oneindige nabije zee.
De dichter Marc Tritsmans zegt het zo uit:

OGEN

(23 november 2015 Nieuwpoort)

het is de wijde ongeremde blik
in het bodemloze van blauwe luchten
glijdend over een tot de horizon
volmaakt leeggeblazen zee

het is het kraakheldere snoeiharde
zonlicht van november waartegen
de roofvogel glijdt in de enige juiste
de mooiste de enig mogelijke bocht

het is wat je ziet als het overbodige is
verdwenen, het is kijken met verloren
gewaande ogen die zich herinneren
hoe omzichtig deze breekbare wereld

wel moet worden gezien

(uit: Studie van de schaduw, Amsterdam, 2010, blz.31)

Zondag 12 maart 2017

De lentezon verwarmt ons en mensen worden door het licht en de eerste warmte naar buiten gelokt. Bloemen en bomen doen hun best om weer uit te lopen. Jonge en minder jonge koppeltjes wandelen een nieuw seizoen binnen.

En de dichter Marc Tritsmans herontdekt de lente in zijn bundel "Studie van de schaduw" (uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2010, blz.36).

LENTE (REVISITED)

en toch altijd opnieuw met dat jongere
bonkende hart en die verliefd knikkende knieën
mij de ogen uitkijkend op al die ritselende, fluisterende

knisperende frutseltjes, gewichtloos zeilende, lichtgevende
pluisjes, doorkijkvliesjes, kleverig glanzende, zich langoureus
ontvouwende aanhangseltjes, stampertjes, slurfjes

me tot in de diepste uithoek van mijn longen uitleverend
aan dit onzichtbare bombardement van ontketende en
schaamteloos alle grenzen overschrijdende feromonen

me de oren laten volstromen met op de rand van de waanzin
balancerende, watervlugge fuga's, duetten, kakofonieën
van gesnater, gekwetter, trillers, glottisslagen

bij invallende duisternis trachtend me uit dit broeierige
kolkende feestgedruis los te rukken maar vrezend dat ik
niet meer in mijn andere, koelere leven weer naar binnen wil

Als je deze verzen luidop leest voel je als meegezogen in een overdaad aan prikkels die al je zintuigen op scherp zetten: je ogen, je oren, je neus(o.a. de feromonen: die moest ik even opzoeken om te ontdekken dat het om insecten lokkende geuren gaat).

En ook mijn tuin doet zijn best, zie maar bij onderstaande foto vandaag genomen.

Meten is weten: de ruimtetijd

De term "ruimtetijd" is blijkbaar een begrip uit de theoretische natuurkunde dat de vier dimensies van ons universum, te weten lengte, breedte, hoogte en tijd, in één model integreert.
In de Poëziekrant van sept.-okt. 2016 (40 jg., nr.5) verscheen onder die titel een gedicht van Marc Tritsmans.

RUIMTETIJD

(eigen foto 29 sept. 2016 in tempore non suspecto)

Ik kan met jou de exacte plek afspreken
geef ik je op GPS de juiste noorderbreedte
en oosterlengte door, dan bevinden we ons
maximaal 7 meter van elkaar, bijvoorbeeld

hier, in deze zomerse tuin, we zouden
elkaar onmogelijk kunnen missen
het is slechts die vierde dimensie
die zich onder geen beding laat paaien

zoek in je agenda, check je horloge
maar neen, we vinden geen enkel mogelijk
ogenblik, er is voortaan geen plek in de tijd
die voor ons beiden samen nog te bereiken valt.

Waarom is er 'voortaan' geen kans meer om iets af te spreken? Is de ander gestorven? Deze vierde dimensie doorbreekt een simpele eenduidige lezing: die laat 'zich onder geen beding' paaien...
Ook al ontwikkelen we een begrip dat in één model alle dimensies integreert, toch laat het het dagdagelijkse leven zich niet zomaar prangen binnen de grenzen van één systeem. Voor mij spreekt dit uit dit schijnbaar simpele gedicht van Tritsmans.

Woord en beeld -12-

De spanning cultuur-natuur, de kracht van de natuur tegenover de zich meester wanende mens, in vele variaties kom ik dit thema de laatste tijd regelmatig tegen. Met de klimaatconferentie van Parijs  blijft het actueel.
Ook in de poëzie bots ik op dit thema, zoals in het onderstaande gedicht van Marc Tritsmans, dat gepubliceerd werd in Het Liegend Konijn (oktober 2015, blz. 179).

DE STILTE VAN DE WERELD NA ONS

laat deze aarde na onze verdwijning
langzaam weer op adem komen
haar vele diepe wonden likken

slechts zal worden gemist
dat wij de enigen waren die haar
en alle zichtbare, denkbare dingen

bedachten met een naam zodat
na ons alles naamloos en zonder
te worden erkend verder zal moeten

bestaan en hoewel al onze wanklanken
al ons zinloos en doelloos kabaal
in het niets zullen zijn opgelost

zanglijsten, nachtegaal en kleine karekiet
opnieuw hun hoge lied zullen aanheffen
zal ook voor eeuwig blijven ontbreken

wat tovenaars als Bach en Beethoven
ooit zo wonderbaarlijk aan het zingen
van deze wereld hadden toegevoegd

(eigen foto : sokkel standbeeld Beethoven
Wenen juni 2013 omgeving stadspark)

Woord en beeld -9- dood

De herfst brengt andere kleuren in de bossen en brengt nostalgie in de harten. November : of we willen of niet dan komen de doden er weer bij. De dood, de grote gelijkmaker. Zo is het heel extreem te zien in de Kapuzinergruft te Wenen : de krypte met de graven van vele Habsburgse keizers en hun familieleden. Want de geraamtes en de symbolen van macht zijn verenigd in één beeld, bij de meeste graven, die je er kunt zien. De dood is zelfs in de dood geen gelijkmaker : de tombes en hun soms buitensporige versieringen tonen de rijkdom en macht van de afgestorvene, nu ja de rijkdom en macht van hun nakomelingen... Zo verliest de dood zijn eigen gelijk.

Marc Tritsmans vindt ook dat de dood een mislukkeling is. Getuige dit gedicht uit zijn bundel "De stilte van de wereld na ons" (uitg. Nieuw Amsterdam, blz.121).

DOOD

Dood, laat me niet lachen.
Tot oppergod verheven,
werd je ego veel te groot

terwijl je hebberig naar alle
lijven graait en vergeet waar
het echt om draait. Met veel

misbaar verniel je slechts
omhulsel -dat ons toch alleen
gedonder geeft - zodat wat telt

weer alle vrijheid heeft. Vuurwerk
dat uiteenspat, als gloeiende
gensters in wachtende harten

ongrijpbaar onderduikt. Povere
mislukkeling : precies hetgeen je
hebben wil ontsnapt je elke keer.

(eigen foto -Wenen juli 2013 - Kapuzinergruft)

Woorden en beelden -8- foto

In Basel, januari laatst, was ik op de Munsterplatz geboeid door de bomen, mooi gelijnd met kronkelende takken, die dit centrale plein van de stad, een aparte uitstraling geven. Ik zocht een goed standpunt om een foto te maken die recht zou doen aan het ritme van die boomstammen en de wemeling van de takken.
Eenmaal het beeld bekeken op mijn PC ontdekte ik dat er net twee figuren in beeld waren. Iedereen van ons maakt het wel eens mee dat je jezelf focust op een gegeven, en dan ontdekt dat er 'ruis' in het beeld is mee vastgelegd.  Met allerlei programma's is het heden ten dage gemakkelijk deze 'ongewenste' figuren weg te wissen, zoals een Anderlecht-speler onlangs uit de tribune alle vrouwen omtoverde tot mannen. Maar neen, wat hoofdzaak is en detail, daar trekt het fototoestel zich niets van aan.

Marc Tritsmans verwoordt het treffend in zijn bundel "De stilte van de wereld na ons" in het gedicht met de passende titel :Foto (blz.86).

FOTO

Op één tweehonderdvijftigste seconde
is al hetgeen ik zie - wel duizend bomen,
miljarden grassprietjes, twee boerderijen,
een man op een fiets tegen de wind -
door de lens naar binnen geglipt. Geen

kracht die deze samenhang doorbreken
kon. Niemand maakt een onderscheid
tussen hoofdzaak en detail. Wat er is
hoort bij elkaar. Zo eenvoudig : elke
fractie tijd biedt plaats aan het heelal.

Zie hier een fractie januari-tijd en het heelal nabij de Munster in Basel.

Woorden en beelden -6-

In september 2013 bezocht ik met vrienden een deel van Ierland. We passeerden onder andere aan de trappistenabdij van Roscrea, waar ook een kostschool aan verbonden was. Die avond was het somber weer, met dreigende wolken. Het was weekend en blijkbaar waren er slechts enkele leerlingen die ook in het weekend bleven. Ze waren hurling aan het spelen maar toen ze hoorden dat we van België waren begonnen ze over de voetbal en hun favoriet, Eden Hazard.
Er was niet zoveel te bezichtigen op dat abdijdomein, maar naast de kerk lag een groot grasveld met in het midden een grote eeuwenoude boom. Indrukwekkend. Aan die boom, aan de abdij als plaats tussen hemel en aarde en aan die jongens die droomden van voetbal dacht ik terug bij het lezen van dit gedicht van Marc Tritsmans (in : De stilte van de wereld na ons, blz. 68).

Hemel en aarde

Zwart en zwaar als aarde komen bomen
bovengronds maar merken na enkele meters
al dat licht die vastberaden aanpak schuwt.

Ze oefenen dan maar in slanker worden
tot het ogenblik waarop ze overmoedig
denken de zon te zullen grijpen :

ze putten zich uit in takken steeds
meer met steeds minder tot blijkt
dat zelfs die haarfijne twijgen

hopeloos tekortschieten en dan maar
eindigen ergens halverwege tussen
hemel en aarde in het blauw

in het niets. Bomen zijn eigenlijk
niet meer dan verloren dromen. Maar
hoe fier ze overeind blijven staan.

(abdij Roscrea, Ierland, september 2013)

Woorden en beelden -5- de poëzie en de wetenschappen

Marc Tritsmans biedt ons in zijn bundel "De stilte van de wereld na ons" vele mooie gedichten aan die ons brengen bij onze eigen lichamelijkheid en eindigheid.
Ons bestaan is er een van moleculen en atomen, zoals de wetenschappers ons doen geloven. De dichter gaat dit gegeven poëtisch hertalen. Hier het derde deel van een gedichtenreeks met als titel : In bruikleen

III
en onverschillig ook de miljoenen chemische
reacties onder onze leden, die voortdurende
ruilhandel waarbij bouwstenen aangevoerd
energie geproduceerd, afval weggesluisd

volmaakt anoniem en inwisselbaar al onze
ribosomen, mitochondriën, enzymen, eiwitten,
hormonen, inhibitoren en neurotransmitters
ten eeuwigen dage onverklaarbaar dat dit

onontwarbare door niemand aangestuurde
kluwen zich zo vaak als een zorgvuldig
geregisseerd leven door deze morsige
wereld lijkt te kunnen bewegen

Wekelijks biedt de krant De Standaard een wetenschapsbladzijde waarin op een toegankelijke manier een stand van zaken bij bepaalde onderzoeken wordt voorgesteld. Soms zijn de foto's daarbij op zich heel poëtisch. Hieronder drie afbeeldingen van recente artikels.

(De Standaard van 27 augustus 2015 :
een beeld genomen door de Hubble-telescoop, genoemd
de vlindernevel en bij fantasieloze astronomen
ook bekend als M2-9;
dit zou een dubbelster zijn die net ontploft is...)

(De Standaard van 17 juli 2015 :
dit zou het beeld zijn van een zogenaamde pentaquark,
bestaande uit twee op-quarks, een neer-quark, een tover-quark
en een anti-tover-quark)

(De Standaard van 12 augustus 2015 ,
als onderschrift bij dit beeld staat :
een melkweg gezien in verschillende golflengstes)

Niet alleen de beelden hebben een zekere poëzie, maar wat ik toch niet van wetenschappelijke artikels zou verwachten, zelfs de terminologie heeft iets bijna-sprookjesachtigs. Want wat te denken van de namen die gegeven worden aan de zes verschillende quarks, de kleinste bouwsteentjes van de materie... Hier komen ze, en niet lachen : de namen van de verschillende quarks zijn : op, neer, vreemd, tover, top, bodem.
Ik hoop dat Tritsmans hiermee aan de slag kan...