2 x Tsjechov = 5 x Tsjechov

In twee weken tijd heb ik  voluit van Tsjechov kunnen genieten en afhankelijk van hoe je het bekijkt heb ik twee maal Tsjechov gezien (in Het Perron in Ieper, ensemble Leporello en in De Schakel in Waregem, theater Malpertuis) of heb ik zes keer Tsjechov gezien. Malpertuis bracht "Ivanov" , terwijl Leporello een unieke belevenis aanbood met "Het laatste feest", dat in feite vijf toneelwerken van Tsjechov tot één gebeuren verweven heeft.
Het cliché i.v.m. Tsjechov wil dat alles is doordrongen van melancholie, verveling, uitzichtloosheid, tristesse.  Maar de auteur zou juist komische stukken hebben willen schrijven. In elk geval boden de beide voorstellingen veel momenten vol humor, ook al was het soms een zure of een meewarige lach. In deze zin brachten ze dus een correctie op het traditionele beeld van Tsjechov.

(affiche gevonden op internet)

Ensemble Leporello bracht vijf toneelstukken via een reeks tableaux vivants met korte teksten, allen gespeeld door dezelfde kerngroep van acteurs. De Tsjechov-typetjes zie je zo terugkomen in de verschillende stukken : een oude 'patriarch', een jonge wat wereldvreemde student, een ongelukkig getrouwde vrouw die verliefd wordt op de man van een vriend, een (zaken)man in financiële moeilijkheden enz.   Ze zijn bijna inwisselbaar.   In "Het laatste feest" zien we achtereenvolgens kernscènes uit 'Oom Wanja', 'De meeuw', 'Ivanov', 'Drie zusters' en 'De kersentuin'. In heel deze voorstelling horen we uitsluitend Russisch. Een koor (in Ieper was dit het koor Laidos uit Waregem) zingt in het totaal 14 Russische liederen en figureert bij momenten mee op scène. Als er tussen de tableaux vivants in geacteerd wordt, is het ook in het Russisch. Zo worden de vertrouwde verhalen toch weer nieuw. Ensemble Leporello bracht hiermee een uniek spektakel dat zeer de moeite was. Hoed af voor hun creatieve prestatie van hoog niveau.
In Ieper genoten we achteraf in de cafetaria van Het Perron van een drankje én van een extraatje door het koor Laidos. De zangers hadden er nog zin in en tracteerden de aanwezigen op een aantal andere liederen uit hun koorrepertoire. Het zangplezier droop ervan af. Bedankt voor zo'n hartverwarmende avond.

(foto gevonden op internet)

Theater Malpertuis bracht dan enkel "Ivanov", maar ze hadden het stuk met hun cast grondig herkauwd zodat er heel snedig én bij momenten heel humoristisch werd gespeeld. Door de tribune-opstelling gaven ze onmiddellijk al aan dat Tsjechov ook ons een spiegel wil voorhouden. Waar vinden wij onszelf terug in dit schouwtoneel? In Ivanov en zijn uitgebluste leven dat overal op de klippen loopt of in zijn praatzieke omgeving die leeft van de roddels, de zoektocht naar vlug gewin en het napraten van andermans meningen?

Confronterend toneel en Tsjechov van onder het stof gehaald. Dus twee voorstellingen Tsjechov, maar wel vijf toneelwerken van hem gezien.

Loin des hommes

(afbeelding gevonden op het internet)

Het jaar 2015 is op filmgebied voor mij fantastisch gestart. De meest indrukwekkende film is bij deze wel "Loin des hommes" (regie : David Oelhoffen; hoofdrolspelers : Viggo Mortensen en Reda Kateb). Hierbij zou ik als derde hoofdrolspeler willen noemen : de woestenij van het Atlasgebergte in het ongenadige winterseizoen.


De woestijn is bij uitstek de locatie waar de mens op zichzelf wordt teruggeworpen. Zie maar de monniken van de eerste eeuwen of 'De kleine prins' van Antoine de Saint-Exupèry of 'De Engelse patiënt' boek van Ondaatje en verfilmd met Ralph Fiennes en Juliette Binoche of...Deze confrontatie met een onherbergzame natuur in 'Loin des hommes' wordt nog meer doordringend omdat alle mensen die worden opgevoerd ook nog eens in conflicten gewikkeld zijn. Niet alleen de natuur is een weinig gastvrije plaats, er is ook nog de woestijn gemaakt door mensen voor mensen.
Er zijn de 'uiterlijke' conflicten : de politieke strijd tussen de Algerijnen en de kolonisten , de strijd om recht te verkrijgen in het dorp van Mohammed die moordde, de strijd om te overleven in de woestijn. Er zijn ook 'innerlijke' conflicten : Daru de onderwijzer die wel of niet de moordenaar zal vergezellen, Mohammed die wel dan niet naar de stad zal gaan, de rebellen die wel of niet hun gijzelaars zullen ombrengen,enz... Alleen de kinderen leven nog als een onbeschreven blad, los van de conflicten : in 1954 kon dat wellicht nog, nu in Gaza of Syrie of Oekraïne is dat ook al anders.

(afbeelding van het net)

Deze conflicten worden ons voorgesteld in deze film als een western en een roadmovie. Er zijn momenten van grote spanning en confrontatie en momenten vol tederheid, humor en loyauteit. De mens draagt zijn verleden met zich mee en dat verleden komt hij ook onverbiddelijk tegen in de woestijn. De twee hoofdpersonages zorgen voor een sterke acteerprestatie die bijblijft en de muziek van Nick Cave versterkt de doordringende beelden en vertolkingen.  Oppervlakkig gezien denk je: in de woestijn geldt het recht van de sterkste. Maar op het einde van de film blijf je als toeschouwer met die levensgrote vraag : wie is hier de sterkste? wie komt uit dit verhaal naar voor als overwinnaar?

En dan mogen we dit verhaal natuurlijk als een transparant leggen op ons leven dat soms ook iets weg heeft van een woestijn.

Het geciteerde citaat 05

Plato in de 19e eeuw ?
gelezen tijdens de tentoonstelling De Grote Verandering.
Revolutie in de Russische schilderkunst 1895-1917
-Bonnefantenmuseum Maastricht 2013-

Reflecties : beeld

Amsterdamse gracht 2009

Amsterdam 2009

Beaufort 2009  (benieuwd welke foto's de editie van 2015 zal oprbrengen?)

De zee

Twee citaten bijeengesprokkeld door Paul Claes in Poëziekrant nr.6, 2014.
En daarbij plaats ik een foto die ik genomen heb in november 2014 in Oostende
op een grijze dag tijdens een bezoek aan de tentoonstelling "De zee".

Kiezen voor veiligheid of verandering?

(kopie van flyer)

In november heb ik genoten van Toneelgroep Maastricht met hun bewerking van de roman van Dostojevski. Deze toneeladaptatie is voor mij de aanzet om (eindelijk) deze klassieker van de wereldliteratuur te  lezen.
De gebroeders Karamazov zijn de zonen die elk op hun eigen manier in een gevecht gewikkeld zijn met hun vader om zo hun eigen identiteit te vinden. De verschillende figuren zijn allen bezig met de grote vragen van het leven : liefde en haat, het geestelijke versus het lichamelijke, macht en hebzucht, meegaandheid of onverzettelijkheid, (on)waarde van kunst, vrijheid en onvrijheid, schuld en boete...
De bewerking zorgt voor heftige momenten waar de tekst en inhoud heel centraal staat en voor ogenblikken van intens speelgenot met een grote interactie tussen de personages. Er is veel humor en veel hartstocht zodat deze theaterervaring de toeschouwer kan blijven boeien en meeslepen in dat grote eindeloze gevecht van de zonen met hun tirannieke vader. Elke zoon moet zijn keuze maken op welk manier hij zijn geschiedenis met zijn vader een plaats geeft in zijn leven.

In diezelfde dagen bracht de Vlaamse Opera het werk van Moesorgski "Khovansjtsjina", ook al een werk dat mensen toont die worstelen met angst, tirannie en onzekerheid. Voor mij, samen met Elektra tot nu toe de beste opera van dit seizoen.
Deze opera biedt ons als toeschouwer niet echt personages waarmee we ons willen identificeren. De machtsstrijd tussen de oude garde en de aspirant-tsaar Peter biedt weinig menselijk verheffends; de Oudgelovigen vluchten in hun eigen gelijk en kiezen voor het vuur. Het operaverhaal situeert zich rond de eeuwwisseling van het jaar 1700, maar blijft brandend actueel. In tijden van onzekerheid is het lastig kiezen en veranderingen kunnen blijkbaar niet zonder geweld, doodslag en brutaliteit. Hoe moeten wij onze houding bepalen? Welk kompas hebben we? Wat is waarheid? Wat is vrijheid? Wat is rechtvaardigheid?
De stevige muziek van Moesorgski en de mooie sterke enscenering door David Alden zorgden voor een overweldigende ervaring, die mij nu nog, na drie maanden vasthoudt. En dan zou VRT-journalist Tim Pauwels nog durven vragen waarom we naar die oude verhalen zouden moeten gaan kijken. (interview zondag 22 februari in De Zevende Dag n.a.v. premiere Aknaten)? Mijnheer Pauwels, denkt u werkelijk dat de mens zoveel veranderd (en verbeterd) is in vergelijking met 3000 of 300 jaar geleden? Zo naïef ben ik niet, zo verwaand ook niet.

Borgia : film versus theater

(affiche gevonden op internet)

Wanneer ik eind november in Brugge de marathontoneelvoorstelling "Het Geslacht Borgia" zag (bijna 4 uur toneel met twee ruime pauzes ertussen-met een hapje!) kwam er juist een einde aan het laatste seizoen van de tv-serie "The Borgias".  Ongewild ga je dan vergelijken. Ik weet wel, het is appelen vergelijken met peren. De productie van toneelgroep NUNC is van een geheel andere orde dan het grote geld van een productiehuis als Showtime. Het medium TV is een heel ander medium dan toneel.

De ingrediënten zijn in beide presentaties dezelfde : de machts- en sekshonger van de familie Borgia, de kuiperijen en politieke intriges, de groei en het verval van hun machtspositie. Dank zij de tv-serie was het gemakkelijker om de personages in het toneelstuk te volgen. Tegenover de pompa in decors, kostumering en enscenering van de tv-serie (hollywood tot en met), zie je op het toneel een bijna lege scene en bijna naakte spelers. En toch, of en juist dank zij deze sobere setting is de theaterversie zo veel beklijvender.
Er wordt dan ook gespeeld met een groot plezier, veel schwung en pittige dialogen. Een heel dynamisch gebeuren, met een rotvaart zoals Nederlanders zouden zeggen. Platvloersheid en spitsvondigheid wisselen elkaar af, de ene verwikkeling volgt de andere op, de personages worden op het schaakbord van de macht voortdurend herplaatst... We zien de kleinmenselijkheid van de machtshonger en de grootsheid van loyauteit aan bloedbanden;  we zien vastberadenheid en twijfel, trouw en ontrouw, spel en overspel...

Het eerste deel toont vooral de succesjaren van het geslacht Borgia ('Homo Carnale'), terwijl het tweede deel de neergang van de familie toont ('Homo Fatale'). Na de tweede pauze brengt deel drie ('Homo Solo') een soort beoordeling door de personages zelf en door de geschiedenis, opnieuw heel gedreven, maar nu versterkt en opgezweept door de eigentijdse beats van de rock-groep Steak Number Eight. De sfeer wordt anders, maar de kracht die de eerste delen vooruitstuwde blijft intact. Zelf vond ik het eindbeeld en de 'moraal van dit verhaal' sterk : "ge moet niet benauwd zijn."

Deze theaterervaring deed mij besluiten dat het goed is om regelmatig de deur uit te gaan en mensen van vlees en bloed te zien kruipen in de huid van een ander die zo ons een spiegel voorhouden. Toneel gaan zien blijft een ervaring : de donkere zaal, de spelers die het hier en nu moeten doen (elke avond opnieuw), de chemie tussen het publiek en de spelers,...
NUNC voorziet een tweede toernee in het voorjaar 2016. De moeite waard om je huis uit te gaan vind ik.