Afscheid van NWT - Joseph Brodsky over zijn overleden ouders - 2 -

 

Het in memoriam dat Joseph Brodsky schreef voor zijn ouders (NWT 1986 november) is een lange mijmering geworden over leven en dood, relatie ouders-kinderen, over zijn eerste vaderland Rusland, over herinneringen en zo veel meer.

Over de drang van kinderen om hun thuis, hun 'nest' te verlaten en wat dat betekent schrijft hij ook.

De hunker om weg te gaan

"In wisselende mate begeert ieder kind de volwassenheid en hunkert hij ernaar uit zijn huis weg te gaan, weg uit zijn beklemmende nest. Weg! Op naar het echte leven! De wijde wereld tegemoet. Op naar een zelfstandig bestaan.

Mettertijd gaat zijn wens in vervulling. En enige tijd wordt hij in beslag genomen door nieuwe perspectieven, is hij bezig met het bouwen van zijn eigen nest, met het vervaardigen van zijn eigen werkelijkheid.

Dan, op een dag, als hij zijn nieuwe werkelijkheid beheerst, als hij zijn zelfstandig bestaan vorm heeft gegeven, verneemt hij plotseling dat zijn oude nest is verdwenen, dat degenen die hem het leven hebben geschonken dood zijn. Op die dag voelt hij zich als een gevolg dat opeens geen oorzaak meer heeft. Het kolossale van het verlies maakt het onbegrijpelijk. Zijn geest, naakt geworden door dit verlies, krimpt ineen en vergroot de omvang van het verlies nog meer. Hij realiseert zich dat zijn jeugdige zoeken naar het 'echte leven', zijn vertrek uit het nest, dat nest weerloos hebben gemaakt. Dit is erg genoeg, maar hij kan de schuld op de natuur schuiven.

Wat hij niet kan afschuiven op de natuur is de ontdekking dat wat hij bereikt heeft, de door hemzelf vervaardigde realiteit, minder geldigheid heeft dan de realiteit van zijn verlaten nest. Dat als er ooit iets werkelijks in zijn leven geweest is, dat juist dat nest was, beklemmend en verstikkend, dat hij zo hartstochtelijk graag wilde ontvluchten. Omdat het gebouwd was door anderen, door degenen die hem het leven hebben geschonken, en niet door hem, die de werkelijke waarde van zijn eigen inspanningen maar al te goed kent, die als het ware het gegeven leven alleen maar gebruikt."

Brodsky doorloopt dan zijn leven in relatie met zijn ouders en heeft bedenkingen bij zijn eigen herinneringen.

Alfabetische wanorde

"Wat het geheugen met kunst gemeen heeft is de neiging tot selectie, de voorkeur voor het detail. Zo complimenteus als deze opmerking mag schijnen voor de kunst (die van het proza in het bijzonder), zo beledigend zou ze het geheugen moeten toekijken. Maar de belediging is terdege verdiend. Het geheugen bevat inderdaad details, niet het complete beeld; hoogtepunten als je wilt, niet de volledige show. De overtuiging dat we ons op de een of andere manier het geheel in zijn volle omvang herinneren, de overtuiging met name die de soort in staat stelt het leven voort te zetten, is ongegrond. Meer dan wat ook lijkt het geheugen op een bibliotheek in alfabetische wanorde en zonder het verzamelde werk van wie dan ook."

Brodsky weet van de pogingen van zijn ouders om een éénmalig visum te verkrijgen voor één bezoek aan hun enige zoon, altijd tevergeefs. Heel scherp en nog immer actueel zegt hij hierover...

Rusland

"Wat een spelletjes probeerden deze twee bejaarde, zwakke mensen toch niet te spelen met al dat tuig dat over het verlenen van een vergunning gaat! Mijn moeder vroeg op haar eentje een visum aan om duidelijk te maken dat ze niet van plan was uit te wijken naar de Verenigde Staten, dat haar man achterbleef als gijzelaar, als garantie voor haar terugkeer. Dan draaiden ze de rollen om. Dan dienden ze een tijdlang geen aanvraag in, om het te laten voorkomen alsof ze hun belangstelling voor het plan verloren hadden (...)

Alles was tevergeefs; het systeem maakte, van helemaal boven tot helemaal onder, nooit één fout. Zoals systemen reilen en zeilen, mag het trots zijn op zichzelf. Maar ja, onmenselijkheid is altijd gemakkelijker te structureren dan wat dan ook. Voor dat karwei heeft Rusland nooit de know-how hoeven te importeren. In feite is de enige manier voor dat land om rijk te worden, die te exporteren.

En dat doet het ook, in een steeds toenemende mate. Maar je mag enige troost, zo niet noodzakelijke hoop, ontlenen aan het feit dat je genetische code misschien niet het laatst lacht, maar wel het laatste woord heeft. Want ik ben mijn moeder en mijn vader niet alleen dankbaar dat ze mij het leven hebben geschonken, maar ook dat ze er niet in zijn geslaagd hun kind als slaaf groot te brengen."

De Russische export van ontmenselijking bij Brodsky onder de communistische vlag blijft belangrijk dank zij Poetin. Er lijkt veel continuïteit in de geschiedenis te zijn...