In november 1986 verscheen in Nederlandse vertaling van Kees Verheul het uitvoerige in memoriam voor zijn ouders van de Russische schrijver Joseph Brodsky. Brodsky werd geboren in 1940 in het toenmalige Leningrad (St. Petersburg) en overleed in ballingschap in New York in 1996. Zijn ouders noemden hun zoontje Joseph, naar de toenmalige Sovjetleider Joseph Stalin. In 1987, een jaar na dit in memoriam, ontving Brodsky de Nobelprijs literatuur.
Het sovjet-regime wees de kritische dichter uit in 1972. Abrupt werd hij gescheiden van zijn ouders (hij was enig kind) en van zijn vrouw en zoontje. Het in memoriam voor zijn ouders die met drie jaar verschil gestorven waren, zonder dat hij hen had kunnen terugzien is een aaneenschakeling van ideeën over zijn jeugd en opvoeding, over de leefomstandigheden onder de dictatuur van de Sovjet-Unie, over herinneren en dood gaan. Hieruit enkele citaten die ik de moeite waard vind te delen.
De dood was een taboe onderwerp in het gezin Brodsky. De dichter vond het ook moeilijk dat hij zijn ouders niet meer heeft kunnen bezoeken in de laatste jaren van hun leven.
De laatste les
"Ik weet niet hoe ze de laatste elf of twaalf jaar van hun leven, de jaren zonder mij, hebben doorgebracht. (...)
Ik kon hen op hun oude dag niet helpen; alleen was ik er niet bij toen ze overleden. Ik zeg dit niet zozeer vanuit een gevoel van schuld of vanuit het wat egoïstische verlangen van een kind om zijn ouders in alle stadia van hun leven te volgen; want ieder kind herhaalt, hoe dan ook, de ontwikkeling van zijn ouders. Ik zou kunnen stellen dat je ten slotte van je ouders te weten wilt komen hoe je eigen toekomst, je eigen oude dag zal zijn; je wilt van hen ook de allerlaatste les leren: hoe je moet doodgaan. Zelfs wanneer je dit alles niet wilt weet je dat je, hoe ongemerkt ook, van hen leert: 'Zal ik er zo uitzien als ik oud ben? Zijn deze hartproblemen - of wat voor problemen ook- een kwestie van erfelijkheid?'
Eenmaal als balling in de Verenigde Staten schreef hij bijna al zijn gedichten verder in het Russisch, maar zijn essays in het Engels. Over dit gebruik van het Engels heeft hij het ook bij dit in memoriam voor zijn moeder Maria Volpert en zijn vader Alexander Brodsky. Tegen de actuele achtergrond krijgen zijn bedenkingen over het gebruik van het Russisch een veel meer gelaagde inhoud.
 |
| (propaganda poster met Stalin ©geschiedenis vandaag) |
Engels en géén Russisch
"Ik schrijf dit in het Engels omdat ik hun [zijn ouders] een marge van vrijheid wil geven; een marge waarvan de breedte afhangt van het aantal dergenen die genegen zouden kunnen zijn om dit te lezen. Ik wil dat Maria Volpert en Alexander Brodsky realiteit verkrijgen onder een 'vreemde bewustzijnscode', ik wil dat Engelse werkwoorden van beweging hun gang en gebaren beschrijven. Dit zal hen niet uit de dood doen opstaan, maar de Engelse grammatica zou op zijn minst wel eens een betere ontsnappingsroute uit de schoorstenen van het staatscrematorium kunnen blijken te zijn dan de Russische. In het Russisch over hen schrijven zou enkel hun gevangenschap bevorderen, hun reductie tot onbetekenendheid, resulterend in mechanische vernietiging. (...)
Wat zou ik hen kunnen vertellen? Waarmee zou ik hen kunnen troosten? Geen land heeft zo goed de kunst leren beheersen om de ziel van zijn onderdanen te vernietigen als Rusland en niemand met een pen in zijn hand is in staat al die zielen op te lappen; nee, dit is een taak voor de Almachtige alleen, dit is waar Hij al Zijn tijd voor heeft. Moge het Engels mijn doden dan onderdak geven. In het Russisch ben ik bereid te lezen en verzen of brieven te schrijven. Maar voor Maria Volpert en Alexander Brodsky geeft het Engels een betere schijn van een hiernamaals, misschien de enige die er is, behalve mijn wezenlijkste zelf. En wat dit laatste betreft, deze woorden in deze taal te schrijven is als het afwassen waar ik het zoëven over had: het is therapeutisch."
Geen opmerkingen:
Een reactie posten