Fire ... een vurige tentoonstelling in Brussel -1-

 Nog tot 1 maart 2026 kan je in de mooie art deco Villa Empain een tentoonstelling bezoeken met bijna honderd kunstwerken die je dichter brengen bij een van de vier oerelementen (vuur, lucht, aarde, water), nl. het vuur. Met de expo Fire  brengt de Boghossianstichting  ruim vijftig artiesten samen uit de voorbije 70 jaar. Een deel van de kunstwerken hebben 'vuur' als onderwerp en een ander deel is gemaakt met o.a. het element vuur. 

De ambiguïteit van het vuur is alom zichtbaar : scheppend en vernietigend, hemel en hel, levensnoodzakelijk en dodelijk doorheen schilderijen, beelden, installaties, video's, tekeningen, tapijten, foto's en performances. 

Vuur was en is en blijft mensen fascineren. Filosofen als Ignace Devisch ("Vuur. Urgent en gedurfd betoog voor een nieuw wereldbeeld", uitg. Bezige Bij, 2021) en Gaston Bachelard ("Psychoanalyse van het vuur", Boom Uitgevers, 1990 - enkel nog antiquarisch te verkrijgen) hebben geprobeerd het belang van dit oerelement voor de mens filosofisch door te denken. Met Fire kan je als het ware beschouwend en belevend de vele facetten van dit element op het spoor komen. Door de technologische evoluties lijkt vuur zich te beperken tot een romantisch brandende kaars of een gezellige open haard in de winter of barbecue in de zomer. Maar er is veel meer aan de hand zoals blijkt uit deze tentoonstelling.

In de inkomhal zie je een soort mobile, een installatie met ongeveer 2500 fragmenten rood porselein, van de Zuid-Koreaanse Jiana Kim (1972), een werveling van rood. "Red Fire of Life" kreeg dit werk als titel mee.

(Jiana Kim : Red Fire of Life 2025 - eigen foto)

En nog een eigen foto van de badkamer van mijnheer met onder anderen een werk van Jannis Koenellis, naast werken van Jef Verheyen, Alberto Burri en Yves Klein.

Verscheidenheid troef zoals het element vuur zelf ook zorgt voor verscheidenheid.

Een woordenomdraaister

 Een kind leert lezen, schrijven en rekenen. 

Zonder dat het het beseft, leert het 

hoe het zijn/haar plaats kan bepalen in de wereld.

Maar wat is meest waardevol in dit zoeken naar een thuis:

de cijfers of de letters? Of zoals dichter Ed Hoornik ooit schreef:

het hebben of het zijn (zie ook berichten van 11 en 20 augustus).

Een in Rusland geboren dichter, Vlada Darenenkova (1985) publiceerde 

in Het Liegend Konijn (2025/1, blz.28-29) dit lange maar mooie titelloze gedicht. 

Het veelduidige beeld van de kraaien 

geven de unheimliche sfeer goed weer. 

Het gedicht weeft een veelheid aan beelden en lagen 

gedrenkt in weemoed, humor en een tastend zoeken. 

(Vincent van Gogh :
Korenveld met kraaien 1890
eigen foto)

Merk je niet hoe je begint

voordat de kraaien de hemel bedotten

hoor je de wind een vliegtuig

schrikwekkend laag een bal

rolt terug naar de draaimolen nog niet krom

een regenworm die zijn lijf aanbiedt

buurvrouw op het bankje

dat niet gestolen is

tot er iemand roept : stop met kraaientellen

maar hoe hoe want je moet door

en nee, het gaat niet om de aantallen, niet

om de kraaien zelf - een plek om te schuilen

is een telwoord jouw onderzoeksmethode

zolang het binnen het buiten niet geordend

tot tien twintig tachtig

kraaien zijn klanken

net als een liter melk

(hoor je wat ik zeg hier de munten)

tellen maakt dagen verdraagbaar

thuis bekijk je de tafels van Pythagoras jaloers

je denkt dit is precies wat ik wil ontdekken

wie weet is er nog meer

hard werk je tot er iemand roept : een liter melk

en stopt weer wat munten in je hand

het mislukt telkens cijfers slaan deuren dicht

misschien zijn letters betrouwbaarder

Om de wereld te vereigenen

begin je woorden om te draaien

wil je weten of er niets aan de achterkant

schuilt geen weerwolf

of het woord een woord blijft

vaker tref je zwerfhonden

bij de kiosk

precies waar jij wilt zijn

een plassende vrouw in de portiek

haar lichtblauwe onderbroek zo lang

maar je gaat door

beklim je de namen van vrachtwagens gebouwen

je telt de letters want een som betekent

vast iets

later doe je het blind - omdraaien

je hebt talent en als er iemand vraagt

wat wil je worden

zeg je : een topwoordenomdraaister

je oefent met reeksen

tot je tegen jouw achternaam aanloopt

elf letters om te schrikken

van iemand die plots

in het raam zo verdrietig

dat je het aan je moeder vertelt

zij schrikt ook en zegt: O!

je huis je stad wordt een lang woord

verslaafd aan letterreeksen

vergeet je soms de kraaien te tellen

melk te kopen

Ontheemd tenslotte ...

 Nog eenmaal kom ik graag terug op de tijdelijke tentoonstelling in het In Flanders Fields Museum te Ieper over Belgische vluchtelingen tijdens Wereldoorlog I. In het kader van deze blog is het niet mogelijk om op deze meer dan veertig verhalen van ontheemden dieper in te gaan. Elk verhaal is uniek, maar tegelijk uitdrukking van een ervaring of angst voor deze ervaring. 

Deze expo weekt bij heel wat families oude verhalen los en verschillende mensen zijn op zolder gaan zoeken naar brieven en foto's of andere documenten van hun (over)grootouders die ooit ook gevlucht waren tijdens de Groote Oorlog. Het kenniscentrum van het In Flanders Fieldsmuseum ontvangt nu nog wekelijks 'stukken' met een soms heel droevig en pakkend verhaal. Die 'oude' oorlog duurt zo nog voort tot op vandaag. Zoals jammer genoeg op vele andere plekken op de aarde ook nog (of weer) oorlog zorgt voor onheil, verwoesting en ontheemding.

De Marokkaans-Nederlandse schrijver Abdelkader Benali (1975) schreef in 2020 dit vers dat gepubliceerd werd in het tijdschrift Het Liegend Konijn (2020, nr. 2, blz. 28).  Een vers over ontheemding die mensen altijd weer de woestijn in stuurt, is het niet de letterlijke woestijn, dan is het wel de symbolische woestenij van een ontworteld leven.

(Abdelkader Benali ©de Schrijverscentrale)

Post-nomade

accepteer dat de reis lang is

dat is een, check

je paspoort is van zand

en accepteer dat de reis onvermijdelijk is

dat is twee, check, dubbelcheck

je kan vertrekken

als ik tegen mijn dochter zeg: aan het einde van de gang

begint Afrika, dan gelooft ze dat en is de reis begonnen

in iedereen zit mijn dochter te wachten op ontwapening

de nomade is nooit thuis

en in de woestijn ben je nooit alleen

want je ontdekt dat je een hoofd hebt

met de omvang van een kompas, zo groot als Atlas

dus het noorden vinden zal niet moeilijk zijn

maar een nieuw huis vinden zal moeilijk zijn

de dochter van een nomade zei tegen mij:

in de woestijn wordt wijsheid geboren

want de onmetelijkheid die je omringt

groeit als een bloem in je, mijn zoon.

Vooral de zin die bijna in het midden staat van het gedicht blijft

bij mij nazinderen : in iedereen zit mijn dochter te wachten op ontwapening... 

De 'grote' geschiedenis is vervlochten met de 'kleine' geschiedenis,

 zoals ook de expo in Ieper tot in den treure toont. 

En is er niet in elk van ons het kind 

dat hoopt op vrede en een omgeving 

zonder kleine ruzie en grote oorlog?

Laat dit laatste bericht over deze tentoonstelling 

een uitnodiging zijn om met open oog en open oor naar Ieper te gaan (nog tot 14 juni 2026).

Ontheemd nogmaals...

Zoals in een vorig bericht al gezegd is er in Ieper een tentoonstelling over Belgische vluchtelingen tijdens Wereldoorlog I. In het vorige bericht heb ik mezelf erop betrapt dat ik heel de tijd schreef over 'vluchtelingen' terwijl de titel van de expo stelt: ontheemd. Wie zijn huis en goed achterlaat is thuisloos, ontheemd. Wie zijn grond en heem moet verlaten, geraakt ontworteld en verliest stevigheid. 

(bij het einde van de vaste opstelling van In Flanders Fields Museum
maakt deze wand met foto's de overgang naar de tijdelijke expo)

In de meer dan 40 verhalen die je kan lezen en beluisteren komen telkens weer andere aspecten aan bod. Zo krijgt de bezoeker een caleidoscopisch overzicht over de veelzijdigheid van het ontheemd zijn, van het vluchtelingenbestaan. Er zijn sociale en emotionele aspecten, familiale zorgen en kansen. Er zijn de materiële en financiële uitdagingen. Er zijn de ervaringen van al dan niet welkom zijn, de taalproblemen, de schoolproblemen voor de kinderen. Families worden uit elkaar gerukt. En aan de basis van dit alles is er het gegeven dat deze mensen géén andere keus hadden.

(deel van de expo eigen foto)

Best confronterend allemaal, maar wie zijn hoofd niet in het zand wil steken, zal zich geplaatst zien voor vragen over inzet voor anderen, over zin en onzin van oorlog, over het grote en/of geringe belang van luxe en 'zekerheid'. 

En ondanks de grote aantallen ontheemden of vluchtelingen blijkt altijd weer dat élk verhaal anders is en dat veralgemeningen géén enkel recht doen aan de persoon die ontheemd is. Alleen al dat besef laten binnenkomen maakt deze expo niet alleen interessant, maar nodig om gezien te worden. 

(zaalzicht - eigen foto)

Ontheemd...

(campagnebeeld van de tentoonstelling)

 Terwijl nu de aanhoudende aankomst van vluchtelingen in West-Europa zorgt voor spanningen in de samenleving en de politiek, was er ruim honderd jaar geleden ook een vluchtelingenprobleem. Honderdduizenden Belgen sloegen bij het begin van de Groote Oorlog op de vlucht, binnen België zelf en naar de buurlanden. Hun lotgevallen krijgen nu een podium gedurende een tijdelijke tentoonstelling (nog tot 14 juni 2026) in het In Flanders Fields Museum te Ieper.

In het begin van de expo zien we op een kaart van Europa waar onze landgenoten hun toevlucht zochten tijdens Wereldoorlog I. Daar wordt gerapporteerd zoals nu in onze kranten en media wordt bericht: reeksen cijfers en percentages. Keurige kolommen in een proper overzicht. 

Daarna komen deze cijfers tot leven in meer dan 40 personenverhalen die ondersteund zijn door voorwerpen en grote illustraties op pijlen die alle richtingen uitgaan. Welke richting de goede/de juiste is weet je als vluchteling maar nooit. Een mooi opgezette expo die confronteert, want bij alle verhalen blijf je als toeschouwer denken... die verhalen zijn niet zo maar van toen, ze zijn ook van nu.

(zaalzicht - eigen foto)

Faith no more

 Tot 1 maart 2026 is in het Kortrijkse museum Abby een veelzijdige tentoonstelling over de kracht van verhalen onder de titel Faith No More -Rituals for Uncertain Times. Het religieuze (christelijke) geloofsverhaal lijkt zijn kracht verloren en toch zoeken mensen naar rituelen en verhalen die het eigen leven overstijgen en zin en richting kunnen geven. In deze onzekere tijden voelen we wanhoop, chaos, verlorenheid. De curatoren van deze expo Sarah Keymeulen, Klara Rowaert en Kendell Geers brachten uit het depot van de Kortrijkse musea en uit enkele Kortrijkse privécollecties een diverse reeks werken samen, aangevuld met een aantal andere bruiklenen. Zij zien een parallel tussen de late middeleeuwen en onze dagen : verwarring, chaos, fascinatie voor apocalyptishe ideeën, houvast zoeken bij 'hogere' machten. In onze geseculariseerde samenleving is het omvattende kader van religie opgelost en zoeken we naar nieuwe verhalen.

De curatoren hebben een afgewogen parcours opgebouwd met een mooie wisselwerking van oude en hedendaagse kunst. Oud en nieuw houden ons een spiegel voor, stellen ons vragen en bieden veel stof tot nadenken en mediteren. Hier enkele algemene beelden als eerste kennismaking.

(eigen foto's)

 

Nooit meer oorlog? Nooit meer vrede?

 De wapenstilstand van 11 november 1918 maakte een einde aan de vijandigheden in Wereldoorlog I aan het Westelijke Front. Voor een aantal West-Europese landen is dit een officiële feestdag. 

De verzuchting 'nooit meer oorlog' in de nadagen van deze catastrofe is echter nooit ten volle gerealiseerd en vandaag de dag is er oorlog op zovele plekken in de wereld en wordt op nog eens zoveel andere plekken de oorlogstrom geroerd. 

Bij gelegenheid van 11 november hier een gedicht van de Oekraïense dichteres Iya Kiva. In 1984 geboren in de regio Donbas, werd een deel van haar geboortestreek in 2014 na een Russische inval zogezegd onafhankelijk. De economie is zwaar achteruit gegaan, slechts een minderheid van de mensen hebben nog werk, standbeelden van dichters werden vervangen door standbeelden van oorlogsmisdadigers en van Lenin. Iya Kiva is in 2022 gevlucht naar Kiev, waar ze woont en werkt. 

(Iya Kiva foto : ©Serhii Fedoriv)

Het recente nummer van de Poëziekrant (2025,nr.5) heeft een themadossier rond 'oorlog en poëzie'. Daarin kreeg Kiva de ruimte met enkele gedichten, waaronder dit vers uit 2016.

‘komt er bij ons warme oorlog uit de kraan’

komt er bij ons warme oorlog uit de kraan
komt er bij ons koude oorlog uit de kraan
komt er dan helemaal geen oorlog
die was ons na het middageten beloofd
we zagen met eigen ogen de aankondiging
‘na veertien nul nul zal er oorlog zijn’

nu al drie uur zonder oorlog
zes uur zonder oorlog
wat als er de hele middag geen oorlog is
geen was kunnen draaien geen eten
kunnen koken
geen kale thee kunnen drinken

nu al acht dagen zonder oorlog
wij ruiken niet fris
de vrouwen willen niet met ons naar bed
de kinderen zijn het lachen verleerd en murmelen
en wij maar denken dat oorlog oneindig was

dan gaan we maar we gaan bij de buren oorlog halen
aan de overkant van ons groene park
we mogen geen oorlog morsen op de terugweg
een bestaan zonder oorlog als tijdelijk ongemak beschouwen

in deze contreien vinden ze het tegennatuurlijk
als er geen oorlog door de leidingen loopt
elk huis binnen
elke strot in

15.12.2016

Loopt door onze leidingen ook 

of opnieuw 

of nog steeds oorlog?