The Lobster

Een satire, een horrorfilm, een drama, een sciencefiction film, een fabel : deze en nog andere labels worden gekleefd op de film "The lobster". Deze veelkleurigheid zegt al veel over deze film die zeer duidelijk moeilijk in één vakje te plaatsen is. Op het einde voelde ook ik die verwarring : wat heb ik nu gezien? Maar bovenal voelde ik verwarring omdat er doorheen het verhaal van David veel vragen voor mezelf blijven.

De film situeert zich in een zeer geregelmenteerde samenleving waar alleen-zijn niet geduld wordt. Dus moet David, nadat zijn vrouw van hem weg is, naar een hotel met enkel alleenstaanden. Hij krijgt 45 dagen tijd om daar een nieuwe partner te vinden en zich te laten heropvoeden. Mocht er een relatie ontstaan, dan kan er zelfs een kind geleverd worden omdat dat de relatie versterkt...Maar als hij alleen blijft na die 45 dagen wordt hij getransformeerd in een dier volgens eigen keuze. David wil in dat geval een kreeft worden omdat zo'n beest echt heel oud kan worden. Maar David zal op een bepaald moment revolteren en vindt in de bossen lotgenoten die ook gevlucht zijn voor de dwang van de samen-leving.

Een bij momenten spannend verhaal met veel zwarte humor en sterke hoofdrolspelers als Colin Farrell, Rachel Weisz, John C.Reilly en Lea Seydoux dat vragen stelt bij onze maatschappij met zijn vele regels die ook ons privé-leven willen bepalen en inperken. Ook vragen bij welke waarde we hechten aan relaties en aan alleen zijn, aan de druk van sociale verwachtingen en de afhankelijkheid van anderen. Hoever gaan we in ons conformeren aan anderen, aan wetten of afspraken die soms lijnrecht indruisen tegen ons eigenwaardegevoel? Deze soort ongemakkelijk-makende vragen bleven bij mij nog vele dagen hangen. De Griekse jonge regisseur Yorgos Lanthimos is dus geslaagd in zijn opzet.

(afbeeldingen gevonden op internet)

Woord en beeld -14- de zee

Enkele dagen heb ik kunnen genieten van Nieuwpoort aan zee. Winderige, stormachtige dagen leverden een zeezicht op dat altijd maar anders was en soms in luttele seconden kantelde van zonnig en blauwe hemelplekken naar donkere dreigende voorbijjagende wolken. Het zeeoppervlak zelf werd grijs, zwart, blauw, zilver, groen, wit altijd weer anders.
Op die zee dan boten in alle formaten : zeilbootjes, kleine bokvissers, reuze cargoschepen en je weet daar mensen op varen, met en tegen de natuurelementen. En dan roept die zee op tot gedachten én tot gedachtenloosheid, tot roepen over de branding heen én tot stil inademen wat er komt overgewaaid of aangespoeld.

Anne-Marie Demoen publiceerde bij uitgeverij P in 2011 een kleine bundel met sobere gedichten vol sterke visuele beelden. En meermaals is de zee prominent aanwezig. Uit deze bundel "een steiger aan de overkant" haal ik dit titelloze gedicht. Daarbij een foto die ik genomen heb in Nieuwpoort op 24 november laatst.

de gelijktijdigheid
van een schip dat
vaart in de avond
en van een schip
dat in de morgen vaart

en de ruimte
tussenin
voor gedachten

de langtijdigheid
van dezelfde dag
vanaf de ene dageraad
tot de andere zonsondergang

en de ruimte
tussenin
voor gedachten

de altijdigheid
van wezenlijke
aanwezigheid
in geruisloze liefde

en de zee met
haar schepen
altijd

Het geciteerde citaat (25)

Citaat van Deepak Chopra door Elise Crombez
geciteerd in De Standaard van 29 oktober 2015)

Gebroken en toch...

Deze zomer was er in Petit Palais in Parijs een tentoonstelling van de in Roeselare geboren kunstenaar Thomas Lerooy. Sculpturen en tekeningen/collages waren de blikvangers.

Een van de sculpturen was een beeld van twee kussende mensen in een romantische beeldtaal, maar het beeld is gebroken en de kunstenaar zorgt dat het samenblijft met opzichtige brede banden. Terwijl ik toekeek, hoorde ik een oosterse bezoeker vragen aan iemand in de buurt of het beeld gevallen was?

Na Parijs 13-11 is er in ons hart en onze geest ook wat gebroken. En toch... hoe verbinden we weer?

(Eigen foto's juni 2015)

Woord en beeld -13 - Parijs

De dichteres Lut de Block volg ik al sedert haar eerste bundel, "Vader", uit 1984. Haar gedichten brengen heel nabije thema's op een manier die hen algemeen maakt. Haar nieuwste bundel, "Een tijdelijk onderdak" (uitgeverij De Arbeiderspers, 2015) ben ik aan het ontdekken.
Het gedicht Verlangen uit die bundel brengt mij naar Parijs, naar de daders en slachtoffers van de terreur en naar ons die ons leeg voelen en onwezenlijk.
De vragen na die vrijdagnacht zijn menigvuldig.
Wat bezielt mensen om hun leven op zo'n manier te beeindigen en anderen daarin mee te slepen? Wat is de last voor zij die het overleefd hebben? Wat  voor zij die achterblijven met een lege plaats in hun leven, in hun hart? Wat is de last voor de familieleden van de daders? Voor de hulpverleners?
Wat is een mensenleven waard? En wat is waard wat we doen? Hoe her-ijken we onze levens na Parijs : wat is het belang van samen gaan eten, drinken, van samen naar concerten of sportwedstrijden gaan, van toerist zijn?? Wat is het belang en wat is de waarde ervan???
Deze vragen lees ik ook bij Lut de Block doorheen haar gedicht Verlangen, geschreven los van deze bloedige context maar voor mij daarom niet minder ermee verbonden.

VERLANGEN

Is het dan toch het verlangen
le dur désir de durer dat ons drijft?
We leven ongemerkt verder
zonder besef van duur.
We worden achteloos
dertig, zestig, negentig.

De stroom van de tijd legt een dikke laag as
maar waar is de bron, waar is de monding
wie meet het verval?

Na verloop van tijd moet je nagaan
of de dingen nog wel bestaan :
hebben de bomen nog namen
de rozen nog geuren
keren de zwaluwen nog weer?

En de mens? Is zijn naam nog van tel?
Je kan niemand vervangen.
Je schrijft om de deur op een kier te houden.


Velen proberen de deur op een kier te houden door bloemen ergens neer te leggen, door kaarsen te branden, door stiltetochten te houden. Zoals op deze foto gevonden op het internet, foto van de krant "L'expres" : mensen bij het standbeeld midden op de Place de la République in Parijs, de dag na de aanslagen.

Woord en beeld -12-

De spanning cultuur-natuur, de kracht van de natuur tegenover de zich meester wanende mens, in vele variaties kom ik dit thema de laatste tijd regelmatig tegen. Met de klimaatconferentie van Parijs  blijft het actueel.
Ook in de poëzie bots ik op dit thema, zoals in het onderstaande gedicht van Marc Tritsmans, dat gepubliceerd werd in Het Liegend Konijn (oktober 2015, blz. 179).

DE STILTE VAN DE WERELD NA ONS

laat deze aarde na onze verdwijning
langzaam weer op adem komen
haar vele diepe wonden likken

slechts zal worden gemist
dat wij de enigen waren die haar
en alle zichtbare, denkbare dingen

bedachten met een naam zodat
na ons alles naamloos en zonder
te worden erkend verder zal moeten

bestaan en hoewel al onze wanklanken
al ons zinloos en doelloos kabaal
in het niets zullen zijn opgelost

zanglijsten, nachtegaal en kleine karekiet
opnieuw hun hoge lied zullen aanheffen
zal ook voor eeuwig blijven ontbreken

wat tovenaars als Bach en Beethoven
ooit zo wonderbaarlijk aan het zingen
van deze wereld hadden toegevoegd

(eigen foto : sokkel standbeeld Beethoven
Wenen juni 2013 omgeving stadspark)

Proeven van woorden -1-

Taal is een wonder iets. Een aantal klanken die je hoort of een aantal tekens die je ziet roepen een bepaalde werkelijkheid op. Je hoort of leest het woord "stoel" en het roept onmiddellijk een ding op waar je als mens kan op gaan zitten, of het nu een ding is met één, twee, drie, vier of meerdere poten... Maar niet-nederlandstaligen hebben niets met "stoel".
Ook al kan ik geen Portugees en slechts zeer zeer gebrekkig toeristisch/peuterniveau Spaans of Italiaans, toch lees ik graag bij gedichten niet alleen de Nederlandse vertaling maar ook de oorspronkelijke taal. De klanken (die ik meer vermoed dan goed kan uitspreken), de associaties met Franse of Latijnse woorden helpen om dichter bij een gedicht te komen. Dat denk ik toch (of maak ik mezelf wijs?).
Daarom ook ben ik altijd blij om bij grote tentoonstellingen teksten te hebben in meer dan één taal.

In de Rothko-tentoonstelling in Den Haag, eind 2014-begin 2015, las ik dan ook een uitspraak van Rothko, die in vertaling wel een andere nuance krijgt. Ik wil niet aan muggenzifterij doen, alleen maar uitnodigen om mee gevoelig te zijn aan de nuances van een taal. En weer eens ontdekken dat vertalen altijd de betekenis vervormt of zoals de Italiaanse uitdrukking aangeeft : traduttore, traditore...

(eigen foto van de nederlandstalige toelichting)

(eigen foto van de engelstalige toelichting)

Ik mag ervan uitgaan dat de engelstalige toelichting wel de originele uitspraak van Rothko weergeeft. Hij heeft het over 'saturated', verzadigd. Zoals een spons verzadigd kan zijn van water (ze kan geen water meer opnemen, ze is vol) of een mens verzadigd van eten (je kan niets meer eten, je bent vol vol vol). Het drukt iets heel intiem uit, een soort uitwisseling van, een in elkaar opgaan bijna. Het etymologisch woordenboek van het Nederlands (red. dr.Philippa) zegt bij 'verzadigen' : ten volle voeden, en er wordt o.a. verwezen naar het woord 'zat'.
De nederlandstalige toelichting in de tentoonstelling spreekt over 'onderdompelen'. Daarbij blijven twee entiteiten naast elkaar bestaan.
Het besluit van de toelichting heeft dan ook een veel intensere en intiemere betekenis in het Engels :

Rothko wil de kijker 'satureren', verzadigen, Hij wil dat de toeschouwer dronken wordt, zat van kleur. Wie zat is, is vol en gedraagt zich daarnaar.Daarmee wil hij de kijker dus uitnodigen deel te worden van het schilderij. Als je ondergedompeld wordt in een schilderij, blijf je apart.Je kan ondergedompeld worden in een vat bier zonder zat te worden. Maar Rothko wil dat we zat worden van kleur.

(eigen foto)

Woord en beeld - 11 - Parijs vrijdag de 13e

Terreur : woorden schieten tekort.
Terreur : beelden voelen aan als teveel.

En toch, iets zeggen, iets tonen...
Ik grijp terug naar een gedicht van Sven Cooremans,
verschenen in Het Liegend Konijn van oktober 2015.
De titel en de aanleiding zijn beelden van terreur in de Syrische stad Aleppo,
maar voor mij passen ze ook bij Parijs.
Dan denk ik aan de lichamen in de Bataclan...

ALEPPO

de lichamen op de speelplaats
liggen in streekeigen aardekleuren

en het is een krachtige verftoets
die zich als een witte, stroperige zalf
op de jonge huiden heeft gelegd

geloven dat deze wereld bestaat
uit louter licht en dat de cameraman
liever schilder was geworden

het helpt om de beelden te verdragen

op de achtergrond schijnen bergen
hun belangeloze blauw



De dichter was getroffen door de vale kleuren van de beelden die hij zag.
Ik zie voor mij bloed in Parijs en heb in die zin een eigen foto herdoopt na deze vrijdag de 13e.

Rotterdam op het ritme van de toekomst.

Deze havenstad is in een constante metamorfose.
Er wordt gebouwd, afgebroken, verbouwd..
Maar gelukkig wordt er ook wel een en ander bewaard,
wat dat betreft is er meer zorg en fierheid voor het eigen erfgoed
dan sommige Belgische steden zoals Brussel of Oostende...

Het ene torengebouw is nog maar af
of daarnaast worden de grondvesten al gelegd
voor een volgend.
De foto hierboven zal er volgend jaar vanuit hetzelfde standpunt alweer heel anders uitzien
met een nieuw gebouw erbij op de achtergrond.

Het geciteerde citaat (24)

Woord en beeld -10-

Jan M. Meier krijgt in het laatste nummer van "Het Liegend Konijn" (oktober 2015) een plaats met een reeks van vier gedichten die de titel dragen "Vier composities bij het werk van Berlinde de Bruyckere)".
Als dichter met je woord proberen in dialoog te treden met een beeldend kunstwerk blijft altijd een uitdaging. Ik vind dat zijn composities iets overbrengen van de beeldkracht die Berlinde de Bruyckere in haar sculpurale werken legt. De pijnlijkheid, de onontkoombaarheid van lijden is en blijft een ervaring voorbij alle woorden. Maar toch... Het gedicht maakt de verpletterende ervaring van lijden door de woorden meer beheersbaar, overzienbaar en maakt associaties naar de museale context.
Ik laat je meelezen met compositie 3. Zelf heb ik foto's genomen tijdens de indrukwekkende tentoonstelling in het SMAK in Gent gedurende dit voorjaar. Een van die foto's sluit, denk ik, helemaal aan bij het gedicht.

Compositie 3

het wit gebleekte gewei ontwapend
want uit elkaar gehaald
een vervreemd geraamte

in lijdzame banen gelegd
en opnieuw geknoopt
opgehangen

rode vegen geven kleur
met stof afgebonden stompjes
roepen een lichaam op
én de slachter

kitsch lost op in
de eenvoud van de schikking

de geboorte van een beeld

Ultima Linea

Vloertegels, tevens grafzerken of grafaanduidingen,
in de Nieuwe en de Oude Kerk van Delft gezien op 8 september 2015.

"Mors ultima linea rerum" : de dood is de laatste lijn, de ultieme regel van alle dingen...
Een sprekend grafschrift...

Voorbij

(eigen foto genomen
op de begraafplaats aan de Hollandstrasse
Kassel, juli 2012)

Het verhaal heeft ons verlaten.

Woorden koesteren de stilte.

We waaien met de afstand mee.

(Pim Cornelussen, de slotregels van het mooie gedicht  "Voorbij",

Het Liegend Konijn, oktober 2015, blz.45)