Biografie van Ida Gerhardt

Ik heb eind van de jaren 1970 kennis gemaakt met de gedichten van Ida Gerhardt, die vaak omschreven wordt als een neo-klassieke dichter. Haar poëzie boeit mij, ook al kan ik niet altijd de associaties en finesses met verwijzingen naar Latijnse of Griekse klassiekers volgen.
Haar gevoeligheid voor de natuur en het Hollandse land(schap), haar ervaringen als leerkracht en haar prangende gedichten over de moeilijke relatie met haar moeder blijven bij. Het was dan ook met grote belangstelling dat ik de lijvige biografie van Mieke Koenen begon te lezen. De kanjer van 811 blz. (waarvan 170 blz. aantekeningen, noten en registers) kreeg als titel mee : "Dwars tegen de keer. Leven en werk van Ida Gerhardt" (uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2014).

Voor wie de dichteres beter wil leren kennen is dit werk onmisbaar, ook al vroeg ik mij tijdens het lezen dikwijls af : mag het niet wat minder in detail? of: zou een redacteur dit hoofdstuk niet wat kunnen inkorten zonder de grote essentiële lijnen te verliezen? Mieke Koenen wil elke uitspraak en elk aangegeven feit documenteren en dus heb je een ellenlange lijst met voetnoten. In haar drang naar volledigheid en verifieerbaarheid laat ze soms een steekje vallen, iets waar ik normaal niet zwaar aan til, maar toch: zo meldt ze systematisch dat de monikken van Zundert Benedictijnen zijn terwijl ze trappisten zijn, maar ja, hun trappistenbier was begin vorig jaar nog niet op de markt...
Positief aan deze biografie is wel dat de schrijfster zich vaak kritisch opstelt t.a.v. haar onderwerp en klaar haar mening ventileert. Ida Gerhardt was geen gemakkelijke dame die soms nogal kon doordrammen en zich vaak ten onrechte misbegrepen voelde of benadeeld. Mieke Koenen laat dan ook niet na om haar persoonlijke appreciatie neer te schrijven. Deze biografie is in die zin zeker geen heiligenleven of verheerlijking van de dichteres.
Maar nog interessanter vind ik dat een aantal gedichten van Ida Gerhardt uitvoerig worden besproken en zo voor mij meer tot leven kwamen. Om maar enkele te noemen : 'Studentenkamer' (bundel De ravenveer; 'Tuin van Epicurus' (bundel Het veerhuis);  'Grijze zee' (bundel Het levend monogram); 'De Japanse visser' (bundel De slechtvalk). En hier en daar wordt een vers geciteerd dat uiteindelijk tot nu toe niet gepubliceerd werd : ook dat is mooi meegenomen. Haar poëzie wordt daardoor meer toegankelijk gemaakt, zeker nu de klassieke cultuur en de regels van de klassieke dichtkunst geen gemeengoed meer zijn.

(afbeelding gevonden op internet)

Ida Gerhardt als mens was op bepaalde punten haar tijd vooruit, met name als het gaat over de zorg voor de natuur en als het gaat over een open, niet-discriminerende houding ten aanzien van andersdenkenden of minderheden. In verband met de natuurzorg voel je als lezer in vele gedichten haar liefde en bezorgheid over de natuur, haar oog voor het rivierenlandschap en het leven in en aan de rand van het water. De biografie toont aan dat ze ook een actieve groene dame was die vaak ten strijde trok om bedreigde natuur te beschermen. En als het over discriminatie gaat wil ik enkel een deeltje citeren uit een brief die ze vermoedelijk schreef in augustus 1980 ;
"Discriminatie wordt, vrijwel uitzonderingloos, gekenmerkt door gebrek aan zelfkennis en door een hardnekkige, bijna achterlijke onwil om de eigen motieven te doorzien. (...) Onderzoek u zelf eer ge gaat uitmaken wie gij vindt dat moge toegelaten worden tot de diverse rijtjes en richeltjes die ge u wellicht al reeds voorstelt." (blz. 436)
Deze thema's tonen hoe actueel Ida Gerhardt is.