Evolutie

 Veel dichters denken na over wat 'typisch' menselijk is en verwoorden hun zoektocht in metaforen en beeldspraak. Heel soms wordt deze tocht uitgewerkt vanuit het besef dat de menselijke evolutie doet nadenken over de al dan niet 'unieke' plaats van de homo sapiens op onze planeet en in de kosmos.

Marc Lonneville laat in veertien lijnen de menselijke evolutie aan ons voorbij gaan van ongewervelde zeedieren tot cultuurmakende wezens met een grote voetafdruk op de aarde. Wetenschap kan aanleiding geven tot poëzie. De verwondering van de natuurwetenschapper en van de dichter vinden elkaar in een zoektocht die ontroering opwekt.

(Vincent Van Gogh : Een paar schoenen
1886 ©Van Gogh Museum Amsterdam)

MENSENVOET

wij waren lichamen lage soorten

met slierten wier omlijst

onder zeeniveau geboren naaktslakken

die in slijmen samenspanden

met bolle ruggen en verwaterde onderbuik

om de opgang aan te kunnen

giechelden we verhalen, zuurstofbellen

die poreus naar boven kronkelden

en de adem werden die we zochten

we namen ons zelfverzonnen zelf

in handen en met pasgewassen tenen

sleepten we een spoor

ontroerd keken we naar onze mensenvoeten

en gingen op zoek naar schoenen

(uit: Het Liegend Konijn, 2023/2, blz. 154)

De menselijke verhalen moeten ons adem geven en geven ons een (altijd zelf verzonnen) identiteit en dat wordt dan een aanzet om de natuur om te buigen tot cultuur en zelfreflectie. Vragen over wie we zijn krijgen in dit gedicht een breed kader, voorbij de waan van de dag. Zo'n verzen zijn zuurstofbellen die adem geven aan ons bestaan als meer of anders dan de dieren (ik zeg niet beter!).

Permeke in Jabbeke - 3 -

 Nog eenmaal breng ik je mee naar het zopas heropende Permeke-museum in Jabbeke. Naast beeldhouwer en schilder was hij ook een tekenaar, die op soms héél grote vlakken vooral menselijke figuren schetste. 

Daar past dan best de omschrijving van 'Vlaamse expressionist'. Mensen ten voeten uit die met hun handen werken en het bestaan doorstaan met een grote kracht. Mensen ook die de toeschouwer recht in het gezicht aankijken: hier sta ik!

Deze houtskooltekeningen tonen de hand van de tekenaar die zijn blik op en zijn interpretatie van een model met krachtige halen naar voren brengt. Zie maar deze bedelaar gemaakt in 1921...

De werkeloze handen hangen zwaar naast zijn lichaam. De gelatenheid van de bedelaar wordt door Permeke met forse trekken neergezet. Deze man staat rechtop ondanks zijn broze maatschappelijke status. Permeke vraagt niet om medelijden voor de bedelaar, maar vraagt ons in zijn tekening deze persoon in zijn menselijke waardigheid te zien.

(eigen foto)

(De bedelaar 1921 - detail
eigen foto)

Permeke in Jabbeke -2-

 In een vorig bericht meldde ik reeds mijn bezoek aan het heropende Permeke-museum in Jabbeke in het huis van de kunstenaar.

Hier even enkele van zijn magistrale schilderijen onder de aandacht brengen. Zijn schilderijen zijn een plezier voor het oog en nodigen de kijker uit op ontdekking te gaan. De verfbehandeling, het kleurengebruik, de vlakindeling, het onderwerp... zovele invalshoeken om een schilderij telkens opnieuw te 'lezen' en Permeke zorgt dan altijd wel weer voor verrassingen.

Hier een voorbeeld, het schilderij "Het afscheid" (1948) waar hij zichzelf schildert bij het sterfbed van zijn vrouw. De donkere en aardse kleuren passen perfect om zijn verslagenheid en verdriet uit te drukken. Het geheel en dan een detail om beter te zien hoe de schilder te werk gaat.

(©Wikipedia
Constant Permeke : Het afscheid 1948
Permekemuseum)

(detail uit schilderij
eigen foto)

Permeke in Jabbeke -1-

 Sedert eind maart dit jaar is het Permekemuseum in Jabbeke (West-Vlaanderen) terug open voor het grote publiek. 

Een ruim verspreide folder maakte mij daar attent op en een regenachtige dag in mei was de ideale pretext voor een bezoek aan de bekendste inwoner van Jabbeke.

De modernistische kunstenaarswoning is toegankelijk met informatie over de bouw en geschiedenis van het gebouw en zijn bewoners. De artistieke context waarin hij werkte krijgt ook aandacht en enkele van zijn vrienden-kunstenaars zijn vertegenwoordigd met enkele werken.

(schilderatelier - eigen foto)

Op de eerste verdieping is het schilderatelier te zien met een aantal van de schilderijen van Constant Permeke. Dan kan de bezoeker naar het beeldhouwatelier dat zich naast het woonhuis bevindt, waar er een indrukwekkende reeks werken van de schilder te zien zijn, naast een enkel bronzen sculptuur. De heraangelegde tuin vormt het kader voor enkele sculpturen.

De samengebrachte collectie deed mij de artistieke grootheid van Permeke herontdekken. Constant Permeke was een grote mijnheer die terecht de moeite waard is te (her)ontdekken.

(beeldhouwatelier - eigen foto)

Vallen en ...

 In vergelijking met vijf en twintig jaar geleden is in onze samenleving het samenleven van mensen veel gevarieerder geworden. Allerlei vormen van al dan niet samenlevende relaties worden beleefd. De uitdaging om een relatie te beleven lijkt me immens.

Meer dan ooit hoor je dan dat het een kwestie is van vallen en opstaan. 

Dichter Jan de Bas verwoordde het ook onder deze titel in een kort maar veelgelaagd en warm gedicht dat verscheen in Het Liegend Konijn (2023/2, blz. 25)

VALLEN EN OPSTAAN

Ik hoor iets vallen.

Je zegt: 'Dat was mijn liefde voor jou.'

Ik vraag: 'Raap het op.'

Je zegt: 'Ik kan het niet

langer vasthouden.

Heb mijn handen vol aan mezelf.'

Ik vraag: 'Zal ik jou dan vasthouden?'

Je zegt: 'Dat is lief van je.'

(still uit video 'Four Hands'
van Bill Viola - eigen foto)

Kraaienpootjes

 Met ouder worden krijgen mensen vaak zogenaamde "kraaienpootjes" aan de ogen. Een mooiere term vind ik "lachrimpels". Mensen die veel lachen krijgen lachrimpels..., hun goede gezindheid is als in hun huid getekend. 

Tijdens een wandeling op het Parijse kerkhof "Père Lachaise" begin maart waren een aantal kraaien heel nieuwsgierig naar de toeristen die rondhingen bij het graf van poplegende Jim Morrison. Kraaien passen zich goed aan in een stedelijke omgeving. Zo'n kraai vormde de aanzet voor een mooi vers van de dichter Jan de Bas, een vers over ouder worden (de kraaienpootjes, weet je wel) en de uitdagingen die het inhoudt voor ons, mensenkinderen.

KRAAI

Een vogel waarvan zij de naam

niet goed meer kan onthouden

(eigen foto - 9 maart 2024)

loopt over het tuinpad alsof

hij de kiezelsteentjes inspecteert.

Zij was jarenlang ambtenaar

en had zorgvuldig allerlei

verzoeken voor bouwvergunningen

moeten beoordelen. Net zo

precisiewerk als het controleren

van het pad in de tuin. De kraai

kijkt op en vliegt weer verder.

Dat had ze ook zo graag willen doen.

(uit: Het liegend konijn, 2023/2, blz. 27)

Dat verlangen in die laatste lijn komt wel hard binnen. Krasse oudjes met kraaienpootjes en verlangens die niet zo onmiddellijk vervulbaar (meer) zijn.

Een strijkstok ter genezing...

 Poëzie en muziek komen vaak dicht bij elkaar. Beiden spelen met klanken, ritmes, gevoelens, beelden en ze beïnvloeden elkaar over en weer. Gedichten worden op muziek gezet en gedichten ontstaan bij het beluisteren van een muziekstuk.

Dichter Geert Jan Beeckman schreef een vers niet bij een specifiek muziekstuk, maar bij een instrument.

Zijn vers is een ode aan de kracht van dit instrument en van de muziek die doorheen dit instrument tot ons komt.

Aansluitend zocht ik een stukje cello-muziek en kwam uiteindelijk uit bij cellist Hauser die een cellobewerking brengt van een stuk van Frédéric Chopin (Etude Op.10 N° 3).

CELLO

Het is zijn tijd die niet lichaamsvreemd is

zijn handgewin dat geen gehavende dader i

zijn diva in de oudste elegantie

een langzame zwemmer in de koorts

van onze verzen.

Het is zijn krul in de omhelzing

zijn ladder in de verlenging

zijn diepte die huilen kan

een dichter die aan de krop hangt.

Het is zijn ruraal gebied dat voor vrede vecht

zijn kachelwond in het winterwoord

zijn voetvolk over de herfst

een vuist die in ons ontspant.

Het is wat je bijna van liefde verwacht

romantiek in kleine adel

de zachtste kerf die de mens heelt

de langste kus die aan land komt

een strijkstok ter genezing van de zonden.

(uit: Het liegend konijn, 2023/2, blz. 31)

ONS land

 In de propaganda naar aanloop van de verkiezingen wordt er soms heel fel ingespeeld op een verlangen van mensen naar geborgenheid binnen de grenzen van een eigen 'moeder- of vaderland'. 

Samenleven anno 2024 is evenwel niet zo'n eenvoudige zaak hoe zeer men ook de indruk wil geven dat alles met enkele 'simpele' en 'krachtige' regels te organiseren is.

Wat de keerzijde is van deze holle retoriek wordt onder het tapijt geveegd, zoals ook dichteres Elke Couchez in onderstaand gedicht aangeeft. Wat verwachten en verzinnen we bij begrippen als 'thuisland' en 'moederland'?

MOEDERLAND

(eigen foto - Girona 2014)

Van het huis verwachten we dat het stofvrij

de rug naar de wildernis keert van de tuin dat hij groen

blijft de droogte ten spijt

voor ons, wezen, verzint het huis een moederland

dat wij invullen met herinneringen aan vette jaren

van het huis verwachten we dat het ons ontziet en zwijgt

over het geribde landschap de karkassen van uitheemse

schapen onder wiens wol

wij slapen achter hoog hekwerk

eindelijk hebben we de grenzen van het bewoonbare verkaveld

maar aarden lukt ons enkel met gesloten ogen

(uit: Het liegend konijn, 2023/2, blz. 53)

Steen-goed

 Sommige mensen verzamelen ze op reis. 

Sommige mensen vinden ze knap vervelend. 

Sommigen zien ze meestal niet, tenzij er 

een héél apart exemplaar te zien is. 

Geologen zien er soms hele tijdperken in. 

Stenen. 

Onlangs las ik in een gedicht van Katelijne Brouwer 

(eigen foto)

een heel aparte benadering van stenen,

een uitzonderlijk vertederende zienswijze.

Ik citeer uit een langer gedicht het eerste gedeelte

dat juist gaat over stenen.

KLEI, VROUW, STEEN, SCHAAR

Een steen is drie maanden van slag

als hij wordt verplaatst, weet men in Mongolië.

Wind kent de steen, regen, warmte, kou.

Maar niet dat optillen, dat meenemen.

(uit: Het Liegend Konijn, 2023/2, blz. 36)

Empathie voor stenen,

ook daartoe dienen poëten.

MUZEE Oostende - na Ensor

 Net na de afsluiting van de grote Ensorexpositie rond het stilleven bezocht ik het Oostende Muzee. 

Er is bijzondere aandacht voor de cineast Raoul Servais, waar je in een duistere projectieruimte een 'bloemlezing' van korte animatiefilms kan genieten. De mix van humor en kritische doorlichting van wat er in de samenleving gebeurt zorgt voor beklijvende beelden. 

Maar dat hij ook schilderde was voor mij een ontdekking.

(Raoul Servais : De daken van Oostende
eigen foto)

De ruime zalen met het invallende zonlicht geven licht en ruimte aan de selectie werken.

(eigen foto)

(afscherming van projectieruimte 
voor de animatiefilmpjes van Raoul Servais
eigen foto)

Reflecties in Parijs

 Met vrienden rondflaneren op een koude zonnige maartse dag in Parijs op de heuvel van Montmartre met onder anderen de mooie metroingang van Abbesses.

(eigen foto's 8 maart 2024)

BOS

 Nu er toch wel lente binnenwaait, waaien mensen naar buiten al fietstend, joggend, wandelend. Bossen zijn dan vaak een mooi voorwendsel voor het uitje.

Bossen zijn zoveel voor mensen én tegelijk soms zo bedroevend weinig als je ziet hoe bomen sneuvelen onder de druk van het grote gewin...

En voor dichters zijn ze er ook, de bossen. Zoals voor Nederlander Jan de Bas.

BOS

Ik neem je mee naar het bos,

naar het bankje waar ik dit gedicht schreef

of was het toch verderop?

(Chenonceaux 11 sept. 2017
eigen foto)

Je moet niet twijfelen, denk ik,

maar twijfel is vragen stellen

en wie vraagt, die denkt.

Je vraagt  of ik een favoriete  boom heb.

Ik geloof van niet:

een bos heeft elke boom nodig.

Een bos is als een gedicht,

elke boom een woord.

We lopen door de zinnen.

(uit: Het liegend konijn, 2023/2, blz. 24)

Zoals je merkt gaat het natuurlijk -niet- over bomen en bossen, 

maar over onszelf, over onze vragen en 

zoeken naar onze plaats in de kosmos en de samenleving, 

over onze geschiedenis en herinneringen,

over onze relaties,

én over poëzie. Maar dat las je ondertussen al...

Verjaren

 Verjaardagen... voor de ene familie een gelegenheid om te feesten en samen te komen, voor anderen een dag om vlug te vergeten want te confronterend, voor nog anderen een dag als alle andere.

Elke dag verjaren er mensen en zelf hou ik eraan om vrienden te feliciteren bij hun verjaardag. In deze maand mei zijn er wel een pak.

Over verjaren schrijft dichter/filosoof Jan de Bas een gedicht waarbij hij gebruik maakt van de metafoor van de levensweg waar we allemaal onderweg zijn, hier met de auto.

Bij iemand die net iets jonger is dan mezelf en die verjaren lastig vindt zeg ik dan wel eens: troost je, mij kan je niet inhalen.

En dat vind ik in dit vers van de Bas ook terug.

De dichter citeert in zijn gedicht een andere dichter,  nl. Chr. Van Geel (1917-1974). 

(eigen foto - augustus 2018)

HET VASTHOUDEN VAN HET GELOOF IN HET NU

Ik rijd. Ik ben een man onderweg.

De oudste, dus het dichtste bij.

Al probeer ik afstand te bewaren.

Van Geel schreef: 'Afstand houdt

de kringen gaaf.' Ik zie het

in de spiegel: weer dichterbij.

En ik zeg tegen mezelf: het is nu

en zolang het nu is,

is later ver weg, is het leven

de afstand die je in stand houdt tot,

zoals een auto achter een andere auto rijdt:

nooit inhalen.

(uit: Het liegend konijn, 2023/2, blz. 26)

Zon ? !

(eigen foto)

Het regent nu al maanden en de hoofdtint is grijs. 

De lente lijkt maar geen vaste voet te krijgen 

in onze verstoorde aarde. 

We snakken naar een standvastige zon.

Zoals de dichter Hans Andreus.

BOOS HUIS

Misschappen regens houden dit huis

al maanden omsingeld.

Druipend hangt blauwe regen

aan een oud kozijn.

Met fonkelende ruiters aanvurend

paarden als witte madrigalen

en met juichend voetvolk,

zon, red mij.

(uit: Andreus, Hans, Verzamelde gedichten, Uitg. Bert Bakker, Amsterdam, 1985, blz. 549)

 

Begijnhof Kortrijk

 De site van het begijnhof in Kortrijk heeft geen erfgoeddag nodig om te stralen. 

Een straaltje zon zorgt altijd weer voor een intense en tegelijk intieme schoonheid en rust.

De foto's hierbij zijn genomen op zondagnamiddag 7 april. 

Besef wel dat het feestelijke en chaotische lawaai 

van de nabijgelegen kermis op de achtergrond 

de rust van het begijnhof nog accentueerde.

(eigen foto's)