Zeezucht

 De zomervakantie nadert en dan is er één constante :

 mensen geven toe aan de zeezucht, 

dat heimwee en verlangen naar die eindeloosheid van de zee, 

of het aan de Noordzeestranden is 

of een of andere Costa of Côte 

of een Thaïs of Tanzaniaans strand, 

als het maar een weidse waterplas is 

om bij te tanken en de gedachten 

te laten meedrijven op de wind en de golven. 

Nu weer zullen er duizenden en duizenden mensen 

deze zomer bij een of andere zee 

hun hart laten vol- en leeglopen 

op het ritme van de getijden.

En aan zee blijven onze ogen ook haperen 

bij de meeuwen zoals ook de ogen haperden

 van schrijver en dichter Willem Jan Otten.

(still uit video van David Claerbout 
The Algiers' Sections of a Happy Moment 2008)

MEEUWEN DIE WEL ZOUDEN WILLEN

Juist boven de duinrij

blijven wij vliegen

tussen twee vleugels

geleund op een zuchtje

uit zee, wij talmende

kenteringverbeiders,

niets willen we missen

van straks het blootleggend tij.

(uit: Op 't duin 100 duingedichten en 100 duingezichten, onder redactie van Nicolaas Matsier, Helmi Goudswaard en Boudewijn Bakker; uitg. Thoth, Bussum, 2015, blz. 92)

Strandweer...

 Nu de zomer pardoes ons heeft overrompeld, kriebelt het om ook 'zomerse' dingen te doen, zoals naar zee gaan en wandelen langs strand en duinen. 

Zo kunnen we met de Nederlandse dichter K. Michel (°1958) wandelen langs de Noordzeekustlijn ter hoogte van Bredene, met zicht op Oostende. Geniet maar hoe deze dichter beeldrijk en met verrassende wendingen de lezer weet mee te voeren naar heel herkenbare belevenissen.

VOORBIJ BREDENE

(avondzicht op Oostende
foto : Marc Deconinck
augustus 2023)

Tot honderd tellen op het oberloze

hotelterras en constateren dat licht

een weelderig bezwijkgedrag heeft

Na het passeren van de billen van Bredene

het oversteken van de duinenrij en

het ebwaarts blootgetrokken strand

aankomen bij de waterlijn

en die volgen met de vuurtoren

van Oostende in de rug en je schaduw

reikhalzend voor je uit

terwijl de bos onbruikbare sleutels

zachtjes rinkelt in je jas en

geen maan de ene na de andere

ster te voorschijn laat komen

De sensatie zichtbaar te zijn

voor iemand met een sterk vergrootglas

lopend over het blauwe lijntje

op de kustkaart in de Bosatlas

Stilstaan, diep ademhalen

'hé schele' roepen 'lieve scheleschele'

Drie meeuwen schrikken geruisloos op

en zeilen uit met achteloos gemak

Onverstoorbaar snurkt de zee

Zonder noorden komt niemand thuis

(uit: Op 't duin. 100 duingedichten en 100 duingezichten, onder redactie van Nicolaas Matsier, Helmi Goudswaard en Boudewijn Bakker; uitg. Thoth,, Bussum, 2015, blz.189)

De onbruikbare sleutels deden al even vreemd aan, maar pas in de laatste lijn is het duidelijk over al dan niet 'thuis' kunnen komen.

Frans Kuipers op schelpenpad - 5 -

Als je op je eentje gaat wandelen in de natuur, zoals dichter Frans Kuipers, door de duinen bijvoorbeeld, ben je toch nooit alleen. Er is van alles te zien én je draagt met je al je besognes en dromen mee.

WAT HET SCHELPENPAADJE JE VERTELLEN KAN

12)

(©sterrenwacht urania)

Niemand ontbreekt, allen zijn er,

     bellenblazers, zilverpraters, hellevaarders,

vluchtelingen, oorlogszuchtige despoten

     en de lieve, oude dame met de collectebus 

Alle steden koken over,

     de benzine smeekt om ontsteking,

niet ontbreekt, alles is er,

     de halve maan, de schorre kraai

en het schelpenpaadje door het duin 's avonds laat

     dat je vertellen kan en toch stoelt alles op stilte

op stilte stoelt alles

(uit: Het liegend konijn, 2023/2, blz. 130

Frans Kuipers op schelpenpad - 4 -

 Heel vaak vinden mensen geluk en rust in de natuur en voor sommigen zijn plekken ver weg van mensen het mooist. Alsof we even vergeten hoe we als mensen al te (klein)menselijk zijn. Alsof we ons door een stukje 'ongerepte' natuur laten inpakken en verleiden.

Frans Kuipers verwoordt het in Het Liegend Konijn (2023/2,blz. 127) zo simpel beeldend.

WAT HET SCHELPENPAADJE JE VERTELLEN KAN

In de sprinkhanenbijbel

     en ook in het grootlijsterliedboek

daar staat het geschreven :

     'mensverlatenheden zijn het mooist'

Het, niet de godverlatenheid, staat beschreven in de bijbel (niet de statenbijbel) en wordt bezongen in het liedboek (niet het liedboek der kerken) : dit vers krijgt door deze associaties een plechtig religieus én tegelijk ondeugend tintje. Relativerend en releverend in een.

(eigen foto - buurt van de Cirque de Gavarnie - 2017)

Frans Kuipers op schelpenpad -3-

 Met de dichter Frans Kuipers op stap gaan in de duinen is heerlijk. Hij mijmert al kijkend over wat hij ziet voor zijn (innerlijke) oog verschijnen. Hij laat ons delen in zijn gedachten en zijn geluk.

Momenten om te koesteren, zo wens ik mijzelf en jij, lezer, er vele toe. Dit vers kan helpen om die lieve ogenblikken een plaats te geven onder onze schedelpan.

WAT HET SCHELPENPAADJE JE VERTELLEN KAN

6)

Lief ogenblik ik zie je wel,

      ik grijp je onbegrijpelijk met mijn ogen ogenblikkelijk,

de hond aan mijn voeten, de vogel in de lucht,

      het koolwitje, de hommel en ik, wij bieden je

schedeltjesonderdak.

(uit: Het liegend konijn, 2023/2, blz. 126)

(eigen foto)

Frans Kuipers op schelpenpad - 2 -

 De Nederlandse dichter Frans Kuipers laat zijn gedachten de vrije loop tijdens een wandeling door de duinen. Ook overziet hij zijn leven met zijn gemiste kansen en zijn niet vervulde dromen. Om er weemoedig bij te worden.

WAT HET SCHELPENPAADJE JE VERTELLEN KAN

5)

Verloren zoon, verdwaalde vader: gepasseerde stations

    Aan de getuigen die niet verklaren kunnen - een groet

Aan de wolkenjagers en inktvaarders - saluut

    Alleen het lied ongeschreven heeft het eeuwige leven

(uit: Het Liegend Konijn, 2023/2, blz. 126)

(eigen foto september 2019 )

Frans Kuipers op schelpenpad -1-

 De Nederlandse dichter Frans Kuipers (°1942) heeft een inspiratierijke wandeling gemaakt langs een schelpenpad in de duin. Dat leidde tot een reeks van veertien gedichten onder de gemeenschappelijke titel Wat het schelpenpaadje je vertellen kan en die gepubliceerd werd in het poëzietijdschrift Het liegend konijn (2023/2).

Ik wil hier enkele van deze veertien verzen met je delen als uitnodiging om zoals de dichter met open geest en hart op stap te gaan en je veel wijsheid te laten vertellen.

Het eerste gedicht van de reeks benadrukt al hoe verschillende zienswijzen naast elkaar kunnen bestaan en hoe gedachten heen en weer kunnen springen.

(©ARK Natuurontwikkeling)

WAT HET SCHELPENPAADJE JE VERTELLEN KAN

1)

Blijf leerling (zeggen de meesters)

        Geef je over (zegt het toevallige moment)

Deze zon is goudlachs

        Dit inktding wil zingen

De vlinder (een vlinder) vliegt niet

        maar huppelt in de lucht

(uit: Het liegend konijn, 2023/2, blz.124)

Zomeren

 Met deze voorbije acht maanden aan grillig en nat weer verlangt zowat iedereen naar de zomer, en dan denken we aan dagen lang zon en verkwikkende warmte. 

Doordat ik onlangs verhuisd ben, zie ik nu dagelijks de natuur met bomen, bloemen en vogels dichter dan ooit tevoren. In de tuin hebben we vaste bewoners en bezoekers zoals roodborstjes, merels, lijsters, mussen en meesjes. Wonend in de buurt van de Kortrijkse Onze-Lieve-Vrouwkerk, waar Guido Gezelle jarenlang kapelaan was, bots ik in een bloemlezing op een vers dat toepasselijk is voor mij: mezen en zomeren samen in tien lijnen.

En de verzuchting van Gezelle  in de laatste twee lijnen is op vandaag ook de verzuchting en hoop van duizenden mensen...

'T MEZEKEN

Daar hipt en wipt, den tak omtrent,

(pimpelmees - ©vogelbescherming)

een pimpelmeesk', half zonneblend;

en 'k hoor zijn bekske, naaldefijn,

herhalend en hertalend zijn,

hoe blijde en hoe 't ja vromer is,

nadien 't nu eenmaal zomer is.

Ja-wel, mijn kleentje, en meê met u,

zo hipt mijn herte en wipt het nu,

vol hope, omdat 't weêr zonneschijn

verblijden zal, en zomer zijn!

(uit: van Herreweghen, Hubert en Spillebeen, Willy, Het nachtegalenbosje. Poëzie uit Vlaanderen en Nederland 1880-1916,

uitg. Davidsfonds, Leuven, 1990, blz. 91)

En als je dit vers (half)luidop leest kan je je laten meeslepen met het springende  ritme.

Negen jaar nu al ...

 Op 13 juni (morgen dus) is het negen jaar geleden dat mijn honderdjarige moeder zachtjes is heengegaan. Ze was nooit heel groot van lichaamsbouw, maar groots was haar omgang met de tegenslagen van het leven en met de krimpende lichaamskrachten door de ouderdom.

Haar manier van in het leven staan blijft mij tot dank en tot inspiratie. 

De 19-de eeuwse meester-dichter Guido Gezelle schreef onder anderen dit bekende gedicht over zijn moeder. De tijden zijn drastisch veranderd want de fotografie (lichtdrukmaal) stond toen in de kinderschoenen, maar de mengeling van gemis, erkentelijkheid en bewondering spreken uit elke regel van dit gedicht. 

Met Guido Gezelle wil ik mijn moeder gedenken en eren, nu ze -mocht ze nog leven- 110 jaar zou geworden zijn.

MOEDERKEN

(eigen foto - Londen Regentspark mei 2009)

't En is van u

hiernederwaard,

geschilderd of

    geschreven

mij, moederken,

geen beeltenis,

geen beeld van u

    gebleven.

Geen tekening,

geen lichtdrukmaal,

geen beitelwerk

    van stene,

't en zij dat beeld

in mij, dat gij

gelaten hebt,

    allene.

o Moge ik, u

onweerdig, nooit

die beeltenis

    bederven,

maar eerzaam laat

ze leven in

mij, eerzaam in

     mij sterven.

(uit: van Herreweghen, Hubert en Spillebeen, Willy, Het nachtegalenbosje. Poëzie uit Vlaanderen en Nederland 1880-1916, uitg. Davidsfonds, Leuven, 1990, blz. 87)

Dichten bij dichters

In de kunsten zoeken artiesten hun weg in dialoog of confrontatie met voorgangers. Sommigen gaan heel zijdelings tewerk en slechts goede lezers of kenners ontdekken citaten of verwijzingen, sommigen zijn heel open over hun inspiratiebron. 

Zo is dichter Ruud Osborne in het tijdschrift Het Liegend Konijn (2023/2, blz. 173-174) heel open en helder. Het levert een filosofisch gedicht op over de tijd. Dit vers overstijgt het tijdelijke en brengt ons, met de dichter, in een nu dat duurt.

TIJD  2

Tijd - het is vreemd, het is vreemd mooi ook

nooit te zullen weten wat het is

        Tijd uit Over het verlangen naar een sigaret

        Rutger Kopland

Beste meneer Kopland,

Ik vermoed een fleem van herkenning in uw ogen

bij het lezen van deze twee regels.

Uw gedicht Tijd heeft voor mij de klokken in mijn leven

aan gort gereten, voor altijd geparkeerd in de vergetelheid

van het grote niets, waar ik ben, niet vooruit of achteruit,

maar ben, en hooguit dan in het licht, dan in het donker,

als een kwartshorloge steeds opblikkend in een nieuw

moment na moment na moment als een ketting van ontelbare

stukjes nu.

Ik kijk naar de zee en het is er nu. Ik kijk naar het bos en het

is er nu, ik kijk naar jou en je bent er nu en als ik blijf kijken

blijf je in het nu en als ik aan mijn overleden vriend denk

is hij er ook weer een beetje nu.

Daar waar u nu bent, weet u beter. Wij nog niet. U zegt ook

dat er buiten ons denken geen tijd is en ik geloof dat, écht,

ik geloof dat. Wij mensen verzinnen veel, fantaseren veel,

net zo lang tot we erin geloven, we hebben immers ook

onszelf verzonnen en er komt een dag dat ook die fantasie

zal worden doorgeprikt, en dat we ons, zoals u dat zo mooi zegt,

niet meer zullen herinneren.

Het ga u goed.

(expo trainworld
eigen foto voorjaar 2016)

En op het einde wint...

 Mensen zijn altijd weer op zoek om te leven ondanks de dreiging van de dood en om dat leven een doel of zin te geven. Religies, kunst en filosofie zijn zo'n uitwerkingen van deze nimmer eindigende zoektocht. De filosoof Immanuel Kant probeerde te komen tot algemeen geldende gedachten en regels voor het menselijke handelen in zijn Kritik der Praktischen Vernunft. De jonge dichter Giuseppe Minervini (°Roeselare 1994) gaat met gevoel voor humor en zelfrelativering doordenken vanuit de zoektocht van Kant.

In de groothandel kan je eieren kopen waar op de schaal een datum is geprint en dat ei komt bij hem samen met Kant en God en de dood...

En dat allemaal in slechts acht lijnen.

DATUM OP HET EI

Er komt mij iets bekend voor aan de Kritik der Praktischen Vernunft.

Een ooievaar op een beveiligde bus of een zelfportret als komisch

trompe-l'oeil: voor eeuwig vragen naar God of de naam van de vader

op mijn onderbuik als een datum op een ei. Vragen naar de één en

ondeelbare mens, zijn woonst of onderdak. Vragen naar het gebrek,

zich inschelpen waar de zee stroomt, zingen over het gebrek.

Voor eeuwig roteert de bureaustoel in de tl-verlichte zaal,

nu nog de dood eerlijk in de ogen kijken.

(uit: Het liegend konijn, 2023/2, blz. 158)

(eigen foto - Nieuwpoort november 2014)

Zovele vragen en vaststellingen over onze 'condition humaine' in enkele lijnen. En dan die mooie vondst : we schepen ons niet in, maar we schelpen ons in. Wat de  dichter juist bedoelt, is onduidelijk maar dit beeld zet een stroom aan associaties op gang over duur en broosheid, over de zee en de mens...

Gedaanten van gemis

 

(Communication
gouache op LP - Marc Deconinck)

Een ouder of kind of beste vriend verliezen drukt een zware stempel op het leven van de overlevenden. Maar elke mens heeft zijn eigen pad te gaan om het gemis in zijn of haar leven toe te laten en te beleven.  

Het leven blijft doorgaan en men herneemt zijn activiteiten, maar toch is er iets veranderd en soms pas na maanden of jaren ontdek je dat er een sluier over je leven hangt, een sluier van ernst of prikkelbaarheid of angst of zwaarmoedigheid of drankzucht of.....

In onze dagen waar alles gelegd wordt naast de lat van de wetenschappelijke meetbaarheid wordt het onze ogen en ons hart moeilijk gemaakt om gemis te doorleven. 

Een heel pakkend gedicht van Geert Jan Beeckman in het poëzietijdschrift Het Liegend Konijn (2023/2 blz. 30) kan helpen ons bestaan open te houden op ons gemis.

MONOLOOG

Ik heb gesproken met mijn vader.

Ook vandaag is hij er al jaren niet meer.

Ik vroeg hem hoe het was in deze

vreemde tijden of hij het kon vinden

met de nieuwe doden.

Ook in iemands ogen onsterfelijk.

Ik vroeg hem of hij de levenden nog kon verzinnen.

Of hij wist dat zij zich buiten oude bomen

over niets nog verbazen.

Ik vroeg hem wat hij nog doet om er geweest te zijn.

Of het waar is dat slaap van de dood is en van hem alleen.

Ik vroeg hem in welke tijd onze foto's dromen.

In welke echografie van een hiernamaals een hart nog klopt.

Ik vroeg hem waarom muziek de stilte tussen de noten is.

Waarom gesprekken over de dood altijd over het leven gaan.

Ik vroeg hem of het juist is dat wij hoe langer wij verschijnen

meer kans maken op verdwijnen.

Ik vroeg hem hoe het komt dat wij vrijwel niets

weten over bijna alles.

Waarom na de bocht van de rivier het sterven zingt

en wij ons blijven verzoenen met de rest.

Ik vroeg hem of elders ook hier is

zoals alle oefeningen in afwezigheid.

Ik vroeg hem wat hem nog naar huis brengt.

Naar gestolde foltering van het gemis.

Naar de windstilte van de laatste herinnering.

Vele mensen hebben nog gesprekken met hun geliefde overledenen en schamen zich erover, maar net zo'n 'gesprekken' geven vorm aan het gemis en zijn des mensen. In films of series wordt dan soms zo'n gesprek opgevoerd, maar sommigen spreken dan over 'geesten' of 'spoken' zonder de waarde te vinden van zo'n soort gesprekken van geliefden over de dood heen. Ik denk dan aan de recente film "All of us strangers" (2023) of de al oudere reeks "Cold Feet").

De aanwezige afwezigheid van geliefden doorleven blijft een uitdaging.

Wie is de ander?

 Voor het gemak van samenleven vormen we ons een beeld van de mensen die ons levenspad regelmatig kruisen. We kennen hen bepaalde karaktertrekken toe, interesses en gevoeligheden. Soms moeten we tot onze scha en schande ontdekken dat ons beeld niet helemaal past of een zeldzame keer helemaal niet. 

Geschenken geven we meestal vanuit ons beeld van de ander en doorgaans is de ander zo beleefd deze te ontvangen, ook al komt de frustratie vrij na het vertrek van de gever. 

Ook bij een overlijden worden we soms geconfronteerd met andere facetten van de afgestorvene zodat we ons beeld moeten bijstellen.

Vol humor laat dichter Ludwig Van de Voorde ons delen in zo'n ontdekking (Het Liegend Konijn, 2023/2, blz. 221).

TEN PARADIJZE

(©Stadsarchief Delft)

grootmoeder liet vier schoenendozen

gedachtenisprentjes na.

ruwweg geschikt op naam, datum,

een aantal families zaten dood

bij elkaar.

soms schreef ze als geheugensteuntje

iets in de marge, in potlood naast het kruis:

zakkenvuller.

boer.

liet andermans zon in het water.

haar idee van uitvaart houden.

nadien, bij nieuwe onthullingen,

bracht een vlakgom af en toe genade.

ook vonden we zelfontworpen stambomen:

werkmakker van maurice die getrouwd 

was met de zuster van wilfried

de gemeente-ontvanger.

nadien laten zitten, de schoft. 3 kdn.

in balpen.

De niet zo duistere middeleeuwen

 

Ondanks een grotere kennis over onze geschiedenis blijven vele clichés hardnekkig bestaan. Zo'n blijvertje is de idee dat de middeleeuwen een tijdperk was waarin de mensen boertig en dom waren en waar het dagelijkse leven saai was, gedomineerd door de kerk en adel. De duistere middeleeuwen...

Het Ypermuseum wil met de nu lopende tentoonstelling dat beeld bijstellen. Middeleeuwse mensen droegen kleur en leefden niet altijd zo vroom en kerkgetrouw. Vertrekkend vanuit een beperkt aantal voorwerpen worden via animaties, frisse  door Wouter Deprez ingelezen commentaren en korte maar rake tekstborden getoond dat de middeleeuwse mens best wel vrolijk en vunzig kon zijn. 

(Yper museum -zicht op een
tentoonstellingskast)

Wie met geschiedenis goed vertrouwd is, zal niet zo veel nieuws ontdekken, maar voor wie nieuwsgierig is naar hoe onze voorvaderen honderden jaren geleden leefden blijft het een mooie (her)ontdekking. De soms wel 'stoute' verhalen en beelden maken het bezoek aan deze expo best pittig.

(middeleeuws manuscript te zien in Yper museum)