De zee herontdekken in Gent - 3 -

 In dit afsluitend bericht over de expositie van foto's van Stephan Vanfleteren in dialoog met marine-schilderijen wil ik stilstaan bij enkele begeleidende teksten. De informatiepanelen over de tentoonstelling Transcripts of a sea (nog tot 4 januari) worden aangevuld met quotes van bekende personen over de zee. De veelvormigheid van de zee, haar vele gedaanten en kleuren, de grote verscheidenheid aan emotionele impact op mensen komen in deze citaten enigszins tot hun recht.

"De zee is geen landschap,

  het is de ervaring van de eeuwigheid." (Thomas Mann 1875-1955)

"Hoe ongepast is het om deze planeet

  Aarde te noemen, terwijl het overduidelijk

  Oceaan is." (Arthur C. Clarke  1917-2008)

De Spaanse dichteres Concha Méndez (1898-1986) hoorde bij de zogenaamde generatie van '27 samen met de bij ons meer bekende Federico Garcia Lorca. Zij vluchtte met haar man en kinderen voor de Spaanse burgeroorlog naar Londen en dan Parijs. In 1939 gingen ze naar Cuba om zich vanaf 1944 definitief in Mexico te vestigen. 

Hier een van haar vele gedichten over de zee, geschreven in Havana...

VROEGER GING IK NAAR ZEE...

(Stephan Vanfleteren : Transcripts of the Sea - eigen foto)

Vroeger ging ik naar zee

en mijn hart begon

te zingen in mijn borst.

En toen ik de zee niet zag

had ik genoeg aan de aarde

om mijn blijdschap te uiten.

En soms was het de hemel,

of een lied, of twee ogen

die me van de grond optilden.

Als ik nu naar de zee kijk,

hoor ik mijn hart

en ik begin te huilen.

(uit : Concha Méndez in : Poëziekrant 2025, nr.5)

In dit vers klinkt door hoe de zee voor ontheemden tegelijk een  toevluchtsoord is én een plek van pijn en confrontatie met een ontvluchtte, verloren of gedroomde thuis.

De Libanese dichter Kahlil Gibran (1886-1931) wordt in de expo geciteerd met deze quote :

"Er wordt gezegd dat een rivier beeft

  van angst voor zij in zee vloeit.

  Niet omdat ze verdwijnt in de oceaan,

  wel omdat ze de oceaan wordt."

En een laatste korte zin waarbij géén auteur stond vermeld, 

waardoor ik vermoed dat het een gezegde is van Vanfleteren zelf...?

"Aan zee zijn we allemaal weeskinderen."

De zee herontdekken in Gent - 2 -

 In een vorig bericht introduceerde ik al de tentoonstelling Transcripts of a sea  in het MSK Gent (nog tot 4 januari 2026), met en rond werk van Stephan Vanfleteren.

De indrukwekkende zeefoto's van Vanfleteren worden getoond naast zogenaamde 'marines' (zeeschilderijen) uit verschillende tijdperken tot op vandaag. Ondanks de soms acrobatische posities bij het fotograferen blijven de foto's van Vanfleteren ook 'maar' foto's: captaties van een moment via een apparaat. Dat was mijn eerste bedenking bij het zien van de schilderijen die naast de foto's worden tentoongesteld. De schilderijen hebben een andere soort bezieling, het zijn transcripties van de zee die een menselijke stempel dragen en tonen. Waar het genre van de marine voor veel museumbezoekers niet zo een boeiend gegeven is, word je hier geconfronteerd met een eigen waarde/waarheid van marines. Met meer dan gewone aandacht vergelijk je beide uitvoeringswijzen : fotografie naast schilderkunst en tekenkunst. 

(Vanfleteren en Hendrik Chabot - eigen foto's)

De niet fotografische marines laten de eigenzinnigheid van de zee ontdekken op een andere, soms intensere manier dan de foto's.  De kijkervaring is anders. Ik denk dan : de foto's zijn alsof je de zee ziet vanuit een appartement op de zeedijk, dicht én tegelijk ook op afstand, terwijl de schilderijen bij mij een strandwandeling langs de kustlijn oproepen. 

Maar dit doet niets af van de meesterlijke foto's van Vanfleteren.

(Vanfleteren en Constand Permeke - eigen foto's)

De zee herontdekken in Gent -1-

 Enkele eerdere posten op deze blog hebben we het basiselement vuur nader ontdekt via een expo in de villa Empain. Nu wordt het tijd voor het tegengestelde element, het water. Nog tot 4 januari 2026 kan je de zee herontdekken in het Gentse Museum voor Schone Kunsten dank zij het bijzondere fotoproject van Stephan Vanfleteren (1969) Transcripts of a sea. 

De voorbije vijf jaren werd de artiest naar én in de zee gedreven om als fotograaf te proberen het altijd andere leven van de Noordzee te bevatten. Het zijn transcripties van een zee, niet dé zee. Dezelfde werkwijze aan de Middellandse Zee of op een eiland in de Stille Oceaan zou een heel ander beeld opleveren. 

In deze tentoonstelling zijn de meeste foto's groot tot zéér groot te zien en we ontdekken al dwalend door de museumzalen de altijd weer veranderende zee. 

(Stephan Vanfleteren : Transcripts of a sea - eigen foto)

In een video op het einde zien we hoe Vanfleteren te werk is gegaan. Best indrukwekkend. Zijn ontzag voor de zee én zijn drang om die zee te ontmoeten spatten van alle foto's.

In dialoog/confrontatie met deze fotografische marines worden ook schilderijen en tekeningen getoond van kunstenaars. Dat wekt een mooie spanning op bij de toeschouwer. Zeer de moeite om te passeren in het MSK. 

(zaalzicht van expo Transcripts of a sea in MSK Gent - eigen foto)

David Claerbout

 Begin november, in de laatste dagen dat de expo nog te zien was, bezocht ik in het kasteel van Gaasbeek "At the window" met ouder en recent videowerk van kunstenaar David Claerbout (1969). Het kasteel zelf is al de moeite, de vaste collectie die er is gehuisvest evenzeer alsook het mooie park waarin het ligt. En dan nog eens de meestal trage en verstilde video's van Claerbout.

Een ouder werk van de artiest, die ik al eerder gezien had in o.a. le Grand Hornu, blijft ontroeren : A long goodbye (2006).

(David Claerbout : A long goodbye - videostill - keuken van het kasteel - eigen foto)

Helemaal op zolder was dan zijn allernieuwste videowerk te zien (2025) The woodcarver and the forest. Een traag werk waarin een houtbewerker altijd maar weer nieuwe lepels snijdt. De bezoeker bevindt zich nu binnen in het atelier, waar het stil is, maar het bos prominent aanwezig dank zij een groot venster, en dan weer buiten in het bos met zingende vogels waar je via het groot venster binnenkijkt bij de ambachtsman. Een diepe ervaring die allerlei vragen losweekt over onze relatie met de natuur.

(David Claerbout : The woodcarver and the forest - eigen foto)

David Claerbout blijft zoekende en als toeschouwer word je meegezogen in zijn (meestal) stille video's die ons binnenvoeren in een bevreemdende wereld die blijft nazinderen, dagen na je bezoek aan een expo. Prachtig om uit te kijken naar een volgende tentoonstelling...

Vuur en vluchteling

 In vorige berichten kon je hier kennismaken met enerzijds een tentoonstelling over Belgische vluchtelingen (InFlandersFields museum Ieper) en anderzijds een expo over vuur (Boghossianstichting Brussel). Hier breng ik deze thema's samen dank zij een gedicht van Annemarie Estor (1973) in de recente (en laatste) uitgave van Het Liegend Konijn en een kunstwerk dat ik enige jaren terug (september 2021)  heb gezien in Parijs, Institut du Monde Arabe.

Het beeldende kunstwerk is een schilderij van de Libanese artiest Hanibal Srouji (1957). Hij vluchtte bij het uitbreken van de Libanese burgeroorlog in 1975 naar Canada. In 2010 keerde hij terug naar Beiroet waar hij les geeft. Het werk hier heeft als titel "Terre Mer XIII" en is gemaakt in de jaren 2013-14. Zijn werken worden benoemd als een soort autobiografie van de ontworteling. De zoektocht naar een land om veilig te wonen toont hij in deze marine. Doordat hij in zijn doek gaten brandt ervaar je als kijker onmiddellijk dat het hier niet gaat om een liefelijk of 'neutraal' zeezicht. De artiest zelf noemt dit werken met vuur 'een zuiverend ritueel'. Deze brandgaten tonen ook hoe de kunstenaar beseft dat in zijn land de vrede een broos, fragiel, kwetsbaar gegeven is die zomaar aan flarden kan worden geschoten.

(Hanibal Srouji : Terre Mer XIII - eigen foto)

De dichter Annemarie Estor publiceerde een wat langer gedicht met als titel "De vuurmaker" in Het liegend konijn (2025, nr. 2, blz. 80-81). Hieruit een fragment uit dit vers. In dit vers heeft het element vuur een positief, zuiverend karakter. 

DE VUURMAKER

(...)

Prop je rugzak vol angst en keten hem dicht.

Ren, ren, met je rugzak, door het vuur, door het grote vuur!

De vuurmaker is je beste vriend,

en misschien ben je al oud

en heb je hem nog steeds niet ontmoet, maar hij bestaat, hij bestaat,

er is nog tijd om hem te leren kennen, je hebt nog jaren.

(...)

Hoe beeld en woord, bij mij toch, de twee tentoonstellingen die nog altijd lopen versterken en verbinden.