Het ligt voor het rapen...ook in 2025!

 Dichters dichten vaak over wat dichten is. 

Ze zijn zo vaak verwonderd dat zij gedichten schrijven

en ze zijn zo dikwijls verbaasd hoe zij tot gedichten komen.

De Vlaamse dichter Charles Ducal heeft in het recentste nummer

van het tijdschrift Het liegend konijn (2024/2, blz. 42) 

een reeks verzen gepubliceerd onder de algemene titel

'Geluksmoment'. Daaruit het eerste gedicht hier.

HET IS NU

Tussen de rommel van de dag lag een geluksmoment.

Ik had het kunnen grijpen, haastig wegmoffelen

tussen de papieren waarop ik dingen samenbracht

die voor dichters bruikbaar blijven:

jeugdsentiment, mislukte liefde, dode spiegels,

de ketting waaraan ik naar de wereld had geblaft,

de oude rijmmachine die mogelijk ooit weer

in de mode kwam, nooit verzonden brieven, enz.

Ik liet het liggen, het was zo klein, niet eens

een hulpwerkwoord om na de dood mij nog

van dienst te zijn. Ik liet het liggen.

En nu ben ik het kwijt.

Een gedicht over het maken van een gedicht 

en daardoorheen een gedicht over hoe we zo vaak 

de kleine momenten vol poëzie die ons zomaar worden voorgeschoteld 

niet opmerken. 

Humor, zelfrelativering, melancholie, menselijkheid in al zijn kwetsbaarheid... 

Een zachte oproep om het geluksmoment 

dat ons wordt aangereikt te grijpen, 

om onze zintuigen open te houden 

voor het kleine mooie dat er altijd ergens is.

Een vers als leidraad voor het nieuwe jaar,

om elke dag open te staan voor het kleine geluk.

Dan wordt 2025 een gelukkig nieuw jaar!

(een herfstblad op een vensterbank in galerie Ecker Breda eigen foto 29/10/2014)

Dieren zijn precies als mensen

 In de jaren 1970 was een vaste item op TV de Fabeltjeskrant, gepresenteerd door mijnheer de uil. Dieren kregen er menselijke manieren en boden zo een spiegel aan de kinderen over hoe relaties lopen en wat in de samenleving hoort of niet. 

De mens is altijd al bezig geweest om zichzelf te vergelijken met de dieren. Dierenfabels zijn van alle tijden en alle culturen.

Ook hedendaagse dichters blijven kijken naar de dieren en leggen bij hen menselijke eigenschappen. Zo doet ook de Vlaamse dichter Bert van Raemdonck in een titelloos gedicht, gepubliceerd in het tijdschrift Het liegend konijn (2024/2, blz. 180).

In onze tuin groeit er een beuk,

hij moet zichzelf hebben geplant

ik heb in elk geval nog nooit op eigen kracht

iets aan de grond gegeven

En 's avonds kijk ik door het raam

van aan de zijkant van mijn huis

zie ik de eksters, kauwen, spreeuwen

Ze rusten uit, ze kibbelen

daar op de takken van die beuk

en wat mij opvalt, elke keer:

nooit kijken vogels naar beneden

Of ze nu zingen, vliegen, broeden, paren

altijd is er die blik omhoog

altijd zijn zij zelfzeker

(©Daan Schoonhoven Natuurfotografie)

Warme taal

 De jonge dichteres Evi Aarens (2000) schreef 

in Het liegend konijn (2024/2) een pagina's lang gedicht 

waarin ze reist door het land van de letterkunde 

voorbij alle conventies van plaats of tijd. 

Ze zoekt zich te verhouden tot de literaire traditie 

en brengt meerdere thema's ter sprake. 

Hier  wil ik het deel citeren waarin ze 

de waarde van de poëzie afzet tegen 

de één-op-één taal van commerce en wetenschap.

IN DE NEVEL VAN MIJN VRIJHEID  (EEN CANTO)

...

Ik klauter uit de branding en verlang naar warme taal.

Naar Emily en Lucebert, en ook James Joyce dient zich

Kort aan. Een beetje letterkunde is zo ferm als staal

En ingekookt als walvistraan. Ik neem me een ding voor:

Het aangename, nuttige, het constructieve leg ik af.

Systemen als de zondagsrust. Onroerend goed.

De schijf van vijf. Een goede baan. De vrijheid van

Een kinderwens. Het is voor anderen bedoeld. Ik pas

En duld voortaan alleen de vleugels van de poëzie.

Wat is hiervoor nodig? Een tafel en een stoel. Een

Raam. Een kachel en een deur die ik van binnenuit

Op slot kan doen. Elk gevoel en elk idee herneem

Ik in die kamer tot een vers, een strofe, een gedicht.

...

(uit: Het liegend konijn, 2024/2, blz. 10-11)

Poëzie heeft niet veel nodig 

als de dichter maar zijn gevoelens 

en gedachten kan hernemen in zijn innerlijke kamer 

om ze om te smeden tot een gedicht.

(een soort boekeniglo...lang geleden ergens geplukt uit het internet)

Warme kerst gewenst...

 Aan allen een hartverwarmend kerstfeest gewenst.

(eigen foto - Lampernisse 2014)

KERSTAVOND IN VEURNE-AMBACHT

De mist bouwt een huis

om dicht bijeen te blijven,

de aarde gaat slapen in zijn eigen adem,

de palen waken

en dragen het licht naar de stad,

het steenuiltje en de knotwilg

krijgen bezoek van de heilige schemering.

De schapen trekken in een psalm de avond in,

God is op de weiden.

(Fernand Florizoone, 

uit :Van Wilderode, Anton,

En het Woord was bij God.

Vijfhonderd religieuze gedichten

uit de Nederlandse letterkunde,

Uitg. Lannoo, Tielt, 1981, blz. 215)

Niets nieuws onder de zon ...

 Wij leven met een aantal zekerheden die de natuur ons aandoet zoals dat we eenmaal zullen sterven, dat er een afwisseling is van dag en nacht, enz... Sommige van die zekerheden zijn echter moeilijk denkbaar voor ons. Over zo'n zekerheid dicht Marc Tritsmans.

Ik had dat vers al gelezen in zijn bundel 'Het zingen van de wereld', maar kreeg het opnieuw aangeboden in de Plint Poëziekalender op 6 augustus laatst. Een vers voor de kortste dagen van het jaar...

ZON

wij zoeken haar bij het ontwaken

keren als zonnebloemen telkens weer

onze gezichten naar haar warmte toe

volgen met argusogen haar dagelijkse

tocht boven ons hoofd en worden stiller

als zij ons in duisternis zal achterlaten

zoals een moeder die 's avonds zacht

de slaapkamerdeur achter zich sluit

soms waagt zij het zelfs om midden op

de dag onverhoeds haar gelaat te bedekken

en dan is alles in verwarring, vallen de vogels

uit de bomen, lijkt het einde van de wereld

nabij en al duurt dit nog vijf miljard jaar

toch is ondraaglijk de gedachte dat ook zij

ooit zal eindigen en dat al het leven

dat ze koestert dan voorbij zal zijn

(avondzon zeedijk Mariakeke 27 oktober 2024 - eigen foto)

Vesting Naarden (provincie Noord-Holland)

 

Tussen Amsterdam en Utrecht ligt 

een van de best bewaarde vestingsteden van Nederland : Naarden.

 Vele malen belegerd. Plaats van veel bloedvergieten. 

Maar ook de begraafplaats van een van de 

meest bijzondere figuren in de Europese geschiedenis :

Jan Amos Comenius (1592-1670). Filosoof, pedagoog, theoloog.

Hij bepleitte een schoolsysteem voor alle kinderen, arm of rijk,

jongen of meisje. Hij geloofde dat het geheel bestaat uit meer dan

de som der delen. Hij streefde naar verdraagzaamheid. 

In de schaduw van de Grote Kerk staat zijn standbeeld.

En in die omgeving zijn meerdere gevels voorzien van een gedicht,

waaronder dat van Marjoleine de Vos (zie foto hierbij).

(standbeeld Comenius - eigen foto)

Erich Heckel in Gent

 Nog tot 26 januari 2025 kan je in het Gentse Museum voor Schone Kunsten een mooie en ruime tentoonstelling zien over de Duitse expressionistische schilder Erich Heckel (1883-1970) die tijdens Wereldoorlog I in Vlaanderen verbleef. Hij had zich bij het uitbreken van de oorlog opgegeven om als vrijwilliger actief te zijn in de medische diensten. Als verpleger was hij in Oostende, Roeselare en Gent. Als kunstenaar, die medestichter geweest was van de kunstenaarsgroep Die Brücke (1905-1913), werd zijn verblijf in Vlaanderen een bron van inspiratie voor schetsen, lino's, etsen en schilderijen. Die 'Vlaamse' productie van Heckel staat centraal in een expositie in het MSK onder de passende titel "Erich Heckel in Vlaanderen". 

(Heckel: Lente in Vlaanderen 1916-eigen foto)

Wie in beeldende kunsten is geïnteresseerd zal zeker bekoord kunnen worden door de expressieve en kleurrijke werken van Heckel. Tussen de werkzaamheden door als verpleger trok de artiest naar buiten om de landschappen en de altijd andere Noordzee te zien. Schetsen op straat kon niet, want dan zou hij onmiddellijk verdacht worden van spionage. Ongeveer alle in Vlaanderen gemaakte werken zijn dus gemaakt vanuit de visuele herinnering. Ook ontmoette hij in Oostende James Ensor... 

(Heckel : Hospitaaltrein 
1915 - eigen foto)

Wie door Wereldoorlog I is geboeid zal enkele werken ontdekken die tot hier toe zelden of nooit zijn getoond. Heckel is niet echt een oorlogsschilder, maar de aard van het kunstenaarsbeestje doet de verpleger toch nu en dan naar een stukje papier grijpen en een potlood om onmiddellijk te schetsen wat hij ziet: een gedode soldaat, de inrichting van een hospitaaltrein, de ruïnes van het dorp Poelkapelle, gekwetste soldaten, medeverplegers...

Nog even te zien...

(Heckel : Straat in Oostende 1915 - eigen foto)

Kintsugi

 Kintsugi is de Japanse kunst om gebroken keramiek met goudverf te repareren. De sporen van breuk en herstel krijgen met deze gouden verbinding een nieuwe schoonheid. De Nederlandse dichter Lucas Hirsch (1975) schreef onder deze titel een reeks van zeven gedichten ter nagedachtenis aan zijn vriend Derk Wiersum. Deze advocaat werd, 44 jaar oud, op 18 september 2019 vermoord voor zijn huis in Amsterdam in opdracht van een drugsbende die zich in het nauw gedreven voelde. Wiersum en Hirsch groeiden op in hetzelfde dorp en waren hun hele leven lang bevriend met elkaar. In deze cyclus zoekt de dichter vijf jaar na dit trauma herstel en 'kintsugi'. 

Hoe lastig het is om deze vriend op zo'n wrede wijze te moeten verliezen spreekt uit elke lijn in deze gedichtencyclus. In het laatste gedicht nadert hij een soort rust in de rouw...

7.

Zeggen of schrijven

dat je dood bent

dekt de lading niet

schreef ik de dag dat je

werd doodgeschoten.

(Derk Wiersum 1975-2019  © NOS)

En toch, toen ik zo brak

en het schrijven, later,

tussen het puin

toch de scherven vond,

poëzie kintsugi pijn verlijmde,

zette ik me in elkaar.

Nu ik je dood schrijf

dek ik de lading.

Draag ik voor het laatst

het woord als kist

op mijn rug.

Leg ik je af.

Kan ik je begraven.

En het zeggen?

Die lading wordt door dankbaarheid gedekt.

Nu komt nog het zeggen.

(uit: Het liegend konijn, 2024/2, blz. 104)

Dit groot verdriet breekt de dichter en hij zoekt in zijn poëzie om de barsten in zijn rauw rouwend leven te helen. Dankbaarheid is de gouden verf die de breuk tegelijkertijd bevestigt en verlijmt.

In de rand van BredaPhotofestival

 Het Bredaphotofestival 2024 waarover ik in vorige posten meermaals heb bericht, was te zien op meerdere locaties verspreid over de stad. Bij de binnenlocaties is de Grote Kerk altijd een bijzondere plaats want een monumentaal kader voor fotoverhalen van allerlei pluimage terwijl de 'oude' geschiedenis ook alom zichtbaar is, zoals in de grafstenen of de indrukwekkende luchters.

(eigen foto)

Voor het eerst was het stadspark 't Zoet een buitenlocatie voor het fotofestival. Op de terreinen van de vroegere suikerfabriek is er een soort 'park' ontstaan dat ruimte biedt aan natuur en een soort podium is voor allerlei activiteiten, dit allemaal in afwachting van een stadsuitbreidingsproject. Een wat onwezenlijke plek, 'unheimlich', 'ruïneus'.

(stadspark 't Zoet eigen foto)

Tweemaal treinen - tweemaal dichten

 In Utrecht bevindt zich het Nederlands Spoorwegmuseum in en rond een oud stationsgebouw. Oude treinen in alle vormen en formaten, de geschiedenis van techniek en de impact op de samenleving : de gebruikelijke ingrediënten voor zo'n museum. Maar er is volop ingezet om de bezoekers ook een vrolijke ervaring aan te bieden (klinkt mooier dan te zeggen dat het museum vaak een hoog pretparkgehalte heeft). Veel doe-gelegenheden helpen ook om het spelende kind naar boven te halen bij jong en oud, bij man en vrouw.

Wat verloren tussen al die toeters en bellen fotografeerde ik ook onderstaand gedicht.

Wat verderop aan de andere rand van de oude binnenstad staat het hedendaagse station van Utrecht midden het winkel- en kantorencomplex van Hoog Catharijne. Een geheel van glas, glimmende steen, beton en hoogbouw. Daar groot op een wand, maar door de grootstedelijke omgeving, toch ook wat verloren las ik een gedicht van een geheel andere orde en strekking dan hierboven. 

(twee maal eigen foto)

BredaPhoto editie elf - 8 -

 In vorige berichten bracht ik verschillende facetten onder de aandacht van het voorbije elfde BredaPhotofestival. Als afsluiter hier gewoon nog enkele van mijn foto's van dat gebeuren. 

Vragende mens

Een mijmering, een spiegeling, een gedicht dat niet dicht doet maar openheid creëert, zo lees ik volgend vers van dichter Pim Cornelussen (1989) dat werd gepubliceerd in Het Liegend Konijn van april laatstleden (2024/1; blz. 42).  Deze eenvoudige woorden vragen geen toelichting en dat is mede de kracht van dit vers. Geen moeilijkdoenerij, geen cryptische insinuaties en daarom misschien zo herkenbaar toegankelijk. 

VRAGEN

Iemand vraagt of het ooit te kennen zal zijn, het hoe of waarom

van de dingen, en een ander vraagt of dat ertoe doet:

de dood haalt nu eenmaal, de steenvrucht ontpopt zich tot nieuw begin

en de gedachte biedt zich aan en ontsnapt alweer, zonder besef dat ze er was.

Ik vraag me af of niet juist de vragen die geen antwoord kennen

het meeste tellen: waarom de maan het water kromt, verlangen

ons naar voren duwt, op zomerdagen de vreugde rijpt, waarom

sterren ons binnenste openen, de hemel ons ooit te rusten legt.

(eigen foto - Oostende februari 2018)

 

BredaPhoto editie elf - 7 -

 Naast thema's als klimaat, vluchtelingen en contact met andere culturen via onze reizen krijgen ook kunstenaars een plaats die een reis maken in de tijd, op zoek naar hun en onze wortels. 

Sedert een in Nederland ophefmakende tentoonstelling in het Rijksmuseum Amsterdam (eind 2022-begin 2023) over de kunstcollectie van dat 'instituut' en de relaties met de geschiedenis van het kolonialisme van Nederland is men gevoeliger geworden voor de donkere randen van de zogenaamde 'gouden eeuw' van Holland. De Braziliaanse kunstenares Rosangela Renno kreeg de hele Grote Kerk om er haar installatie 'Encounters/Encontros' te huisvesten. Bijna de gehele kerkvloer is bedekt met een bruin-rood tapijt waarin enkele vlakken zijn weggeknipt om er grafstenen te tonen, grafstenen van mensen die actief waren in Brazilië en de West-Indische Compagnie en grof geld verdienden met de handel in suiker en slaven. Op verschillende punten hangen metershoge banners met foto's van nog bestaande schandpalen uit Brazilië en Portugal, palen waaraan vaak tot slaaf gemaakte mensen werden geketend. Dit en nog andere ingrepen zorgen voor een bijzondere ervaring, die esthetisch is en suggestief. Maar het geheel heeft wel veel verhaal nodig om impact te hebben op de bezoeker, zo beleefde ik het toch. 

(deel van installatie Encounters/Encontros van Rosangela Renno
eigen foto)

Een andere artiest vertrekt vanuit een andere, persoonlijke invalshoek om het te hebben over kolonialisme en racisme. Gianni Kraan (GIGI) toont een reeks foto's onder de titel 'Blood is thicker than water' of vrij vertaald 'Bloed kruipt waar het niet gaan kan'. Deze jonge man met donkere huid ontdekte dat zijn voorouders probeerden met niet-zwarte mensen te huwen en zo te 'verbleken' opdat ze beter aanvaard zouden worden in de Nederlandse samenleving. Hun eigenheid opgeven dus in de hoop niet gediscrimineerd te worden want bloedlijnen versterken privileges én achterstellingen... De gemaakte portretten worden dan nog eens tegen een felrode achtergrond geplaatst. Onontkoombaar kijken deze mensen de bezoekers aan en elk gezicht vraagt om erkenning.

(Giany Kraan - eigen foto)

De poëzie van het oor

 Dichters zijn denkende woordkunstenaars en dat zorgt voor soms

(eigen foto genomen in MOMA
5 oktober 2016)

verbazingwekkende verzen vol humor. Zoals ook andere kunstenaars laten ze zich vaak inspireren door hun voorgangers. Zo'n inspiratie is soms heel expliciet, soms heel zijdelings. In het poëzietijdschrift Het liegend konijn verschenen een aantal gedichten van Rik Dereeper die allen een aanzet vonden bij een dichter of gedicht. Als voetnota onderaan geeft hij de link kort weer. Het gedicht dat ik hier meegeef kreeg als toelichtende nota het volgende mee: "Rogi Wieg (1962-2015) is hier de inspirator met zijn 'Gedicht' als uitgangspunt; het verscheen in de bundel 'De zee heeft geen manieren') (blz. 36-37).

OORSTRELEND

         voor Rogi Wieg

Je hebt mooie ogen, nee, zo mag je dat niet zeggen,

dichtte Rogi Wieg. Is zoiets heus al lang voorbij?

En wat te zeggen over oren? Prachtig zijn de oren

die de ogen helpen uit te kijken naar de ochtend:

dankzij beide schelpen, waaraan brillenpootjes haken,

kunnen ogen beter zien en mogen zij weer lezen

hoe een koning 'lieveling' als vloeibaar naamwoord

in een oor kon gieten. Zonder morsen. Glansrijk

bungelen de trendy hangers, slingeren de ringen

aan de lelletjes - hapklare belletjes. Paul Snoek

verorberde ze elke nacht met ingetoomde tanden.

Ook de binnenkant is poëzie. Een trilvlies trommelt

de geluiden via hamer, stijgbeugel en aambeeld naar

het slakkenhuis. Op dit traject van smeer tot hersens

sluipt een zijweg langs een luchtsluisregelbuisje

door Eustachius ontdekt. Zo'n luisterrijk verleden

schuilt in vele soorten oren. Neem nou tantes oude

theekopjes met goudomrande oren of het leren oor

van opa's weitas die van hazen hangt te dromen

in de zolderkast. Wie droeg in klas de ezelsoren?

Een vergeelde schoolfoto vereeuwigt Karels grote

flaporen. Bij rugwind fietste hij ons op een hoopje.

Dikwijls maakt muziek de oren blij, zo blij dat zij

de benen, stem en armen in vervoering brengen.

Klinkt Vivaldi's herfst, Erbarme dich of Il Lamento,

dan beroeren oren slechts de ogen: zie ons pinken

tijdens deze tranentrekkers. Ogen zijn de spiegels

van de ziel en oren de antennes die als voelsprieten

de sfeer aftasten. Zwoele klanken doen de handen

teder neerstrijken en laten traag de lippen naderen

met ingetoomde tanden. Oren zijn een erogene zone,

zijn unieke schelpen, langs geen strand te vinden.

Je hebt mooie oren, ja, zo mag een mens dat zeggen.

Een gedicht vol humor met klankrijmen, betekenisverschuivingen, knipogen naar andere dichters en naar componisten, een vleugje biologieles, een streling voor het hart. Om nog te herlezen en je eigen associaties daarbij de vrije loop te laten.

BredaPhoto editie elf - 6 -

 Een van de locaties van BredaPhoto was het stadspark 't Zoet, op en rond de terreinen van de vroegere suikerfabriek (nu afgebroken). 

De niet te ontkomen blikvanger op dat terrein zijn de reuzegrote foto's op een soort siloskelet. Al deze foto's zijn zelfportretten van de Senegalese artiest Omar Victor Diop. Alle foto's zijn zwaar in scene gezet met felgekleurde kledij en speciale eigentijdse attributen. Aan de voet van elke foto kan de bezoeker een klein plakkaat lezen mét een foto van een zwarte, Afrikaanse man geportretteerd op doek door een contemporaine schilder uit de 15e tot de 19e eeuw. Over die bijzondere Afrikanen, hun portret en hun leven kan je iets meer lezen. Je kan gerust zeggen dat de lotsbestemmingen van deze reizigers van toen zo heel anders zijn dan de meeste Afrikaanse 'reizigers' van onze tijd. Donkere mensen zijn bij velen welkom zolang ze goede voetballers zijn of goede lopers of andere sporters. Met een voetbal of met honkbalhandschoenen als attribuut verwijst Diop naar deze realiteiten.

(zicht op totaalinstallatie - eigen foto's)