Kleurrijke wisseltijd

(gay pride Wenen juni 2013 eigen foto)

 Nu sociale media overlopen van mensen die zichzelf tonen en in dat tonen zichzelf willen manifesteren, hun identiteit bevestigen en hun bestaan in de wereld affirmeren, is het toch niet makkelijk je eigen plaats te vinden. 

Sociale wezens als we zijn hebben we ook anderen nodig om onszelf te vinden en te zijn. 

Het dichterlijke ik in bijgaand vers van Frouke Arns (1964) ontdekt dat hij/zij niet meer past bij zijn/haar partner. Alleen 's avonds thuis komend passeert deze dag de revue en daarmee op een humoristische wijze thema's als identiteit en relaties. 

Een gedicht met veel humor maar ook meerdere lagen. Om van te genieten ook al ontdekt het ik dat er een wisseltijd aanvangt, een ongemakkelijke tijd van zichzelf opnieuw herdefiniëren. En zoals een individu soms in een wisseltijd terecht komt, zo ook een samenleving. Een ongemakkelijke tijd van zichzelf opnieuw definiëren als samenleving...is dàt ook niet dé grote uitdaging voor politici en actieve en bewuste burgers én op lokaal vlak én op nationaal en internationaal terrein? 

Zalig een dichter die dit alles kan uitschrijven zonder zeemzoete tranen en opgeblazen pathos. 

Groots.

WISSEL

Ik ben een enorme sauslover, zegt een jongen in de trein.

Zo simpel kan het zijn, jezelf zo te definiëren.

Hij heeft het over bearnaise en piccalilly, terwijl in het gangpad

de mensen van de Pride zich opmaken om los te gaan.

Vanuit de stilstaande coupé haasten rolkoffers, oortjes en telefoons

zich richting de trap, een jochie rust zijn hoofd op de toendra

van zijn moeders boezem terwijl zijn vader buitenspel gezet

mistroostig en niets ziend naar zijn reflectie staart.

Wij hadden de middag met bier en macadamia's in het park

gelegen, tussen sunlovers, musiclovers, funlovers,

fashionlovers, yogalovers, half ontklede mannenlovers

die het blot voor de spiegel hadden gerepeteerd

en gezien dat wij niet langer samen pasten

op het kleedje. Misschien waren we te zeer gegroeid.

Na de wissel rijd ik achterwaarts de tijd in, de brug over,

terug naar mijn stille huis, vertrouwde grond

en denk aan een sauslover roerend in zijn pannetje,

het water al in de mond.

(uit: Het liegend konijn, 2024/1, blz. 11)

Tussentijds

 Als Belgen leven we in een tussentijd tussen de verkiezingen van juni voor Europa, België en Vlaanderen en de verkiezingen van oktober voor provincie en gemeente. 

De partijen die in Vlaanderen meest succesvol waren ogen heel erg op het eigen Vlaamse teruggetrokken. Een Vlaamse strijd die de Belgische politiek al meer dan honderd jaar lang beroert. De Vlaamse activistische priester Cyriel Verschaeve dichtte al na de Groote Oorlog een vers dat onder de eerste IJzertoren werd geschreven: hier liggen hun lijken als zaden in het zand; hoop op den oogst, o Vlaanderenland. Voor een aantal Vlaamse politici ligt de oogst van een eigen land nu binnen handbereik. 

Deze navelstaarderij maakt alle niet-Vlamingen tot vijanden die 'onze' welvaart en 'onze' identiteit' (wat dat ook moge wezen)  bedreigen. En vijanden moeten bestreden worden. 

Oorlogstaal roffelt en ruist en jammer genoeg werft het makkelijk in deze verkiezingstijden. 

Het is dan ook goed om te horen wat dichter Leonard Nolens (1947) hierbij schreef in het begin van de jaren 1990, na de zogenaamde 'zwarte zondag' van november 1991 (de doorbraak van toenmalige Vlaams Blok bij de federale verkiezingen). De verzen hebben niets van hun actualiteit verloren. Naast verwijzingen naar Verschaeve, ontdek ik ook verbanden met onder anderen Jacques Brel (Le plat pays).

EIGEN VOLK EERST

Hier liggen dus hun lijken weer als zaden in het zand.

Die zee daar slaat de schommelende maat van onze wieg

En van die lage wolken kregen wij de borst.

En deze middeleeuwse stegen hebben ons opgevoed

En van hun wereldberoemde kromspraak zijn we gemaakt.

En daar is ook de grond waar onze dood zich thuisvoelt.

Het hele leven zou van goud zijn als dat waar was.

Het zou van jou zijn en van mij, het was er twee.

Maar nee, wij zijn niet uit een warme onderstroom

van de geschiedenis opgedoken, en nergens lagen wij

Bijeen geboren te worden uit het gat van God.

En er bestaat geen straat waarnaar wij zijn genoemd.

Al die wegen zijn verzonnen, al die huizen gelogen

Die ons hebben ingeburgerd. Wij wonen daar

Als wandelende maskers die elkaar bepraten

En beklimmen in bedden en andere krijgstaferelen.

En zwijgend, zwijgend slaan wij elkaar om de oren

Met het stromende gezicht van onze inborst.

(uit: Vrede is eten met muziek. Sporen van oorlog in de Nederlandse poëzie, Samengesteld door Hans Groenewegen. Uitg. Van Gennep, Amsterdam, 2005, blz. 236)

(James Ensor : De intrige 1890
©KMSKA)

Triënnale Kortrijk 2024

 In Kortrijk is nog tot 6 oktober de triënnale te zien waarbij je via een parcours doorheen de historische binnenstad langs een aantal hedendaagse kunstwerken komt, sommige in open lucht, sommige binnen.

Bij een eerste bezoek viel het mij op dat de hedendaagse kunst die hier wordt getoond een 'activistische' strekking heeft. Er moet via kunst geageerd worden tegen ... en voor ... 

De boodschap staat veelal voorop en dan is de kwaliteit van het gemaakte vaak van minder belang. 

Dus, heel wat werken konden mij maar matig bekoren omdat hun activistische prekerigheid mij wat té nadrukkelijk is.

Soms echter slagen kunstenaars erin vorm en inhoud op een mooi niveau te verenigen, zoals ik zag in de Broeltorens met de video "Wonderland" van de Koerdische kunstenaar Erkan Özgen. In deze korte video (nauwelijks vier minuten) vertelt de doofgeboren Muhammed over zijn oorlogservaringen in Syrië en de vlucht met zijn familie. De trauma's voel je zo doorheen de gebaren en geluiden van deze 13-jarige jongen. De niet verzorgde innerlijke wonden van deze en vele andere vluchtelingen kunnen tot storend en gewelddadig  probleemgedrag leiden, zoveel is duidelijk vanuit wat de laatste maanden gebeurde in bvb. Duitsland (Solingen-aanslag). Repressie en stigmatisering zal evenwel die wonden niet kunnen helen en genezen, maar integendeel de spiraal van onrecht en geweld alleen maar versterken. Het woordeloze verhaal van Muhammed zou dan ook bij elke discussie over vluchtelingen moeten getoond worden. Vluchtelingen zijn ook mensen, gekwetste mensen...

(Erkan Özgen : Wonderland - eigen foto)

Nog in de Broeltorens toont de Belgisch-Marokkaanse kunstenaar Charif Benhelima een installatie waar het thema 'hoop ondanks ontheemding' getoond wordt via onder anderen een hele reeks geretoucheerde polaroidfoto's. De titel van zijn installatie is "Morning light" en dat morgenlicht komt ook terug in een tekst waarbij de artiest met Noord-Afrikaans bloed zelfs de Noord-Afrikaanse Augustinus citeert... Het ochtendlicht staat voor nieuw leven en een toekomst met (en niet tegen) anderen.

(Charif Benhelima : Morning Light -eigen foto's)

Deze werken naast nog andere blijven de moeite waard om deze triënnale te bezoeken.

Marc Van den Hoof is niet meer...

 Vorige week, op 4 september, overleed Marc Van den Hoof (1946-2024), een vertrouwde radiostem. Van 1976 tot 2011 was hij actief op verschillende Vlaamse radiozenders als programmamaker en presentator. Literatuur en jazz waren zijn ding. 

Als eresaluut en afscheid wil ik hier plaats geven aan een gedicht van hem dat hij schreef in opdracht voor Muziek & Woord, het toenmalige maandblad van eerst Radio 3 en later Klara en Canvas. Gedurende enige jaren werd elke maand een gedicht afgedrukt in het handschrift van de dichter. Die rubriek was al verdwenen toen dit gedichtje aan de redactie werd bezorgd.

Het vers getuigt van een zoekende aftastende persoonlijkheid en vooral van zijn kunst om te relativeren en gevoel voor humor.

Geen billenkletsershumor, maar daarom juist zo charmerend en innemend. 

IN OPDRACHT

(Marc Van den Hoof  ©hln.be)

Maar mag het dan ook zonder opsmuk,

eind-,  binnen- en stafrijmloos zijn?

En over de simpelste dingen gaan,

zoals bv. over de dood?

Of zou de conclusie mogen zijn

dat het leven kort is?

Zo vanzelfsprekend allemaal - mag dat?-

dat misschien wel iemand opmerkt:

daar is nu, volgens mij,

geen kunst aan.

(uit: Marc Van den Hoof, De parafrase, uitgeverij P, Leuven, 2010, blz. 43)

Negende biënnale van de schilderkunst -3-

 In dit bericht kom ik in het derde museum van de biënnale van de schilderkunst, nl. in Museum Dhondt-Dhaenens. Thema hier is "Stories from the Ground" en wil de relatie onderzoeken tussen de mens en de natuur, de grond waarop hij staat én hoe hedendaagse artiesten met dit gegeven omgaan.

De Amerikaanse artiest Daniel Turner (1983) is present met twee grote horizontale doeken, waar hij het doek eerst met koperwol bedekt (afkomstig van de niet meer gebruikte zeewatercentrale van Oxnard) en die inbrandt in het doek. Verdere bewerking met gesso en lanolinewas leveren een intrigerend resultaat.

(Daniel Turner : Oxnard Burnish - eigen foto)

De regisseur, schrijver, schilder Derek Jarman (1942-1994) is vertegenwoordigd met enkele van zijn werken gemaakt nadat hij het nieuws kreeg dat hij seropositief was. In deze kleine zwarte werken verwerkt hij glasscherven, foto's, stukjes drijfhout en zo vragen ze van de kijker om meerdere facetten te ontraadselen.

(Derek Jarman : 3 minutes to midnight - eigen foto)

Tot slot nog een boeiende persoonlijkheid die met drie bijzondere doeken in alle stilte spreekt : Gabriel Hartley (1981). Sedert enkele jaren werkt hij in een kleine studio in Tokio. Zijn werkwijze is wel ongewoon. Hij legt zijn doek ongespannen op de vloer. Hij werkt met zelfgemaakte pigmenten. De verf brengt hij aan door het door de achterkant van het doek te drukken. Zo blijft het eindresultaat voor de artiest zelf ook nog verrassend. De zelfgemaakte pigmenten zijn veel groenen, bruinen en aardekleuren. Zo krijgen zijn werken een meer ingehouden sfeer mee. 

Veel heb ik nog niet getoond en verteld, maar bij Raveelmuseum en Museum Dhondt-Dhaenens kan je zelf nog op ontdekking tot 6 oktober.

(Gabriel Hartley eigen foto)

Negende biënnale van de schilderkunst - 2 -

 Zoals in het vorige bericht wil ik nog even stilstaan bij wat ik zag in museum mudel (museum van Deinze en de Leiestreek) waar het thema was "Master Painting". Er waren meerdere werken van schilders die al een ruimere bekendheid hebben zoals Pjeroo Roobjee, Kati Heck of leerlinges van Emile Claus (1849-1924)(dit jaar is er een Claus-jaar!) zoals Jenny Montigny, Anna De Weert, Marie Antoinette Marcotte en nog anderen.  Tussen die 'school van Claus' en de hedendaagse artiesten in is er ruim plaats gemaakt voor meerdere doeken van een auto-didact die in het kielzog van de woelige jaren 1960 werkte aan een eigenzinnig oeuvre met veel kritische doeken en strijdend voor meer seksuele vrijheid, nl. Dees De Bruyne (1940-1998). Deze schilder kon vooral goed tekenen en die virtuositeit speelt mee in zijn doeken.

(Dees De Bruyne : uit waardering voor Jeannot - eigen foto)

Ook wil ik nog even stilstaan bij de werken van de Antwerpse schilder Jan De Lauré (1978) die figuratief schildert. Heel uiteenlopende zaken vormen het voorwerp van zijn doeken en hij haalt zijn inspiratie vaak in de Amerikaanse cultuur. Intrigerend welke onderwerpen hij soms kiest voor zijn doeken. Vooral een groot veelluik vond ik fascinerend én goed geschilderd. De titel prikkelt al: the world you were born in no longer exist. Je ziet dan een reeks portretten, koppen van tienerjongens en - meisjes in zwart-witte tinten geschilderd. Hun gezichtsuitdrukking heeft veelal iets gemaakt, geforceerd. De stand van ogen en/of mond ogen soms wat vreemd, zonder dat ik goed de vinger kan leggen op wat er anders is. Ook benieuwd te zien hoe deze verder uitgroeit.

(Jan De Lauré : The world you were born in no longer exist  - eigen foto)

(Jan De Lauré : The world you were born in no longer exist
detail - eigen foto)

Negende biënnale van de schilderkunst -1-

(Thomas Decuypere
Axe of Hefaistos
eigen foto)

 Enkele dagen geleden bezocht ik de negende editie van de tweejaarlijkse tocht langs drie kunstmusea in de Leiestreek die samen hun schilderkunstfeest opzetten. Dit jaar géén overkoepelend thema, maar drie verschillende invalshoeken telkens vanuit het eigen DNA van de drie locaties. 

Mij kon het Raveelmuseum in Machelen minst bekoren. De vaste collectie met een nieuwe keuze van werken van Raveel zelf wél, maar het museum had enkele artiesten gevraagd naar werk dat in dialoog zou gaan met Raveel. Afgezien van enkele schetsen waren alle ingrepen niet picturaal. En de getoonde installaties waren soms wel leuk of intelligent maar dat was het dan ook voor mij.

In Deinze (mudel) was de expo opgehangen aan het thema "master painting" (waarom in het Engels?). Veel jonge schilders toonden recent voornamelijk figuratief werk. Schilderkunstig héél knappe werken, vaak hyperrealistisch. In de afbeelding een samengaan van thema's van vroegere 'meesters' met eigentijdse aspecten uit games, social media, muziekclips, reclamespotjes etc. Ze creëren zo een surrealistische sfeer en humor. Enkele edities geleden zag ik al iets dergelijks met doeken van Kristof Van Heeschvelde, die met een losse toets en veel zwier heden met verleden laat dialogeren. De schilders die ik nu zag vond ik wel te maniëristisch en té ernstig.

Verdienstelijk zeker en vast, maar mij konden ze enkel even bekoren zonder dat er veel bleef plakken. Benieuwd hoe ze zullen evolueren...

(Dittmar Viane : An Angels' Nest - eigen foto)

Honderd en tien kaarsjes

(Maternité door MARPA
©MARPA)

110 kaarsjes zou mijn moeder vandaag, 2 september, mogen uitblazen hebben.

Tien jaar geleden mochten we rond haar

 haar honderdste verjaardag vieren,

en daar heeft ze heel bewust van genoten.

 Als dankbare herinnering en eerbetoon aan haar schenk ik graag 

een gedicht van de Nederlandse dichter Anton Korteweg (dit jaar 80 kaarsjes voor hem), 

gelezen in het poëzietijdschrift Het liegend konijn (2024/1, blz.169). 

Het gedicht is geschreven vanuit het standpunt van het volwassen kind 

en de dichter suggereert in de laatste twee lijnen 

dat de moeder gestorven is ('zonder jou' en 'je blijft op afstand'...). 

Een gedicht over een essentiële ervaring van elke moeder, 

het loslaten... en de dubbelzinnige houding van het kind 

dat van bij de geboorte weent om zijn moeder 

maar ook eigenzinnig een eigen weg zoekt. 

In zeven lijnen een heel leven suggereren,

een leven van koesteren én loslaten!

 MOEDER

In mijn warm holletje maar net op gang aan 't komen,

relaxed, me van geen kwaad of goed bewust,

zette ik, toen je me onverhoeds je huis uit zette,

het maar direct op een afgrijselijk schreeuwen

dat toen je niet te hulp schoot allengs overging

in monkelend rondgescharrel zonder jou.

Moeder, je blijft op afstand steeds de liefste vrouw.