Cointe (Luik)

 De wijk Cointe ligt naast het station Luik Guillemins en bestaat uit een heuvel met de buurt eromheen. De heuvel is gedomineerd door twee naast elkaar gelegen gebouwen die je van ver kunt zien : een soort lantaarntoren en de grote koepel van een kerk.

Al jaren vroeg ik mij af : wat zijn die gebouwen en hoe zou die buurt eruit zien? Op 13 augustus laatst ging ik op ontdekking en kwam ik uit op de site van le mémorial interallié. 

Hier enkele beelden van deze ongewone plek die bleek de inzet te gedenken van meerdere troepenmachten tegen de Duitse invasie van 1914.

(eigen foto)

(eigen foto - de schaal van grootte van deze esplanade 
kan je aflezen dank zij de twee personen die er rondstappen)

Bonnefantenmuseum ... beeldig mooi

 Terwijl ik in Maastricht was om de tentoonstelling met recent werk van  Berlinde De Bruyckere te zien, wilde ik ook de vaste collectie opnieuw bekijken. Het was een deugddoende herontdekking. Graag liet ik mij meevoeren bij de vele sculpturen, waarvan sommige een heel 'moderne' aanblik hebben. 

Ambacht en creativiteit samen brengen soms indrukwekkende beelden voort. Hier enkele 'koppen' die mij aanspraken.

(eigen foto's)

Stations

 

(tussen Landen en Luik - 14 augustus 2021)

(Station Luik Guillemins - 13 augustus 2021)

Verbeelding aan de macht : Brecht Evens

 Momenteel loopt (nog tot 16 oktober) een dubbeltentoonstelling in Hasselt met en over Brecht Evens, illustrator en striptekenaar, maar voor alles iemand die speelt met beweging, kleur en verhaal. 

De vrijheid en creativiteit die bruisen in de tekeningen, illustraties en verhalen van Brecht Evens prikkelen de kijker en nodigen uit om onze wereld en medemensen met andere ogen te bekijken.

In het stadsmuseum van Hasselt wordt de bezoeker al van bij het begin getrakteerd op een muzikale wereldkaart, gemaakt in opdracht van de Philharmonie de Paris. Een groot werk (1,5 x 5 meter) met een overdaad aan muzikale figuurtjes, te land en ter zee. Een feest die de toeschouwer doet glimlachen en nodigt om in detail te ontdekken wat er allemaal te zien is. Je wordt weer een beetje ontdekkingsreiziger.

(eigen foto
detail uit muzikale wereldkaart
in de buurt van Tahiti)

Brecht Evens is illustrator maar ook striptekenaar. Hij vertelt zijn verhalen heel beeldend en vraagt aan de kijker  om mee het verhaal te ontdekken en te ontwikkelen. Zo ook in dit kleine fragment hieronder waar een man 's nachts wegrent over de daken. Maar terwijl Evens die ontsnapping zonder woorden vertelt, biedt hij tegelijk een inkijkje in de levens van andere mensen door ons te laten meegluren in de vensters... het verhaal heeft zijn verloop en laat op het zelfde moment vele kansen om je gedachten te laten uitzwermen en zelf vele nevenverhalen te zien en te verzinnen. 

Dat vind ik juist een grote charme aan zijn werken.   

(eigen foto )

Villa Verbeelding

 In het weekend van 14-15 augustus bezocht ik voor het eerst een heel bijzondere en warme locatie

in Hasselt, nl. de Villa Verbeelding. 

Aanleiding was een tentoonstelling met werk

van de illustrator-tekenaar Brecht Evens. 

Het werk van deze artiest sluit perfect aan 

bij de atmosfeer die je opsnuift in de Villa Verbeelding :

letters, woorden en boeken staan er centraal 

in al hun uitdagende veelzijdigheid. 

Alle hoeken en kanten van deze 'villa' 

zijn bezield met letters en woorden 

die de bezoeker prikkelen, amuseren of aandacht eisen.

Zie maar...

(eigen foto's 14 augustus 2021)

Poging tot Watou - 3 -

 De gedichten, her en der verspreid, samen en toch zo alleen, worden in het kunstenfestival Watou 2021 gebruikt als een doekje voor het bloeden. Ze verdienen echter meer...

Daarom haal ik dit gedicht van Cees Nooteboom naar boven om het een nieuwe adem te geven, samen met een aangrijpende tekening van Zhang Yunyao.

Hun buurtschap kan hun zeggenschap alleen maar versterken en dieper blijven haken aan ons bewustzijn.

OP DE LANGSTE WEG        

(Zhang Yunyao : Spirit, water drop
and the light 
eigen foto)

Op de langste weg liep ik, de weg

die nergens heen gaat. Spelonken, een leeg landschap

met kleuren van zand en van stro. Anderen liepen

met mij mee, vrienden, broers, geliefden

en steeds namen zij afscheid, sloegen linksaf

of rechtsaf, verdwenen als schimmen,

elk voor zich eenzaam. Ze keken niet om, ze

kenden hun doel, ze trokken rechte lijnen

in de leegte. Ik zag ze gaan, de mensen

van mijn leven, ze liepen langzaam uit mijn

en hun eigen bestaan. Ik bedacht ze zo lang

ik ze nog zag, hoorde van ver nog hun stemmen,

geluiden van lucht.

(uit:Watou 2021 gedichten, uitg. Borgerhoff & Lamberigts, blz. 85)

Poging tot Watou - 2 -

 Enkele van  de vele mooie gedichten die tijdens dit kunstenfestival Watou 2021 aan hun lot werden overgelaten wil ik hier even hun rechtmatige plaats teruggeven, door hen te laten dialogeren met een kunstwerk. 

Hier wil ik een gedicht van Thomas Möhlmann zijn rechtmatige status teruggeven door het te lezen samen met de installatie van Luca Vanello (zie daarvoor ook bericht van  14 augustus).

De ingrepen van Vanello geven de natuur een tweede 'leven' ook al is dat leven niet zo levendig... En net over leven en dood vertelt ons ook Möhlmann. Ik zie zo onderstaand gedicht hangen in de kamer met het werk van Vanello in het kasteel "De Lovie", in plaats van verloren op een pupiter tussen de vele andere gedichten.

(installatie van Luca Vanello
foto Marc Deconinck)

Denk je dat we groeien, ja dat          

denk ik wel, denk je dat we

steeds beter worden, dat weet ik       

niet zeker, doen we ons best

ongetwijfeld, voortdurend, hou

ik me aan je vast, hou ik me

vast, aan elk moment, gaan we

uiteindelijk allemaal dood, ja ik

en jij en zij, ik vrees dat we groeien

we zuigen het sap uit elke seconde

maar zullen we denk je ooit

weer worden zoals nu

nee, we zullen nooit meer

worden zoals nu.

(uit: Thomas Möhlmann, Dankbaar lichaam. Een liefdesverhaal in gedichten, uitg. Prometheus, 2021, blz. 54)

Poging tot Watou - 1 -

 De curatoren van het kunstenfestival Watou 2021 zeggen in het 'programmaboekje' dat het gebeuren een uitnodiging is "om poëzie en beeldende kunst te ervaren met hersenen, zintuigen en gevoelens."

Na het bezoek kan ik de hier aangegeven volgorde bevestigen: de hersenen worden eerst en meest aangesproken, het verstand dus, de instantie van de mens die op een afstand blijft, vér-staan. Dan komen de zintuigen en tot slot de gevoelens. Voor de curatoren is dat misschien een mooie (en zelfbevestigende) benadering, maar ik bleef alvast op mijn honger. 

Ik wil hier (en in volgende berichten) enkele gedichten opvissen en uit de vergeethoek halen door de verzen te plaatsen in dialoog met een gezien beeldend kunstwerk.

Op het domein van "De Lovie" zag ik een grote sculptuur van de Britse kunstenares Tracey Emin. De titel van het werk zet je als het ware een bril op, reikt je een leessleutel aan : All I Want is You. Verlangen naar nabijheid, affectie; hunkering naar liefde; lijden onder een gemis...deze gedachten liggen dan ook in het verlengde van zo'n titel. 

(Tracey Emin : All I Want is You
eigen foto - 4/8/2021)

En over de vele kronkels van het hongeren naar iemand en het touw van de liefde dat iemand wil meetrekken de lucht in, daarover gaat het in onderstaand gedicht van Hester Knibbe.

LIEFDE HELMGRAS EN DISTEL HET ZINGENDE

Liefde helmgras en distel het zingende

touw van een vlieger hoog in de lucht, er ligt

vandaag een wereld bijzonder

onder de wolken en ik ben en ik lieg mij

een lenige toekomst en honderd keer

jou. Heb je je honger

gestild je kommer verdronken de barman

met grappen betaald? Dook je

in koppige golven heb je

schelpen geraapt, messen en kokkels,

de tere venus vertrapt en je vluchtigste naam

langs de vloedlijn geschreven

met zeeschuim verzegeld? Voorspel

deze dag, je vingers nog nat, er is

storm op komst het is tijd het is

tijd voor handstand en radslag.

(uit: Watou gedichten 2021, uitg. Borgerhoff & Lamberigts, blz.75)

Watou 2021 : even op pauze duwen

 Elk jaar nodigt Watou mij uit om even op de pauzeknop te duwen en dit jaar ook. De routine van onze dagelijkse en wekelijkse gewoontes wordt even doorbroken. Er ontstaat tijd voor beschouwing en bevraging. Hier twee werken die elk op hun eigen manier vragen stellen bij onze levensloop.

Luca Vanello maakte in het kasteel "De Lovie" een mooi geheel waarin hij doet nadenken over hoe wij, mensen, met de natuur omgaan (en dus ook met onszelf als deel van de natuur!). Vanello onderwerpt takken en bladeren aan een chemisch transformatieproces waarbij de groei van de plant als het ware wordt stilgezet, maar de vorm behouden blijft. Het levert niet-groene planten op die er heel frêle uitzien en ons -zonder woorden- oproepen tot voorzichtigheid. Groei en veroudering stopzetten kan, maar dan is ook het leven eruit. 

(eigen foto 4/8/2021)

Een tweede artiest die op een originele wijze vragen stelt bij onze levenswijze is Ariane Loze. We zien in Watou twee video's van deze all-round-dame, twee producten van dat éénvrouwsbedrijf. Ze staat voor én achter de camera;  ze speelt alle rollen zelf; ze is regisseur en monteur. De twee video's focussen op twee verschillende belangrijke aspecten van een mensenleven: werk (Mainstream, te zien in het festivalshuis) en vrije tijd (Otium, te zien in de parochiezaal).

De titel Otium is een Latijnse term die verwijst naar het vrij zijn van elke sociale of maatschappelijke verplichting. De video laat ons onszelf zien die zoeken wat we 'moeten' of kunnen doen in onze vrije tijd, tijd waar niets moet (of zou moeten). Hieronder plaats ik een link naar de website van de artieste met een collage van fragmenten uit die video.

http://www.arianeloze.com/Otium

In de andere video, Mainstream, volgen we een soort zakendiner met een aantal vrouwelijke bedrijfsleiders die proberen elkaar te overtroeven.

(drie stills gevonden op de website
van de artieste
uit de video Mainstream)

Watou 2021 : een kunstenfestival als (g)een ander

 Met één jaar vertraging (dank je wel Covid-19) viert Watou feest omdat het dorp sedert 1980 onderdak biedt aan een heel bijzonder gebeuren. Het begon als "poëziezomer Watou" en evolueerde naar "kunstenfestival" maar er was altijd de bijzondere aandacht voor poëzie. Parallel met de maatschappelijke evolutie naar een overheersende beeldcultuur is in de voorbije 40 jaar ook Watou meer en meer opgeschoven naar beeldende kunsten in interactie met het woord van de poëet. 

Dat maakte dit gebeuren tot een festival als geen ander: woord versterkte beeld, woord stelde beeld in vraag, woord bleef hangen dank zij beeld en andersom. 

(eigen foto 4 augustus 2021
kasteel De Lovie)

Bewust schreef ik de laatste zin in de verleden tijd. Dit jaar kan een kanteljaar zijn . Watou dreigt te verglijden tot een zoveelste beeldende kunstenfestival dat tevens een glijmiddel moet zijn voor het toerisme. Ik denk dan aan Brugge (triënnale), Kortrijk (biënnale) en de Belgische kust met Beaufort. Tijdens het bezoek bekroop mij het idee en gevoel dat Watou zijn unieke plaats in het tentoonstellingslandschap op het spel zet. De curatoren kozen ervoor om de gedichten te presenteren los van de beeldende kunsten. In aparte kamers  in het kasteel van De Lovie en in het festivalhuis zag ik lezenaars met daarop telkens een gedicht. Bij het stappen naar de nieuwe locatie 't Graafschap stonden verspreid tussen de kweekbomen ook zo'n lezenaars opgesteld.

Gevolg?

Ten eerste: ik kon als toch wel regelmatige poëzielezer het niet opbrengen om in de aparte woordkamers alle gedichten te lezen want te versnipperd en te oncomfortabel.

Ten tweede: ik zag ook bijna geen andere bezoekers halt houden bij de lezenaars waarop de losse gedichten lagen.

Ten derde: ik had achteraf niet de ervaring van één bepaald gedicht dat bleef nawerken maar ook niet van één bepaald beeldend werk dat bleef nazinderen. De 'versterking' van het beeld door het woord was er niet.

Soms spreekt met van een win-win situatie, maar hier zou ik spreken van een verlies-verlies-situatie. 

(eigen foto 4/8/2021
't Graafschap)

Zo wordt het woord van de dichter - vind ik - geofferd op het altaar van de dictatuur van het beeld...

Zo wordt pijnlijk duidelijk hoe de dichter eenzaam staat te wachten om een klein tegengewicht te kunnen zijn voor het grote gebrul van het beeld en van de commercie. 

Zo wordt de dichter hier gebruikt als een doekje voor het bloeden om de indruk te geven dat de curatoren de wortels van het festival niet vergeten zijn. Zelf vergeten ze wel dat als je bent afgesneden van je wortels, je ook niet meer gevoed dreigt te worden.

Zo wordt Watou - vrees ik - een kunstenfestival als elk ander... 

Zo verliest Watou zijn eigen smoel.

In het kielzog van Shilpa Gupta - 4-

 Wat mij deed besluiten om de tentoonstelling van Gupta -nog tot 12/9 in het MUHKA- zeker te bezoeken was een foto van haar installatie For, In Your Tongue, I Cannot Fit. Deze installatie had ik gezien gedurende de biënnale van Venetië editie 2019 en die had me sterk aangegrepen. Tussen het grote aanbod aan visuele en auditieve prikkels was die installatie mij bijgebleven.

Een minimum aan uitleg volstond om, eenmaal in de verduisterde ruimte, opgezogen te worden in een wreed-menselijke wereld.

(foto Marc Deconinck)

Honderd (je hebt weer het getal 100...dus véél) microfoons hangen uit het plafond en zenden geluiden uit (in plaats van ze op te vangen) en onder elke microfoon staat een staaf met grote ijzeren pin waarin één blaadje papier is genageld met een korte getypte tekst van een dichter. Onderaan het blad wordt vermeld wie de dichter is en waar en wanneer hij/zij werd gevangen gehouden (soms nog altijd gevangen is) omwille van zijn of haar poëzie. 

Als je dan goed luistert naar wat de micro's uitzenden, herken je hier en daar een quote van zo'n vastgenageld blad. 

(©artbasel
Susan Hiller:
Die Gedanken sind frei)

Het blijft me verwonderen hoe bang een bepaald soort machthebbers is van woorden (geschreven of gesproken) en hoe ze er alles aan doen om slechts hun eigen enige verhaal te laten klinken. Maar politieke vrijheid begint bij het mogen én kunnen uiten van gedachten. Wie omwille van woorden wordt opgesloten kan zich enkel sterk houden in het besef dat gedachten vrij zijn ook al is het verboden ze te uiten. 

Dat was ook de idee achter een installatie van Susan Hiller, die ik zag tijdens de vijfjaarlijkse kunsthappening Documenta in 2012 (editie 13) met als titel "Die Gedanken sind frei" (gedachten zijn vrij). In een ruimte waren op de muren flarden te lezen van liederen rond politieke vrijheid en de bezoeker kon via koptelefoons luisteren naar een selectie ervan. Een kleurrijke jukebox gaf het geheel wat extra cachet. 

Vrijheid blijft een moeilijke opdracht, zeker ook vandaag.

In het kielzog van Shilpa Gupta - 3 -

 Nog tot 12 september kan je in het MUHKA (Antwerpen) een prikkelende overzichtstentoonstelling zien van de Indiase artieste Shilpa Gupta. 

In het vorige bericht vertelde ik al over haar installatie Untitled (Bengal Borderlands) waarin ze de onnatuurlijkheid van nationale grenzen aankaart via verhalen uit de enclaves aan de grens van India en Bangladesh. In het kielzog van dat werk werden er bij mij niet alleen herinneringen opgehaald aan de bizarre enclaves in Baarle (Hertog/Nassau) [zie vorige bericht], maar ook aan een schitterende roman van Salman Rushdie. Gupta is geboren in Mumbai anno 1976 terwijl Rushdie geboren is in Bombay anno 1947. Bombay werd in 1996 herdoopt tot Mumbai, naar de oorspronkelijke Indiase benaming, dus beide kunstenaars zijn in dezelfde kosmopolitische wereldstad geboren, met 29 jaar verschil.

De roman die mij te binnen schoot bij het zien van Bengal Borderlands was "Middernachtskinderen", waarin de hoofdpersoon Saleem Sinai zijn eerste dertig levensjaren vertelt. Feiten en fictie, humor en drama, grote politiek en kleine verhalen verweeft hij daarin tot een wervelend verhaal dat mij heeft meegesleept gedurende weken. De eerste zinnen trokken mij onmiddellijk mee.

"Ik ben geboren in de stad Bombay...eens op een dag. Nee, dat kan niet, aan de datum valt niet te ontkomen: ik ben geboren op 15 augustus 1947 in Dokter Narlikars kraamkliniek... En de tijd? De tijd komt er ook op aan. Goed dan: 's avonds. Nee, het is van belang... Klokslag middernacht om precies te zijn. Wijzers van klokken vouwden zich als handen samen in een eerbiedige begroeting toen ik arriveerde. O, verklaar je nader, verklaar je nader: precies op hetzelfde tijdstip dat India onafhankelijk werd, buitelde ik de wereld in. Er was het geluid van snikken. En, buiten het raam, van vuurwerk en menigten." (blz. 10)

En dan ontdekt Saleem dat hij een van 1001 kinderen is die op dat moment geboren zijn op het Indische subcontinent en dat hij op een mysterieuze manier in contact staat met hen. 1001 middernachtskinderen maar geen 1001 lieve, leuke sprookjesverhalen. De godsdiensttwisten, afscheidingen, volksverhuizingen, staatsgrepen vermengen zich met de verhalen van deze middernachtskinderen.

Naar het einde van het verhaal laat Rushdie zijn hoofdpersoon tot een conclusie komen waarin Gupta zich wellicht ook zou kunnen vinden : "ik kom tot de slotsom dat privacy, de kleine individuele levens van mensen te verkiezen zijn boven al die opgeblazen macrocosmische bedrijvigheid." (blz. 499)

15 augustus 1947 was ingrijpend voor miljoenen mensen in wat we nu noemen Pakistan, India en Bangladesh en de gevolgen van die overhaaste en onzorgvuldig voorbereide onafhankelijkheid tekent het subcontinent nog altijd. 

In het kielzog van Shilpa Gupta - 2 -

 Zoals ik al in een vorig bericht aangaf, heeft de tentoonstelling "Vandaag zal eindigen" met installaties van de Indiase artieste Shilpa Gupta mij geraakt, mede omdat zoveel momenten andere momenten en ervaringen bij mij terug wakker werden.

De kunstenares werkt rond taal en identiteit, grenzen en veiligheid. Deze thema's blijven héél actueel en gelijkaardige situaties leiden tot soms heel verschillende benaderingen.

In een kleinere zaal in het MUHKA was er een geheel van tekeningen, foto's en een 'grenssteen' (zie eigen foto hierbij) te zien rond een aantal enclaves nabij de grens tussen India en Bangladesh, grens die getrokken werd bij de onafhankelijkheid van de twee landen, toen nog India en Pakistan op 15 augustus 1947. 

De regio Bengalen werd opgesplitst in een Pakistaans en een Indiaas deel op basis van plaatselijke meerderheden islamitische of hindoeïstische mensen. En er ontstonden enclaves India midden Pakistaans gebied en enclaves Pakistan omringd door Indiaas territorium. In 2015 werden akkoorden gesloten tussen India en Bangladesh waarbij terreinen werden geruild zodat van de meer dan 150 enclaves er nog slechts één overbleef, een stukje Bangladesh in India. 

De soms bizarre situaties waartoe dit aanleiding gaf maakt de willekeur van grenzen heel aanwezig. De kunstmatigheid van nationale grenzen worden door Gulpa dan ook op een mooie maar duidelijke manier benadrukt, zoals in die installatie in het MUHKA met de toepasselijke titel Untitled (Bengal Borderlands). Dit werk was gemaakt in 2013, dus voor de landruil had plaatsgehad.

In een foto van een grenspaal die ze bewerkt heeft zie je duidelijk de onnatuurlijkheid van vele grenzen.

Maar net de week voor ik de tentoonstelling bezocht, fietste ik rond in zo'n enclaves, nl. nabij de grens België-Nederland met de dorpen Baarle-Nassau en Baarle-Hertog. Daar blijven de grenzen, ooit getekend in de jaren 1830, hun grillige zelf behouden. 

(eigen foto 23 juli 2021)

Integendeel, het lijkt me dat de keuze om deze enclaves te laten onder anderen mee is ingegeven vanuit hun 'toeristische' waarde. Inderdaad, midden de week was de dorpskern van Baarle behoorlijk vol met toeristen (waaronder dus ikzelf). In de corona-tijden bleek ook weer hoe willekeurig en onlogisch zo'n gegevens zijn: in de

(uit een toeristische folder)

ene kant van de herberg moest officieel mondkapjes opgezet worden terwijl langs de andere kant dan niet etc...

Wat zijn grenzen waard, zeker nu de grote mobiliteit en het internet alles en iedereen bereikbaar maken? Voelen we ons door grenzen veiliger of juist niet???

In het kielzog van Shilpa Gupta - 1 -

 Soms overkomt het je : woorden en/of beelden die je dagenlang meedraagt omdat ze de verwondering in jezelf aanwakkeren over alledaagse dingen zoals taal, grenzen, afstamming of vrijheid. Dan kijk je anders naar het 'gewone' en dan blijkt wat we 'gewoon' noemen niet zo gewoon.

In het kielzog van mijn bezoek aan de tentoonstelling "Vandaag zal eindigen" in het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (MUHKA) wil ik enkele effecten van dat bezoek met je delen. De tentoonstelling wordt gepresenteerd als een tussentijdse overzichtstentoonstelling van deze Indiase kunstenaar Shilpa Gupta (°1976).

Haar installaties ademen poëzie uit, maar dan poëzie met een scherp randje. En verschillende kunstwerken maakten in mij associaties wakker met andere kunstwerken. Die dialoog zorgt voor een extra dimensie en geeft een mens extra zuurstof.

Hier iets over het werk Someone Else - A Library of 100 Books Written Anonymously or Under Pseudonyms.  

(©Pat Verbruggen -website MUKHA)

Eerst iets over dat getal honderd: ook in andere werken brengt ze honderd elementen samen. Dat getal wil duidelijk aangeven dat het om véél gaat en dat het niet zomaar af te doen is als een toevalligheid.

Dan die bibliotheek: Gupta is sterk bezig met taal en de plaats en betekenis ervan in een samenleving. Dan denk je vlug aan de plaats waar taal tot boek vervelt en te raadplegen is in een bibliotheek.

(eigen foto)

Maar de uitvoering van deze bib doet ook nadenken: alles is in metaal (de boekenrekken én de boekomslagen), de titel en gebruikte schrijversnaam zijn in het staal geëtst. Het geheel oogt en voelt grijs en koud, onpersoonlijk en levenloos. En daartussen in kan je op elke omslag lezen waarom de auteur niet kon/durfde onder eigen naam te publiceren.

De boekomslagen zijn bovendien leeg: ze missen een ziel, een identiteit. 

Het werk houdt ons een spiegel voor over (zelf)censuur en vooroordelen die geworteld zijn in een cultuur of historische periode. Het doet de vraag rijzen: welke groepsnormen wegen op dit moment zwaar -ook in ons zogenaamde vrije West-Europa - en voor sommigen verstikkend?

Maar, zoals hierboven gezegd, roept dit werk ook de herinnering op aan een andere installatie, gezien in Kassel tijdens de Dokumenta van 2017. Het betreft een werk van de Argentijnse kunstenaar Marta Minujin, opgesteld op het centrale plein van Kassel recht tegenover het Fidericanum, de centrale ruimte van de vijfjaarlijkse kunstmanifestatie Dokumenta.

Het was de blikvanger: het parthenon van de boeken, opgebouwd met allemaal boeken die ooit ergens in de loop van de geschiedenis verboden waren. Dus een soort bibliotheek van verboden boeken... 

(©AFP)

Opnieuw het thema van censuur en vrije meningsuiting. Twee installaties die indruk maken door hun uitvoering en hun zeggingskracht. Twee installaties met een hoge actualiteitswaarde : naast de officiële en/of feitelijke censuur in vele landen is er ook de verborgen dwingelandij van de algoritmes van de social media.

Zomergeheim

 De weiden liggen ongezegd in 't licht.

De koeien, die zo vaak geschilderd zijn,

weerhouden met een jong, nat oog

iedre beschrijving van hun warm geheim.

(uit: M.Vasalis, Verzamelde gedichten, uitg. Van Oorschot, 2019, blz. 79)

(eigen foto Westouter Schomminkelstraat)