In overlevingsmodus

 De dichteres Ruth Lasters (1979, Antwerpen) vraagt zichzelf af hoe ze in onze moeilijke tijden kan overleven. Vooral het veranderende klimaat baart haar zorgen. Ze ontdekt bij zichzelf vele mogelijke strategieën om vol te houden, te volharden, door te zetten. In een boeiend én beeldend gedicht dat ik las in het tijdschrift Het liegend konijn (2022/2; blz. 144) ontleedt ze zichzelf. 

Er komen allerlei beelden samen, sommige door de Bijbel geïnspireerd. Naast de zondvloed (regel 9) verwijst ze ook naar een brief van Paulus aan de Korintiërs. In het dertiende hoofdstuk houdt Paulus een lofzang op de liefde in al haar facetten. Hij spreekt over een volmaakte liefde die op het einde van de tijden alle drang naar kennis zal vervullen. In het vers 12 klinkt het in de Naardense Bijbelvertaling zo: "Nù ken ik ten dele, dàn zal ik ten volle kennen, zoals ik ten volle word gekend".

We ontdekken hoe de dichteres probeert te blijven hopen op een goede, zonovergoten evolutie.

De dichteres vraagt zich echter af hoe de planeet aarde er zal uitzien  als de tijden aflopen. 

Een boeiend gedicht dat zich niet zomaar laat kennen, maar dat wel voor wie open staat, onder de huid kruipt. Want terwijl we lezen hoe Lasters zoekt naar een gepaste houding, confronteert ze de lezer ook met deze vraag: en jij, welke volhardingswijze geniet jouw voorkeur?

VITRINE

(Joachim Beuckelaer : Slagerswinkel
ca. 1555-1575  ©De Standaard Mobile)

Er staat een overleversrij in mij

met nummertjes als in een drukke slagerij.

Er is een grijsaard bij die vrijwel continu

1 Korintiërs 13 brengt in gebarentaal

en telkens bij 'zoals ik zelf gekend ben' hapert.

Een juffertje is er

dat maniakaal haar jasknopen vastnaait

als stroomde uit slechts één gaatje met weinig garen

de hele zondvloed.

En naast nog vele anderen is er ook altijd, altijd

een zonnebrilverkopen bij

die beweert : het wordt ooit oogverblindend, als je maar uit elk duister

één oplichtend kattenoog in je

bewaart, onthoudt.

Zij schuiven aan om mij al hun volhardingswaar - of wijzes

aan te prijzen, terwijl vandaag het simpel beeld volstaat

van jij en ik ooit in een oude beenhouwersvitrine.

Want zullen al die vleestogen

als wij straks allen noodgedwongen vegetariër zijn

niet dienen als display voor heel het aanrakingsregister

van de kus naar de zuig-

beet, aai naar neep, krab, slag dwars door het valse

plafond eerst nog van de graai? Zoals wij ook de planeet

in alle gradaties van gracieus tot plunderend.

Hoe anders zullen wij haar om vergeving vragen dan

als totaal overgeleverd

kijkvlees.

(uit: Het Liegend Konijn, 2022/2, blz. 144)

Luik toont Bill Viola - 2 -

 In de grote zalen van museum La Boverie krijgt de Amerikaanse videokunstenaar Bill Viola de ruimte om zijn indrukwekkend werk te tonen. Want indrukwekkend is zijn oeuvre wel ook al zijn sommige werken slechts op kleine schermen te zien en vragen ze een soort van intimiteit. 

Andere beelden werken juist door hun grootte. In de verduisterde zalen van het Luikse museum worden enkele werken getoond uit de periode voor 1995, maar de meeste dateren uit de jaren 1995-2012. In 1995 maakte hij "The Greeting" en van dan af worden vooral 'verhalen' gebracht, die vaak formeel verwijzen naar vroegere schilderkunst.

 

 Het meest recente werk is van 2014. Daarmee wordt het parcours afgesloten en het is tegelijk een soort samenvatting van zijn werk, en wat betreft techniek, en wat betreft inhoud. "Inverted Birth" toont de 'geboorte' van een man die overspoeld wordt door levensnoodzakelijke vloeistoffen zoals bloed, melk en water. 

Luik toont Bill Viola - 1 -

 

Een van de meest vooraanstaande hedendaagse videokunstenaars is de Amerikaan Bill Viola (1951). Deze artiest heeft een eigen plaats en taal ontwikkeld waarbij hij video's sterk vertraagd laat afspelen zodat de kijker als het ware gedwongen wordt stil te staan bij wat hij ziet. Inhoudelijk toont hij mensen die geplaatst worden voor de grote vragen van het leven via confrontaties met de natuurelementen (vooral water en vuur). Wie is de mens? Waar gaat hij heen? 

(Bill Viola
Tristan's Ascencion)

Viola laat deze vragen open, hij geeft geen antwoorden maar laat de broosheid van ons bestaan ervaren. We kunnen wegkijken of weggaan uit een tentoonstellingsruimte, maar toch zullen er beelden blijven hangen op ons netvlies.

In het museum La Boverie in Luik kan je nog tot 28 april 2024 je overgeven aan deze trage beelden. De tentoonstelling focust ook op deze tijdsbeleving want kreeg als titel mee: Bill Viola Sculptor of Time. Een bezoek vraagt dan ook dat je tijd neemt om deze werken tot je te laten doordringen. Wie er zich voor open stelt, zal er als een rijker mens buiten komen.

Chagall in Roubaix

 Nog tot en met 7 januari 2024 is in het Noord-Franse Roubaix een tentoonstelling te zien over Marc Chagall met een 'politieke' lezing van zijn werk. Ik was benieuwd naar deze invalshoek, want voor mij is Chagall in de eerste plaats een poëtische schilder die met kleur en met metaforen zijn verhaal brengt. 

Als jood was hij in tsaristisch Rusland geduld, met het risico van antisemitische opstootjes. Na de oktober-revolutie van 1917 was hij enige tijd actief in avant-garde bewegingen tot het regime de kunstenaars wilde gebruiken voor hun eigen propaganda. In Frankrijk vond Chagall dan een nieuwe basis waar hij de vrijheid ontdekte om zijn eigen weg verder te zoeken. Tot de dreiging van het nazisme hem ook uit Frankrijk deed vertrekken naar de Verenigde Staten. Deze verschillende ervaringen van ballingschap drukten een stempel op zijn werk, maar werden bijna nooit tot thema gemaakt van schilderijen of andere artistieke projecten. 

De tentoonstelling moest dan ook veel duiding brengen bij vele werken in deze expo.

(Chagall : Zelfportret met rode hoed
eigen foto)

Ik hou van Chagall en geraak niet uitgekeken op zijn werken die sprankelen van verhalen, kleuren en verlangen. 

In de tentoonstelling waren heel wat werken uit privé-collecties te zien, die nog maar zelden of nooit waren naar buiten gebracht. Dat was voor mij het grote pluspunt.

Maar de vele werken worden in te kleine ruimtes te dicht bij elkaar getoond. De werken misten ademruimte om voluit te kunnen stralen en spreken. En de vele lange toelichtingen maken het nog wat intenser. Ook de belichting viel behoorlijk tegen : het glas voor de meeste werken weerkaatste teveel spotlicht of als toeschouwer werd je gehinderd door je eigen schaduw.

Chagall verdiende meer...

Artis Groote Museum Amsterdam - 5 -

 Als 'uitsmijter' van deze kleine reeks over het Groote Museum bij Artis Amsterdam nog enkele foto's die ook het gebouw zelf even onder de aandacht brengen.

(eigen foto's)

Artis Groote Museum Amsterdam - 4 -

 Bij een volgende bezoek aan Amsterdam ben ik zeker van plan terug het Groote Museum bij Artis te bezoeken. De overdaad aan informatie zorgt ervoor dat je na één bezoek toch niet alles hebt kunnen opnemen. Een volgende bezoek belooft weer nieuwe aspecten te ontdekken.

(eigen foto's)

Artis Groote Museum Amsterdam - 3 -

(eigen foto)

 Het Groote Museum bij Artis belicht de mens als onderdeel van de grotere natuur. We moeten als mens niet denken dat wij het centrum zijn van de aarde, laat staan van de kosmos. Zoveel is duidelijk na een bezoek aan dit museum.

Deze idee wordt zo natuurwetenschappelijk mogelijk uitgewerkt. Dat brengt mij bij het enige grote vraagteken dat echt overblijft voor mij. In de bovengalerijen is er ook een gang gewijd aan "de zin van het bestaan". Darwin is daar heer en meester. Waarom lopen wij, mensen, rond op deze aardkloot? Om onze soort in stand te houden en voort te planten. De enige zin van ons bestaan is voortplanting. Onder de titel 'de zin van het bestaan' wordt er ingegaan op de systemen van voortplanting bij bloemen, dieren en mensen. Als de mens inderdaad wordt herleid tot een beest onder de beesten, dan kan je zeggen: OK. Gemakshalve sluit je dan je ogen voor vele aspecten van ons menselijke bestaan waaruit mensen kracht putten om (verder) te leven én vele niet-biologische vormen van doorgeven van 'leven' die wij als mens ervaren als zinvol, belangrijk en soms zelfs levensnoodzakelijk zoals bvb. kunstuitingen.

Bij het einde van deze afdeling had ik dan ook een ongemakkelijk gevoel.

Als gay-man heeft mijn bestaan dus geen zin want ik draag niet bij aan het verder zetten van het leven? 

Als poëzieliefhebber draagt mijn interesse in lyriek en gedichten niet bij aan het doorgeven van het biologische leven en dus is dat weinig zinvol, volgens het verhaal van het Groote Museum?

 De wetenschap beschrijft en onderzoekt processen van leven maar de zin-vraag gaat veel verder dan een beschrijving. Een zin-vraag is niet natuurwetenschappelijk te bewijzen. Vanuit het materialistische denkkader (alles is materie) perk je het leven in tot dat biologische-natuurwetenschappelijke, maar vele mensen vinden zich niet terug in zo'n reductie. En het Groote Museum vindt het niet nodig  om deze premisse helder te formuleren. 

Het gaat er dan om dat één visie op mens en leven de enige visie zou zijn. Naast het Darwinistische verhaal bestaan er vele andere verhalen over de mens en wie durft te stellen dat die allemaal de prullenbak in moeten? Voor vele wetenschappers blijft de zin-vraag een blinde vlek en dit museum bevestigt dit ook.

 Het gegeven over voortplanting en groei is boeiend gebracht, maar de titel waaronder het is aangebracht vind ik niet passend én zeer engdenkend. Een titel als 'leven doorgeven' zou voor mij beter weergeven wat de bedoeling is van die afdeling.

(eigen foto)

Artis Groote Museum Amsterdam - 2 -

 Zoals in een vorig bericht al gezegd was het Groote Museum bij Artis (Amsterdam) een mooie ontdekking. Op een ingenieuze manier worden recente wetenschappelijke bevindingen over de mens en zijn plaats binnen de natuur voorgesteld en worden de bezoekers uitgedaagd om hun zintuigen wijd open te zetten. Dat laatste mag je ook letterlijk nemen.

(eigen foto)

De bovengalerijen van het museum belichten heel uitdrukkelijk het zien (en hoe we ons laten mis/verleiden door onze ogen), het horen (en idem door onze oren) en het ruiken. De vele prikkels brengen je van de ene verwondering in de andere. 

Ook wordt getoond hoe antropocentrisch en eurocentrisch we kijken naar de natuur en de andere delen van de wereld. 

Zo was ik verbijsterd bij het zien van een kaart van Afrika met daarop andere landen in eenzelfde verhouding. Een immens continent dat overheerst wordt door landen die zoveel kleiner zijn...

(eigen foto)

Mochten wij als mens onze plaats binnen het heelal écht kennen (dus weten hoe nietig we zijn maar ook hoe machtig om mogelijkheden te creëren en kansen kapot te maken), zouden we dan méér doen voor klimaat en planeet???

(eigen foto)

Artis Groote Museum Amsterdam - 1 -

 In de loop van november waren we te gast bij vrienden in Amsterdam die ons tipten om naar het Groote Museum te gaan bij de Artisdierentuin. Ze spraken er vol enthousiasme over en dus gingen we een kijkje nemen.

(foto: Marc Deconinck)

Het museum bevindt zich in het oudste gebouw van Artis (1850-1855) en werd in de voorbije jaren grondig gerestaureerd. Waar vroeger een collectie opgezette dieren en skeletten ze zien waren werd de invulling van het nieuwe museum grondig herdacht. De mens zou gepresenteerd worden in zijn samenhang met alle andere leven op aarde en met de aarde zelf. Wij, mensen, zijn "maar" een deel van de natuur en hoeven ons niet boven andere levende wezens te plaatsen. Voor alles wil het de bezoeker aanzetten om met een verwonderde, vragende blik naar alles te kijken. De centrale inkomhal toont dan ook niet voor niets één groot vraagteken.

Dat maakt alvast nieuwsgierig.

Via een parcours waar je losweg doorheen kunt word je op interactieve manier ingelicht over hoe we als mensen zoveel parallel hebben met andere levende wezens. De ruggengraat, het hart, de huid, het gezicht, het brein... bieden even zovele invalshoeken om allerlei aspecten te belichten. 

(eigen foto)

Bij het brein wordt stilgestaan bij vragen over artificiële intelligentie en over de mogelijkheden en ethische grenzen bij onze vooruitgang. Bij het gezicht zien we hoe dieren ook sociale wezens zijn en hoe zij communiceren via mimiek. Bij de ruggengraat zien we welke mogelijkheden en moeilijkheden het recht opstaan van de mens veroorzaken in vergelijking met dieren. Zo worden vele aspecten van het leven vanuit een telkens ander gezichtspunt aangebracht. Altijd weer verrassend boeiend.

Leven als een rivier

Voor ons, mensen, is onze natuurlijke omgeving heel vaak een bron van rust, 'de batterijen even opladen' en voor artiesten een bron van onuitputtelijke inspiratie. Zo heeft de Nederlandse dichter Sjoerd Kuyper het over een rivier... in zijn land zijn er ruim voldoende. De rivier die hem tot denken aanzet is duidelijk een rivier in een polderlandschap en geen bergrivier. Heel op het eind verraadt de schrijver meer over zijn schrijfmoment. Zich inleven in een rivier én zo zich inleven in het geheim dat 'leven' is. Een zacht pleidooi ook voor vertrouwen in zachte kracht.

RIVIER

Ik zou graag

een rivier zijn

(eigen foto - oevers van de IJzer zomer 2022)

die door de zomer

stroomt,

zo loom,

ik bewoog wel

maar niemand

die het zag.

Alleen een steen

zou zeggen:

Wat wriemel je toch!

En ik zei:

Praat niet zo veel.

Dan zou de steen

graag zijn

ik die dit schrijf

in een trein

op een brug. 

(uit: Kuyper, Sjoerd, Het heelal van jouw hart, uitg. Hoogland&Van Klaveren, 2020, blz. 74)

Een hapje? Graag... - 9 - Jan Arends

 Eten en drinken zijn belangrijke menselijke activiteiten en het is dan ook normaal dat in de poëzie dit ook aan bod komt. De bloemlezing Het geluk van erwtensoep. De lekkerste gedichten samengesteld door de hotelschool Spermalie biedt een mooie staalkaart van Nederlandstalige gedichten rond voeding. Hier eentje met wel een bijzondere soort humor geschreven door Jan Arends.

ALS

(©Lekker Tafelen)

Als

de slager

zijn vinger

verliest

in de gehaktmolen

dan brengt

die vinger

zijn geld op.

Ja ja

slagers

dat zijn kooplui.

(uit: Het geluk van erwtensoep, blz. 78)

Amsteldrukte

 Wanneer de stoomboot van Sinterklaas de Amstel opvoer in Amsterdam, was het een drukte van je welste, niet alleen op de kades, maar ook in het water. Een wemeling van boten en bootjes die in de magere novembermorgen krioelden, terwijl een zwak zonnetje probeerde de wolken te verdrijven. Dat spektakel van natuur en menselijke bedrijvigheid leverde enkele mooie foto's op.

(eigen foto's)

De Sint komt, daar is hij toch!

 Op 19 november stoomde de 'Spanje' de Amstel af met aan boord de enige echte Sinterklaas. 

Hij en zijn gevolg trokken massa's mensen aan, eerst langs de Amstel en dan in de namiddag in de Amsterdamse binnenstad.

Als toevallig passant vond ik het best een leuke ervaring...

(eigen foto's)

De Sint komt, waar is hij toch?

 Op 19 november laatst kwam Sinterklaas aan in Amsterdam met de stoomboot 'Spanje' en in zijn kielzog nog twee boten vol met 'pieten'.

Hoezeer de commerce alles probeert te vermalen in haar centenvijzel, toch blijft er bij de kleinsten in de Lage Landen een sfeer van magie en bang-blije verwachting hangen in deze eerste dagen van december.

Omdat we toen op 100 m. van de Amstel logeerden, konden we de aankomst van de Nederlandse Sint van nabij volgen alsook hoe deze intocht duizenden mensen en kinderen op de been bracht.

Hier enkele eigen foto's van kinderen en hun intense beleving van dit wachten en zien...

1 december wereld AIDS dag

 Hoeveel vooruitgang er ook geboekt is, tegen het HIV-virus bestaat na 40 jaar nog altijd geen vaccin. Bij corona ging het vlug en vlot, maar niet elk virus is blijkbaar even makkelijk te vangen.

Wereldwijd blijft HIV voor ellende zorgen, maar in West-Europa blijft het voornamelijk een zorg voor homo-mannen. Sigmund Freud wist het al: eros en thanatos(liefde en dood) zijn innig met elkaar verbonden, maar dat het zo rauw en scherp kan zijn, had hij wellicht niet vermoed.

(©Onze wereld en evolutie)

Op de wereld-aids-dag van morgen 1 december een vers van Bert Deben, geschreven voor een vriend van hem die al jaren seropositief is. 

Om alle HIV-positieve mensen te bemoedigen en alle mensen die (nog altijd) terugdeinzen bij het woord AIDS uit te nodigen om anders te kijken. 

En om ook stil te staan bij de duizenden zieken in landen waar hulp en medicatie moeilijk te krijgen zijn. 

In heel de wereld zouden momenteel ongeveer 38 miljoen mensen leven met hiv 

en in 2021 zijn er wereldwijd 650.000 mensen gestorven aan AIDS. 

IK BEN EEN KIKKER DIE GEKUST WIL WORDEN

Ik ben een kikker die gekust wil worden

maar niemand komt nog dichterbij

men weet dat ik iets giftig heb in mij

nochtans ben ik veel meer dan dat

Ik ben de liefde

diep in bloed gevangen

ik ben twee armen van verlangen zat

ik ben een donzen deken dat graag warmte geeft

een vuurrood laken van fluweel

ik wil de lust zijn die opnieuw herleeft

het zonlicht in verduisterd leven

en 's avonds ook de maneschijn

voor wie mij toch een kans wil geven,

voor wie ik toch nog prins mag zijn.

Winter bij Hopper

(Edward Hopper ©Wikipedia)

 Jozef Deleu (1937), bedenker en bezieler van "Ons Erfdeel" (nu "De Lage Landen") en "Het Liegend Konijn", schrijft zelf ook verzen. Nu hij ruim de tachtig voorbij is worden zijn verzen spaarzamer en de sfeer meer ingehouden. 

De voorbije drie jaren heeft hij twee kleine dichtbundels laten verschijnen bij uitgeverij Poëziecentrum (Gent) met telkens alfabetisch geordend op titel korte verzen die Deleu zelf 'miniaturen' noemt. Gedichten die het leven verdichten tot zijn essentie, die zoeken om in enkele woorden een hele wereld aan denken en voelen en ervaren op te roepen. 

Deze intentie sluit nauw aan bij het oeuvre van de Amerikaanse schilder Edward Hopper (1882-1967) en in onderstaand miniatuurtje zien we doorheen Hopper ook de ouder wordende dichter zelf opdoemen. 

HOPPER

aarzelt

op

te breken

eenzamer

wordt het niet

winter

meert aan

(uit: Deleu, Jozef, 

Het paard van mijn vader. 

Miniaturen, 

uitg.Poëziecentrum, Gent, 

2023, blz. 12)

 

.

Kelten in het muziekgebouw...

 

Op 16 november mocht ik met vrienden in Amsterdam een bijzonder concert meemaken in het Muziekgebouw aan het IJ. Het Nederlands Blazersensemble bracht een programma rond de barokcomponist Purcell maar in dialoog met traditionele Iers-Keltische muziek. Voor die Ierse toets haalden zij drie Ierse folkmuzikanten erbij: Robbie Walsh (33 j) en bodhran speler (Ierse trommel), Cian Smith (19 j) en uilloann pipes speler(Ierse variant van doedelzak gespeeld vanuit de elleboog) en de zanger Piaras O Lorcain (20 j).

Deze combinatie leverde een boeiend concert op.

Op You Tube kan je een eerste kennismaking vinden die goed de sfeer oproept van het concert zoals ik dat mocht beleven. Hier zie je een andere Bodhran speler, nl. John Joe Kelly.  Een filmpje van 5'46".

Die lezen mogen eenzaam wezen

 De titel van dit bericht is een regel uit het gedicht "Onvervreemdbaar" van Ida Gerhardt.

 Aan die regel dacht ik bij het lezen van een ander gedicht over lezen en de allenigheid die dit veronderstelt en met zich meebrengt.

Het is een vers van de Vlaamse dichter Alain Delmotte voor een collega dichter, de mij tot nu toe onbekende in Antwerpen geboren en toen in Parijs levende Fransschrijvende Werner Lambersy. 

Ik moest even een en ander opzoeken. Lambersy is in 1941 geboren uit een Joodse moeder en een Vlaamse collaborerende vader in Antwerpen die na de oorlog een aantal jaren in de gevangenis zat. Lambersy werkte als cultureel attaché voor de Brusselse gemeenschap in Parijs en overleed daar in 2021.

Delmotte verwijst naar de Joodse achtergrond van Lambersy met het beeld dat traditionele Joodse mensen een zakje met grond uit Palestina bij zich dragen en de gedachte aan de slotwens bij de Joodse paasmaaltijd 'volgend jaar in Jeruzalem'.

Delmotte heeft het in dit gedicht over het lezen in zijn vele facetten.

Voor lezers een heel herkenbaar portret.

KLEIN RITUEEL VOOR LEZERS

       voor Werner Lambersy

Lezers kunnen en moeten overal.

(John Singer Sargent : Man reading
©Wikimedia Commons)

En onbemind.

Er is geen plek of ze bezweren die eerst met hun vlekkeloze

eenzaamheid. Een weinig licht volstaat en waar er lezers

zijn, is er weerschijn. Omdat zuiverheid niet hoeft, ze

daarvan het voorbeeld willen geven, houden ze altijd wat

aarde op zak. Of op z'n minst de verre en strenge gedachte

eraan.

Lezers zijn onmondig en dagen daarmee uit. Enig zijn ze

in de wijze waarop zij - in zichzelf en verstild - overvol

tegenwoordigheid steken. Daarom is het dat ze zo worden

gevreesd. Niet in staat tot verwaandheid, domein of feit: hun

waardigheid en hun vaardigheid komt niemand uit.

Modus operandi, lichamen, onovertroffen, in een toestand

van ontzetting. Van woorden ontvangen ze zowel belofte als

bedrog, zowel last als lust.

(uit: Delmotte, Alain, Lieve Wislawa/onderschrift 2, Uitg. Groeninghe, Kortrijk, 2003, blz. 13)

 

Stille schilderkunst

 De Nederlandse dichter Sjoerd Kuyper heeft een mooi gedicht geschreven over schilderkunst. Hij ziet daarbij een schilderes die vanop een duin een gezicht op Alkmaar (stad in Noord-Holland) schildert. Ik zou niet weten of hij teruggaat op een bestaand werk, maar hierbij toon ik een ouder winters gezicht op Alkmaar, uit een tijd zonder auto's. Maar je kan gemakkelijk de joelende kinderen die schaatsen op het ijs erbij denken en de winterse koude die geluiden ver met zich meedraagt. Trouwens, in dit vers worden alle zintuigen betrokken.

Het gedicht speelt in de zomer en het getoonde schilderij in de winter, maar het effect is eender. Je kan de oorverdovende stilte ontdekken in beide...

Salomon van Ruysdael : Gezicht op de Grote of  Sint-Laurenskerk
van Alkmaar vanuit het noorden 1644
©Vereniging Rembrandt)

GEZICHT OP ALKMAAR

Ze staat op een hoog duin

en schildert Alkmaar in de verte

met een kwast van varkenshaar

op een doek van linnen -

een klein geluidje in de wereld

om haar heen, vol hommels,

vlaamse gaaien, kraaien,

wandelaars op hoge schoenen,

de wind die liedjes fluit,

de wei die danst op de muziek

in rokjes van gras

met handschoentjes van roze klaver,

de postbode die in zijn auto gaapt,

paarden in het dal,

wolken die uit Egmont komen,

een sigaret smeult op een steen,

alle geluiden die we horen

als we zeggen : Wat is het hier stil.

In de wereld op het schilderij hoor je

alleen de kwast van varkenshaar

die in Alkmaar in de verte

een oorverdovende herrie maakt.

(uit: Kuyper, Sjoerd, Het heelal van jouw hart, Uitg. Hoogland & Van Klaveren, 2020, blz. 75)

Woord en verf en woord - 4 -Hiëronymus Bosch

 

De Bosche schilder Hiëronymus van Aken schilderde een bijzonder drieluik dat nu te zien is in het Pradomuseum in Madrid, de hooiwagen. Een fotografische reproductie is te bekijken in 's Hertogenbosch in het Bosch Art Center in de vroegere Sint-Jacobskerk.

Zoals op al zijn werken is ook op dit schilderij van Bosch een grote hoeveelheid aan scenes te lezen en bij elke scene vraagt de kijker zich af wat hij ziet en hoe hij dit moet interpreteren. 

(eigen foto 9 april 2023)

Als het drieluik dicht is zien we een tafereel dat over de twee helften heen te zien is: een grijzende man die van links naar rechts stapt en even over de schouder kijkt. Vele commentatoren van Bosch zien hier een soort 'elckerlyck' figuur, de mens -iedere mens-  die op zijn levensweg van alles ziet en moet beslissen: blijf ik ergens 'plakken' (in de herberg? bij de dansers? ...) of stap ik verder op weg naar 'rechts', het goede (tegenover 'links' of het kwade...let wel zonder enige hedendaagse politiek connotaties...). 

Dichters hebben ook bij menig tafereeltje van Bosch inspiratie gevonden. Zo ook Geert De Kockere die stil staat bij het dansende paar en de doedelzakspeler die hen van muziek voorziet.

Als je het vers luidop leest hoor je beter nog de ritmiek en het spel van klanken. Het gedicht danst als het ware mee met de figuren en tegelijk kan de speelman ook gezien worden als de dichter die ons leidt langs het schilderij.

Aan de rand

van het speelveld van het leven

zit de speleman, nauwelijks te zien.

Hij doedelt en droedelt een deuntje,

verleidt een man,

verleidt een vrouw,

verleidt hen tot een dans.

En ze dansen en wansen,

de vrouw en de man,

om en om elkaar

naar de pijpen van de speleman.

Hij leidt de dans, andermans,

leidt en verleidt, de man, de vrouw

en ons allemaal.

(uit: Vroom, frivool, vilein. Poëtische vensters op Jheronimus Bosch, samengesteld door Pien Storm van Leeuwen, uitg. Ceedata, Chaam, 2016, blz. 51)

Consumo ergo sum

 De laatste maanden van het jaar worden we overstelpt met prikkels om te kopen... in functie van de eindejaarsfeesten en de cadeautjes onder de kerstboom. Maar aan de subtiele (of soms minder subtiele) dwang om te consumeren worden we 365 dagen op een jaar uitgeleverd. De Franse filosoof René Descartes definieerde de mens als een denkend wezen: cogito ergo sum...(ik denk dus ik besta). Anno nu willen politiek, economie en belangrijke groepen in de samenleving ons doen geloven dat wij slechts bestaan omwille van/dank zij ons consumeren. Met veel humor beschrijft de dichteres Heidi Koren (1975) deze dwang.

IK MOET WEL IETS CONSUMEREN

en twijfel over een raketje uit de vriezer, een minicamper van

(©etsy)

Marktplaats of een jurkje. De tuin is nog nooit zo groen geweest. De

struik die ik vergat te snoeien gonst alsof hij ieder moment met wild

draaiende propellers zal opstijgen. Ik kan niet wachten

niet tot het ijs vanzelf naar me toe komt, niet tot mijn telefoon gaat.

Iemand zal me toch wel weer bellen met een nieuwe opdracht zodat

ik weet waarvoor ik dien, ik kan delen dat ik hard heb gewerkt

en mezelf tevreden in slaap kan vingeren? Zo zal het wel gaan

waarschijnlijk, tot die tijd

doe ik mijn best diep in en uit te ademen. Met mijn aandacht ben ik

bij mijn linkervoet, ik denk er frisse berglucht doorheen. Toch de

minicamper, een rode met een dakje dat open kan. Door naar mijn

kuit, mijn knie, mijn lies. In door de neus, uit door de mond waar

geen bij in moet vliegen daar kun je verdomd dood van gaan. Dat

zou jammer zijn

op een vrije dag.

(uit: Het Liegend Konijn, 2023/1, blz. 100)

Niet zagen over klassieke muziek...dank je!

 Vele mensen worden al kregelig bij de idee alleen al om naar klassieke muziek en/of naar poëzie te moeten luisteren. "Al dat gezaag".

En wat als we dit gezaag letterlijk mogen nemen?

De dichter Alain Delmotte hoorde hoe iemand een fragment van een muziekstuk van J.S.Bach uitvoerde op een zaag. En de verwondering bij dit gegeven was hem genoeg voor dit gedicht, vol muziek en vol humor.

En als je je afvraagt hoe dat klinkt: Bach op een zaag, kan je het zelf even uittesten via dit YouTube filmpje. Je ziet en hoort ene Paul Gershon aan het werk.

8.

Bach eventjes op een zaag gespeeld: heerlijk, wat een idee!

Kan je je het voorstellen: Mozart gespeeld op theekopjes,

de passende theelepeltjes doen met aandrang mee.

Dove Van Beethoven met een koor van zware motoren.

Fietsbellen. Zouden ze Verdi niet sieren?

Voor Wagners 'Tännhauser' laten we een vuilniswagen

komen, voor de 'Götterdämmerung' bazooka's en

tractoren.

Zou Debussy er niet lyrischer en vriendelijker bij worden,

als zijn liederen door muggetjes, waterspinnetjes en

cycladen werden uitgevoerd?

Loodgietersmateriaal zouden we op jazz-standards kunnen

laten jammen.

John Cage en consoorten: laten we over aan het geluid dat

we horen tussen twee kernachtige woorden - met de vinger

op de lippen.

(Uit: Delmotte, Alain, Lieve Wislawa/Onderschrift 2, Uitg. Groeninghe, Kortrijk, 2003, blz. 41)

Staan en gaan...

 Zoals je weet zijn dichters aan het spel en aan het werk met taal en betekenis, met woorden en ritmes. Zo kom je soms bij het meest alledaagse uit. Maar doorheen het werk van de poëet wordt dat alledaagse weer iets minder gewoontjes. 

(Hermes door
Giambologna
©spirituele teksten)

Dat ontdekken we ook bij dit gedicht van Alain Delmotte die doorheen zijn zinnen alludeert op de mythologie (de god Mercurius/Hermes) of op andere dichters (P. N. van Eyck) en die speelt met binnenrijmen, enjambementen, klankassociaties en betekenisverschuivingen. Een gedicht om je goed bij te voelen...

12.

Vleugels? Geen boven- of onderaards wezen heeft er ons

mee willen tooien of vereren. We hebben daarentegen wel

een stel benen gekregen. Ze proberen te bewegen op de vaak

onredelijke bevelen die deels ons gestel en deels onze wil ze

geven.

Benen hebben dat is standvastig ergens heen, elders zijn.

In ganzenpas. Eén na één. Sommige hebben onhebbelijke

haast. Uit schrik. Zij reppen zich vol gas naar Ispahaan

- de onnozelaars.

In hun overmoed struikelen jonge benen. Oude benen

hebben het begrepen en laten zich slepen.

Arme, arme benen. Altijd maar stappen, dwangmatig, naar

waar iemand zich per se wil bevinden. Hoe graag hadden ze

integendeel, van sukkeldrafjes uitgeput, wat stilgestaan, om

naar hartelust, in een bed of in de zon, met hun tenen vadsig

bloot, volmaakt en rustig te kunnen pitten.

(uit: Delmotte, Alain, Lieve Wislawa/Onderschrift 2, Uitg. Groeninghe, Kortrijk, 2003, blz. 45)