Documenta 15 ... een aanzet tot verwondering

Documenta 15 bleef mij verwonderen ondanks het vele doordrammen over alle calamiteiten van onze tijd. Ik was verwonderd over meerdere aspecten van het mens-zijn en het kunst-gebeuren. Ik probeer even op een rijtje te krijgen welke wondere dingen ik mocht zien.  

Er is is vooreerst de veelvormigheid en veelkleurigheid van wat er getoond werd. De vele kleuren van de Indonesische collectieven en de Afrikaanse projecten ontstaan in het vaak trieste en grauwe over-leven in de slums van Jakarta of Ségou(Mali) of  Nairobi(Kenia)  en andere plaatsen of aan de rand van de samenleving (Roma in Budapest).

Er zijn bijvoorbeeld de actiefilms die met minimale middelen worden gemaakt in de sloppenwijken van Kampala (Uganda) met jonge acteurs uit de wijk en jonge regisseurs. Zij maken gebruik van huis-tuin-keuken-informatica tijdens de uren dat er elektriciteit is om hun films te monteren en op te nemen. En ze vertrekken ook nog eens van de eigen gewelddadige leefomgeving in de slums. In deze You Tube film kan je kennismaken met de stichter en bezieler van de Ramon Film Productions. Engelstalige video (4 min.)

Er zijn ook de kunstenaars van het Palestijnse collectief The Question of Funding die in de Palestijnse gebieden actief zijn op sociaal, economisch en cultureel gebied. Er waren in Kassel enkele werken te zien van Mohamad Al Hawajri die beelden uit de Westerse kunstcanon mengt met zijn leefwereld in Gaza. Het levert mooie werken op die voor zich spreken. Ze hoeven geen lange uitleg om toch de universaliteit van de liefde te plaatsen tegenover het geweld van oorlog die begrenst en beknot. Chagall (jood!) en Millet leveren materiaal aan naast de oorlogsactualiteit in Israël/Palestina.

(eigen foto)

(foto Marc Deconinck)

Deze enkele voorbeelden tonen hoe mensen in precaire situaties veerkracht vinden in het scheppen van schoonheid en fantasie. Dit is wat kunst vermag te doen, een wonder van humaniteit tot stand brengen midden mensonwaardige omstandigheden. Ook dat toont deze bijzondere editie van Documenta. 

 

Documenta 15 ... een aanzet tot positiebepaling

 Documenta 15 is zeker een heel actueel en hedendaags treffen want in deze jaren waar identiteit, jacht op 'likes', zichzelf afbakenen ten opzichte van de anderen zo sterk ons leven bepalen, is daaraan ook niet te ontkomen in Kassel.

(eigen foto - schilderij van collectief Taring Padi
in Hallenbad Ost )

Onze tijd is nogal onoverzichtelijk: vele -vaak tegenstrijdige- processen gebeuren tegelijk zonder dat we het geheel kunnen overzien en inschatten wat oorzaak en gevolg is. Vragen vinden geen eenvoudige en eenduidige antwoorden en dat maakt het leven extra lastig. Zo ervaren velen onze tijd als chaotisch. Documenta heeft ook iets van dat chaotische en onoverzichtelijke. Tegelijk wil elke 'stand' de toeschouwer oproepen tot een positiebepaling. Waar sta jij in de wereld? Wat is jouw standpunt over gender en queer, racisme en kolonialisme, klimaatproblematiek en feminisme, democratie en communisme??? 

Kunst is hier geen vluchtplaats om even op adem te komen. Is het trouwens kunst? De meeste video's die er in grote getale te zien zijn horen eerder thuis onder de categorie 'documentaire' en willen in de eerste plaats informeren. Waar is onze plaats als individu binnen de gemeenschap, de lokale nabije gemeenschap van dorp of land en/of de grote wereldgemeenschap? Kiezen we voor individualisme of geloven we in de kracht van een collectief, een verbondenheid?

Sedert covid-19 ook heel actueel geworden: kiezen we voor lokaal (om welke reden dan ook) of voor internationaal/globaal? Waar plaatsen we onszelf? 

(eigen foto
ingang Hallenbad Ost)

En vooral bij de Indonesische inbreng is er ook de vraag: waar is de grens tussen kunst en samenleving? Die grens is altijd nogal vloeiend want bijvoorbeeld veel zwart geld gaat naar de aankoop van kunstwerken, maar hier wordt het scherp gesteld en militant.

(eigen foto
houtsnede Taring Padi)

Heel het art-deco zwembad Hallenbad Ost is tijdens deze Documenta ingepalmd door de Indonesische groep Taring Padi. Dit kunstencollectief wil via kunstcarnaval optochten, betogingen, houtsnijcursussen en tentoonstellingen op bijzondere plaatsen kritisch ageren ten aanzien van de Indonesische politiek en maatschappij. De beeldentaal is heel kleurrijk en er is een soort horror vacuï te bespeuren, de vrees dat er één plekje onbedekt zal blijven. De slogans zijn ook overduidelijk, er wordt niets aan de verbeelding van de toeschouwer overgelaten. De gebalde vuisten en de rode sterren zijn prominent aanwezig. Al die drukte opdat je zeker de juiste positie zou kiezen in de samenleving...

(eigen foto - in perk voor het Hallenbad Ost)

Vraag blijft natuurlijk wat we onder 'juiste' positie verstaan. 

Documenta 15... een aanzet tot relativering

 De nu lopende Documenta in Kassel (Hessen - Duitsland) is de 15e in de geschiedenis en is nu al een heel bijzondere editie.

Vanuit het centrale bestuursorgaan van Documenta spreekt men normaal gezien één persoon aan als curator, maar deze keer werd een collectief uit Indonesië aangesproken, een collectief dat in het Vlaamse kunstenlandschap wellicht zou geplaatst worden onder de noemer sociaal artistiek vormingswerk. 

Dit collectief ruangrupa koos ervoor om projecten te tonen die in dezelfde lijn liggen als hun eigen werking. Ze zochten deze groepen op over de gehele wereld : aboriginals uit Australië, collectieven uit Niger, Algerije en andere Afrikaanse landen, andere Indonesische groepen, Palestijnen uit Gaza, groepen in de sfeer van Black-Lives-Matter-sfeer uit de VS, en andere...

Die groepen tonen in Kassel hoe ze werken, of in atelier-ruimtes ter plekke of via documentaire video's. Ze willen ook duidelijk maken welke impact ze nastreven in hun eigen samenleving. Zo zie je bvb. in het Fridericianum meerdere ateliers, maar de meeste tijdens ons bezoek verlaten of met enkele mensen bezig in een hoekje. Als bezoeker moet je jezelf al sterk motiveren of sterk in het onderwerp geïnteresseerd zijn om daar niet in twee minuten aan voorbij te gaan. 

(Nest Collective Kenia over hoe ze onze afval te verwerken krijgen,
kledij in balen geperst zijn gestapeld tot muren en
vormen de locatie waarbinnen de documentaire video
over hun werking wordt getoond)
(eigen foto - 25 juli)

Wat je dus niet moet verwachten in deze 15e Documenta zijn de schijnwerpers op individuele artiesten (ook al zijn ze er...). Wat je evenmin moet verwachten zijn 'afgewerkte' artefacten (ook al zijn ze er ...).  Wat je ook niet moet verwachten is een verhaal vanuit het Euro-Noord-Amerikaanse kader van kunst(geschiedenis).

Vele bezoekers blijven dan ook op hun honger naar 'kunst'. De huizenhoge nadruk op het sociale en het groepsmaken (dus veel praten, vergaderen, schema's maken,...) perkt ook de waarde van een kunstwerk in. De getoonde werken zijn er om een maatschappelijke these te illustreren en de intrinsieke zeggingskracht en de esthetische verdienste ervan komen maar op de tweede of derde of ... plaats.

(eigen foto - 25 juli
Nest Collective Kenia : naast balen geperste kledij
zijn er ook 'balen' met plastic frame-resten van computer
die rondgestrooid liggen rond de informatieruimte...
Ook deze-onze afval proberen ze te recycleren)

Het Westers-commerciële model van het kunstgebeuren wordt in Kassel sterk gerelativeerd, in relatie gebracht met de grotere wereld en de sociale context.

Hoogstraten ... een Markwaardig stadje

 Begin deze maand bezocht ik Hoogstraten, hoog in de provincie Antwerpen, een stad waarlangs de rivier de Mark stroomt. Een stadswandeling bracht ons langs het begijnhof en langs de boorden van de Mark.

Op meerdere momenten was deze wandeling best wel grappig. Zo kon een bewoner van het begijnhof zijn zending van Bol.Com niet onmiddellijk ontvangen...wat de naam van zijn/haar huis een extra toets geeft.

(eigen foto)

En bij een brugje over de Mark kan je een merkwaardig bordje lezen. Niet zonder gevoel voor humor, die Hoogstratenaars!

(eigen foto)

Watou : a place to be -3-

 Zoals de laatste jaren gebruikelijk, is het kasteel van De Lovie in Poperinge ook deze zomer een locatie voor het kunstenfestival Watou.

Wie deze blog regelmatig volgt, weet dat ik geobsedeerd ben door reflecties. En in De Lovie waren er twee kunstwerken die hun zeggingskracht net halen uit het weerspiegelen van de omgeving.

De Nederlandse kunstenares Anne ten Ham (°1970) geeft de indrukwekkende inkomruimte van het kasteel nog meer grandeur  door een waterspiegel te maken met erboven het woord 'overvloed' dat je enkel via de reflectie kan lezen (niet te zien op bijgevoegde foto). Het water wordt heel zachtjes bewogen, dan zie je een rimpeling langzaam verglijden en net als het wateroppervlak terug stil is, wordt een nieuwe impuls gegeven tot een nieuwe rimpel.

(eigen foto)

Het tweede kunstwerk dat speelt met reflecties bevindt zich in een kamer boven. Het is het werk "The form of the Mirror" van de Italiaanse Arte Povera kunstenaar Michelangelo Pistoletto(°1933). We zien een aantal onvolledige spiegels die op de grond staan.  Waar ten Ham de monumentaliteit van de inkomhal toont én bevraagt, tonen de spiegels van Pistoletto het meest laag bij de grondse van de mens, zijn voeten en benen... 

(eigen foto)

Los van de gedichten zijn beide werken op zich ook heel poëtisch

 en ze prikkelen verbeelding én verstand van de toeschouwer. 

Breda 21 augustus

 Vandaag is er in Breda (NL-Noord Brabant) geen ontkomen aan. De derde rit van de ronde van Spanje toert rond Breda. Ooit waren de Spanjaarden de boze intolerante machthebbers die verdreven moesten worden uit de Nederlanden, nu worden ze met graagte (en veel geld) binnengehaald. Maar Nederland zou Nederland niet zijn, als er toch ook geen vermanend en belerend vingertje omhoog gaat...

Begin augustus bezocht ik in Breda de Grote Kerk, een schitterend gotisch bouwwerk dat sedert het verdrijven van de Spanjaarden de belangrijkste protestantse kerk was van de stad. Nu is ze vooral een ruimte voor tentoonstellingen en concerten.

(eigen foto - 2 augustus 2022)

Van 2 juli tot 26 augustus is er de tentoonstelling "Koerstrui in de kerk" te zien, waar de verzamelaar Henk Theuns zijn honderden vaak door grote wielrenners gesigneerde wielertruien mag exposeren. Maar naast de vele truien met een verhaal hangen er zeven reeksen witte shirts rond een trui met daarop enkel de naam van een van de zeven zogenaamde ondeugden of hoofdzonden. Hier nog even op een rijtje: hoogmoed - wellust - nijd - hebzucht - wraak - traagheid - gulzigheid. De renners moeten dus zorgen dat hun witte truitje niet bezoedeld wordt door een van die hoofdzonden... Hoe meer prekerig wil je het nog hebben?

(eigen foto - 2 augustus 2022)

Er werd verwezen naar de 'grootste' wielerzondaar, Lance Armstrong, die jaren reed op doping en onder anderen zeven maal de ronde van Frankrijk won, maar sedert 2012 voor het leven is geschorst als beroepswielrenner. Vandaag moeten de renners bij de start met de fiets aan de hand door deze Grote Kerk voorbij deze tentoonstelling. Dat ze maar 'braaf' zijn...hé!

(eigen foto - 2 augustus 2022)

Watou : a place to be - 2 -

 Sedert covid-19 hoor en lees je meer en luider de leuze om lokaal te kopen en lokaal te herontdekken. Ook het kunstenfestival Watou kiest deze zomer radicaal voor lokaal. Radicaal (radex = wortel) zijn een groot deel van de kunstwerken: ze gaan terug naar waar het festival is ontstaan, naar het dorp Watou en zijn geschiedenis en constellatie, naar waar het festival zijn wortels heeft. 

De brouwerijsite biedt in de kelder een bijzondere ervaring en een bijzonder (mooi!) gedicht over de kern van het brouwen: het fermentatieproces. Geen bier zonder gistingsproces. 

Het duo Tine Wilke en Matias Brunacci maakten een soort mini-laboratorium waarin ze een aantal levende mini-organismen samen brengen en laten fermenteren. Geluid, licht en de opstelling maken het tot een bijzondere locatie waar je even de tijd moet nemen om je te laten onderdompelen in wat je wordt aangereikt. Gisten is nu eenmaal een traag proces. 

(eigen foto : Wilke en Brunacci: Habitat of airless co-creation)

Het bijhorende gedicht van Maud Vanhauwaert maakt de ervaring compleet. 

(eigen foto)

Het mysterieuze van de fermentatie wordt ook toegepast op het leesproces. 

Hoe woorden in mensen kunnen gisten 

en er nieuw leven kunnen brengen, 

hoe zoals bier mensen kan samenbrengen en bruggen slaan 

dat ook kan via verzen 

maar hoe dat alles toch een restwaarde aan mysterie behoudt. 

Het klikt soms, het klikt soms niet...

Maar deze ruimte klikte bij mij honderd procent.

De jeugd van tegenwoordig - 1 -

 De jonge dichter Yannick Dangre publiceerde in Het Liegend Konijn van april 2022 een reeks indringende verzen over de jeugd van tegenwoordig en over hoe lastig het is om jong te zijn. 

Jong zijn is elke generatie opnieuw een zware zoektocht naar je eigen weg en je eigen zelf en hoe gelijkaardig deze periode ook lijkt toch heeft elke tijd weer andere accenten. Jongeren wordt gezegd dat ze aan het begin staan van hun leven en dat ze er iets van moeten maken...

BEGIN

Je moet zoveel, maar je kunt niet

kiezen: hoe ongeschonden je nu precies

wilt worden, welk continent je voor het eerst

door je handen wilt laten gaan, hoeveel lijven

jou uit het lood mogen slaan en hoe vaak

je dit alles zal moeten herhalen.

(©unicef Nederland)

Soms vermoed je al dat geen enkel leven

in jouw borstkas past.

Je moet zoveel, maar je bent nog niet

begonnen. Je wacht af en blijft mogelijk-

heden stapelen in je kamer, wikt er dagelijks

je marktwaarde, je likes, je kleinschalige roem,

kiest zorgvuldig de hoeveelheid geluk

waarvoor je niet wilt onderdoen.

De volgende dag verander je alles weer,

beducht om door die ene grote liefde of

een levensdoel te worden gevonden.

Je moet zoveel, maar je bent bang

om in jezelf uit te monden.

(Dangre, Yannick in : Het Liegend Konijn, 2022/1, blz. 42)

Naast het inhoudelijk sterke discours weet de dichter dit ook nog op een poëticaal interessante manier te brengen. De mogelijkheden maken het heden moeilijk mogelijk en de terugkerende a-klanken bij de vraag wat past in je borstkas? 

En dan zijn er de vele onverwachte wendingen : je wordt niet uit het lood geslagen maar anderen mogen je uit het lood slaan; je hebt geen geluk maar kiest geluk en je wil niet onderdoen in het geluk hebben (alsof je dat zelf in handen hebt...). Zo vele verschuivingen in het vertrouwde taalpatroon dwingen je als lezer om telkens opnieuw een begin te maken met dit gedicht zoals de jongere telkens weer opnieuw begint om zijn/haar eigen leven te lezen.

Watou : a place to be -1-

 Het kunstenfestival Watou heeft zijn adem hervonden na het coronajaar 2020 en het halfbakken feestjaar 2021. 

Watou is Watou en dat festival is onlosmakelijk 

verbonden met deze locatie. 

En dit jaar wordt dat uitvoerig in de kijker geplaatst.

Haast je om deze editie alsnog te bezoeken 

want het loont de uitstap zeker en vast.

De gedichten en de beeldende werken geven ook ruimte 

aan deze bijzondere locatie met elementen als 'grens', 'bier', 'landbouw' 

en aan de bewoners van dit dorp.

Hier een eerste aanblik.

Er volgt meer...

(eigen foto)

Het gezicht van de kunst

 Het is bij kunst zoals bij de andere belangrijke dingen des levens : hoe meer je weet over iets, hoe meer er verbanden te zien zijn tussen verschillende facetten. Of je nu in een bepaalde geschiedenisperiode bent geïnteresseerd of in een bepaalde sport of in een bepaalde tak van de wetenschap of in een gebied van de kunst: hoe meer je ontdekt, hoe meer er te ontdekken valt.  En elk klein onderdeel kan aanleiding zijn om via de vele verbanden het over zo veel meer te hebben.

Zo'n ervaring vermoed ik onder het volgende vers van Cees Nooteboom waarin een reeks Nederlandstalige auteurs komen langswandelen.

WIE ?                              

(©GVA : Cees Nooteboom)

De ogen van Campert

de neus van Mulisch,

de stem van Wolkers

de kin van Claus

de bril van Hermans,

de haren van Herzberg,

de lach van Palmen,

het geluid van Komrij

de schouders van Deckwitz,

de koffer van Grunberg.

Mijn hemel,

wie hebben we daar?

(uit: Cees Nooteboom, Vos, uitg. Koppernik, 2022, blz. 35)

De leeservaring van iedereen is opgebouwd 

uit wat hij/zij tot dan heeft gelezen, 

zoals onze levenservaring ook is opgebouwd 

uit zovele verschillende ervaringen en facetten. 

Elk ik is toch altijd ook een meervoud.

Zo eenvoudig is het antwoord op de vraag

wie ben ik?, wie ben jij?

Frankfurt am Main - architectuur met humor

 In het heropgebouwde en gerestaureerde deel van de door WO II zwaar geteisterde stad Frankfurt zie je in de 'oude' huizen vaak mooie en soms humoristische details, vooral boven de deuren.

Hier enkele die ik opmerkte tijdens mijn bezoek aan deze boeiende stad op 23 en 24 juli laatstleden.

Frankfurt am Main - hedendaagse architectuur opnieuw

Frankfurt am Main bouwt en bouwt en bouwt...

Niet voor niets wordt de stad soms wel genoemd

het Manhattan van Duitsland.

En in de immense partijen glas zie je de andere 

wolkenkrabbers weerspiegeld én/of de werfkranen

die in de buurt een ander nieuw torengebouw aan het opbouwen zijn.

(eigen foto's 23 juli 2022

 

Frankfurt am Main -hedendaagse architectuur

 In het centrum van de oude binnenstad is er een hedendaags winkelcentrum uitgebouwd met veel glas en metaal, heel open doorzichtig en toch heel verwarrend.

(eigen foto's 22 juli '22)

Bij Delvaux in St. Idesbald

 

(eigen foto's 14 juli 2022)

De uil en de notenboom - nogmaals

 In een vorig bericht kon je kennis maken met een vers van de Nederlandse dichter Cees Nooteboom over een uil en de vele associaties die het mee kan brengen. In dezelfde recente bundel "Vos" is er nog een gedicht over een uil. Het gedicht is opgedragen aan de schilder-dichter Jan Vanriet. Deze komt in al zijn werk telkens terug op zijn Joodse roots en de trauma's van de Holocaust die zijn leven mee hebben getekend. 

Het vers gaat over de onmacht én kracht van woord en beeld, van poëzie en schilderkunst in de levens van mensen. Over de veerkracht die mensen kunnen putten uit deze broze artefacten.

HET BOEK EN DE UIL

(©Kunst aan Zet
Jan Vanriet :
 Heldenleven 26 Mentor
2019)

  Voor Jan Vanriet

                                             

Eerst is er de onrechtvaardigheid.

Dan gaat er tijd voorbij

in verschillende werelddelen,

het huis blijft staan

zonder stemmen of stappen.

Het boek ligt er, onaangeraakt,

het wrokt, maar zachtjes,

een zomer, een winter,

een zomer.

Dan heft het boek zijn zwijgen op,

het heeft de hand gezocht die het opnam,

de ogen die het lazen,

rechtvaardigheid hersteld, stormlicht

schijnt in het andere licht van de dag,

de dichter leest de schilder die een dichter is,

hij leest van rouw en afscheid,

van Bacon en Küsnacht, hij sluit het boek

en wacht op de uil die op jacht gaat

en beter kan schreeuwen

over wat hij wil.

En het boek dat nu niet meer gesloten wordt

smeult in het vallende donker,

het leest zichzelf in het hoofd van de lezer

een langzaam vuur in de nacht.

Woorden op jacht

als een uil.

(uit: Cees Nooteboom, Vos, uitg. Koppernik, 2022, blz. 21)