Schubert: piano vierhandig

Muziek is zo onbevattelijk en toch willen we in woorden iets uitdrukken over wat de muziek ons aandoet, welke beelden, gevoelens, gedachten ze wakker maakt. hoe ze ons bezoekt.
Dichters kunnen dit soms veel treffender verwoorden. Zo heeft de Zweedse dichter en Nobelprijswinnaar Tomas Tranströmer heel veel gedichten geschreven naar aanleiding van muziekuitvoeringen. Hijzelf had ook piano geleerd in zijn jeugdjaren.

Hij beseft ook dat de taal van de klassieke muziek niet voor iedereen toegankelijk is of niet door iedereen begrepen wordt.
Dit verwoordt hij in het vijfde van een reeks gedichten bij Schubert-muziek.




SCHUBERTIANA

V

Wij verdringen ons voor de piano en spelen vierhandig
      in f-moll, twee koetsiers op hetzelfde rijtuig, het ziet er
      een tikje belachelijk uit.
De handen lijken klinkende gewichten te verplaatsen, alsof
      wij de tegengewichten beroerden
in een  poging de vreselijke balans van de grote weegschaalarm
      te verstoren: vreugde en lijden wegen precies evenveel.
Annie zei 'deze muziek is zo heldhaftig', en dat is waar.
Maar zij die verholen jaloers de mannen van de daad gadeslaan,
      zij die in diepste wezen zichzelf verachten
      geen moordenaar te zijn
zij herkennen zichzelf hier niet.
En de velen die mensen kopen en verkopen en denken dat
      alles te koop is, zij herkennen zichzelf hier niet.
Niet hun soort muziek. De lange melodielijn die zichzelf is in
      alle transformaties, soms glinsterend en soepel, soms
      stug en hard, slakkenspoor en staaldraad.
Het halsstarrig neuriën dat ons volgt, nu
opwaarts
de diepte in.

(vertaling Bernlef, uit: De herinneringen zien mij, Amsterdam, 2011, blz. 182)

(boeken)reflecties in de Villa Empain

De glazen bibliotheek van Pascal Convert in de tentoonstelling "Melancholie" leverde bijzondere weerspiegelingen op, met dank aan de locatie, de Villa Empain.
Hier enkele reflecties bij/over/met boeken...

(eigen foto's 15 augustus 2018)

Tentoonstelling in Villa Empain

Op 19 augustus sloot de tentoonstelling "Melancholie" in de Boghossianstichting te Brussel. Enkele dagen ervoor bezocht ik deze nog en ik werd bekoord door vele mooie werken, waaronder de bijzondere bibliotheek van de Franse kunstenaar Pascal Convert.

Wat verzamelt een mens niet aan boeken en kennis in de loop van zijn leven en waar blijft deze na de dood? Geplaatst voor deze bijzondere bibliotheek werd je als toeschouwer meegelokt in een doorschijnende zwaarmoedigheid die voor de enen troostend zal zijn, voor anderen deprimerend misschien.

Voor de artiest herinnert deze boekenverzameling aan de talloze biblotheken die door autoritaire en totalitaire regimes in vlammen opgingen. Over zijn werkwijze lezen we in de bezoekersgids:
"Met de hulp van een meester-glazenmaker maakte de kunstenaar via een proces van transformatie een kopie van een aantal oude boeken die hij zelf uitkoos. Het boek krijgt eerst een gipsen omhulsel, waarna gesmolten glas in de vorm wordt gegoten. Het boek brandt daarbij op en het glas neemt zijn plaats in, terwijl alle sporen van zijn materiaal en van de verbranding worden bewaard en kristalliseren. Deze methode leidt tot de onherroepelijke vernietiging van het origineel, terwijl de replica voor eeuwig blijft bestaan."

Zo kunnen we blijven verder mijmeren over originaliteit en kopies, over vergankelijkheid en eeuwigheid, over vorm en inhoud, over de waarde(loosheid) en de (relatieve) schoonheid van het object 'boek'.
En dat allemaal in het kader van de art deco villa, een schrijn dat op zich ook verwijst naar vergane rijkdom en schoonheid, naar (on)vergankelijkheid.
Ben jij nog niet melancholisch?

Melancholie in Brussel

Op 19 augustus eindigde de mooie tentoonstelling "Melancholie" in de bijzondere locatie van de Villa Empain in Brussel.
Het besef van onze uniciteit samen met ons opgaan in de massa van die vele andere unieke mensen op al die plaatsen en in al die verschillende tijdperken stemt vele mensen zwaarmoedig. Kunstenaars proberen deze verontrustende maar ook troostende ervaring in beelden te vatten.
De Boghossianstichting verzamelde daarrond zeventig kunstwerken verspreid over de mooie zalen en in de mooie tuin.

(Boltanski: Animitas - eigen foto)

Een kunstenaar die mij bijzonder dierbaar is is Christian Boltanski die in de tuin van de Villa Empain present was met zijn installatie "Animitas". Deze bestond uit lange stengels in de grond met aan het uiteinde ervan traditionele kleine Japanse klokjes die naar gelang de wind klingelen. Daartussen hangen ook stroken glas waarin de lucht en de omgeving weerspiegelt afhankelijk van de wind. De klokken, gerangschikt volgens de hemelkaart van de nacht waarin  de artiest geboren werd, laten de "muziek van de zielen" luiden. Het programmaboekje zegt hierover nog dat in het Spaans animitas kleine zielen zijn, verloren geesten die de levenden achtervolgen en aan wie het werk hulde brengt. De onvoorspelbare en ongrijpbare wind zorgt dat deze installatie zich altijd weer anders toont en altijd weer anders klinkt.

Dank zij de broosheid en de individualiteit van het werk spreekt het een universele taal. De ingreep is duidelijk in de tuin en tegelijk zo eenvoudig dat vele bezoekers er bijna achteloos aan voorbij stapten.

(Lalique)

Een heel ander werk die ook de individuele menselijke broosheid toonde en toch universeel aanspreekt is een art deco beeld in opaalachtig glas van de bekende Franse glazenier René Lalique.

Villa Empain over melancholie

Melancholie, zwartgalligheid, zwaarmoedigheid, droefgeestigheid:  het klinkt donker. Wie wordt het soms niet als hij geconfronteerd wordt met zijn sterfelijkheid of met vergane glorie of met die alsmaar sneller lopende tijd?
Toch is zo'n ervaring vaak aanleiding tot het maken van sublieme kunst, die tegelijk confronteert én troost biedt. Waar de kunstenzomer Watou loopt onder de vlag van het verlangen en de troost, had het evengoed kunnen als vlag nemen: melancholie...dat besefte ik tijdens het bezoek aan de tentoonstelling "Melancholie" in de Boghossianstichting Villa Empain in Brussel.

(eigen foto 15 augustus 2018)

De  hedendaagse Italiaanse kunstenaar Claudio Parmiggiani plaatst ons voor sculpturen van hoofden, afgietsels van antieke beelden?, die opgestapeld liggen als op een afvalstortplaats. Dit doet mij denken aan het vak geschiedenis dat soms ervaren wordt als een grote stortplaats van verdwenen personen die ooit eens het waard werden bevonden een standbeeld te krijgen. Bij het denken aan de betrekkelijkheid van al die vervlogen roem van wie ooit belangrijk was, kan je misschien de capriolen van hedendaagse politici of zakenmensen of mediafiguren wat meewarig leren bekijken. Bij het zien van zo'n stortplaats van ooit beroemde hoofden zou je melancholisch worden.
De poëzie van dit werk wekt bij de toeschouwer bewondering, verwondering, verstilling op.

Een ander werk van dezelfde artiest, wat verder op het tentoonstellingsparcours, bezit ook een zo'n reactie bij de kijker, ook al zorgt de wekker in het ensemble voor een wat té expliciete boodschap.

(eigen foto 15 augustus 2018)

Melancholie in de Villa Empain

Nog in de laatste week van de tentoonstelling "Melancholie" (afsluitdag 19 augustus) bezocht ik de villa Empain.
De glanzende marmer, de vele spiegels en ramen en het zwembad in de tuin zorgen voor vele reflecties.
Een extra feest voor het oog.

Biënnale van de Schilderkunst... en meer

In deze editie "Over landschappen" (nog tot 30 september) is er ook plaats gemaakt voor enkele videoprojecten, vooral dan in het Museum Dhondt-Dhaenens (Deurle).
Niet alles kon mij evenveel boeien, maar er waren enkele boeiende en ook enkele minder boeiende maar toch beeldrijke projecten bij.
Hier van elk iets...

(video  Doug Aitken)

( video Enrique Ramirez)

De kracht van de schilderkunst

De biënnale van de Schilderkunst in de Leiestreek loopt tot 30 september rond het thema "Over landschappen". In het Raveelmuseum ontdekte ik enkele goede Vlaamse hedendaagse schilders.
Geniet maar meer...

(Cathérine Claeyé)

(Tinus Vermeersch)

Raveel en zijn vroege landschappen

Dank zij de biënnale van de Schilderkunst komen ook meerdere vroege landschappen van Roger Raveel terug onder de aandacht in zijn eigen museum in Machelen. Ze konden mij wel bekoren.

Over landschappen

Nog tot 30 september is de zesde editie te zien van de Biënnale van de Schilderkunst in de drie musea van de Leiestreek: het Raveelmuseum in Machelen, het Museum Dhondt-Dhaenens in Deurle en het Museum van Deinze en de Leiestreek(Mudel) in Deinze. Enkele vorige edities heb ik bezocht en telkens was het een intense ervaring met de ontdekking van vakmanschap en schoonheid.
Deze keer is het niet anders. Het overkoepelende thema bij deze editie is: "Over landschappen".

Hier een eerste fotografische impressie.

(Mudel Deinze)

(Raveelmuseum Machelen)

Landschappen in de Leiestreek

De biënnale van de Schilderkunst brengt de bezoeker voor de zesde keer langs de drie kunstmusea van de Oostvlaamse Leiestreek. Nog tot 30 september kan je rond het thema landschappen veel moois genieten, ook al schuwt men niet de bedreiging van onze landschappen door de vervuiling en door menselijk geldgewin.

Voor mij was er een blij terugzien van Etel Adnan (ontdekt op Documenta 2012) en  de ontdekking van het gedetailleerde en grootse werk van Marie Cloquet, beide in het Musem Dhondt-Dhaenens.

(Etel Adnan)

(Marie Cloquet)

Watou kunstenfestival: ontmoeting natuur en cultuur

(kasteeltuin Watou)

(kasteeltuin Watou detail sculptuur Nadia Naveau)

Kunstenfestival Watou 2018 - enkele sfeerbeelden

(Douviehoeve 1 augustus 2018

(onthaal festivalhuis)

Schubert nodigt uit...

De Zweedse Nobelprijswinnaar literatuur 2011 Tomas Tranströmer heeft iets met muziek. Vele van zijn gedichten zijn geschreven met uitdrukkelijke verwijzingen naar een of ander muziekwerk, meestal klassiek, soms jazz.
In een reeks van vijf gedichten onder de gemeenschappelijke titel Schubertiana probeert hij te verwoorden wat muziek van Schubert bij hem teweeg brengt en wat het bij hem oproept aan gevoelens, beelden, ervaringen, bedenkingen.

(Schubert: afbeelding
gevonden op internet)

Het vierde gedicht uit die reeks gaat helemaal over het thema 'vertrouwen'. Vertrouwen hebben we heel de dag door nodig, want zonder zouden we niet ver geraken. Dat maakt de dichter ons op indringende wijze bewust.

Een vers dat uitnodigt tot vertrouwen en om bewust te leven vanuit dit besef dat zonder vertrouwen in elkaar en in mensen en dingen die ons omgeven ons leven onmogelijk wordt.





SCHUBERTIANA

IV

Zoveel waarop wij moeten vertrouwen om ons dagelijks bestaan
          te kunnen leven zonder door de aarde te zakken!
Vertrouwen op de sneeuwmassa's die zich aan de berghelling
          boven het dorp vastklampen.
Vertrouwen op de zwijgbeloften en de glimlacht van verstandhouding,
          erop vertrouwen dat ongelukstelegrammen niet ons gelden en dat
          de plotselinge  bijlslag van binnenuit uitblijft.
Vertrouwen op de wielassen die ons over de snelweg dragen
          te midden van de driehonderd keer vergrote stalen bijenzwerm.
Maar niets van dat alles is eigenlijk ons vertrouwen waard.
De vijf strijkstokken zeggen dat wij op iets anders kunnen vertrouwen.
Op wat? Op iets anders, en zij volgen ons een eindweegs daarheen.
Zoals wanneer het licht op de trap uitgaat en de hand -
          vol vertrouwen - de blinde armleuning volgt in het donker.

(vertaling: Bernlef, uit: De herinneringen zien mij, Amsterdam, 2011, blz.181)

Hoe moet het nu verder?

We leven in tijden van transitie. Zo wordt ons huidig tijdsbestel genoemd. Een overgangsgebied. Wat vroeger zekerheid bood wordt breekbaar en brengt geen uitzicht meer, maar hoe er nieuwe rust en veiligheid moet groeien, zowel maatschappelijk als individueel, is nog verre van duidelijk.
Trump, vele Europese nationalistische leiders, Poetin, Erdogan, Afrikaanse, Venezolaanse en Islamitische staatshoofden zetten de vertrouwde wereldordening onder druk. De digitalisering, de veranderingen in de sociale zekerheid, de variërende sociale relatiemodellen maken ons onzeker in ons persoonlijke leven.
Hoe moet het nu verder?
Dan lees ik dit kleine gedicht van de oude dichter en die toont de uitweg van het kleine. Remco Campert (°1929) schreef dit vers in 2015.

MOED

(Egmond aan zee, juli 2017, eigen foto)

Er is veel gaande
al sinds mijn geboorte 
en het zal nog doorgaan
tot de dood mij losmaakt

Niet alleen oorlogen
met hun monsterlijke tentakels
op vernietiging gericht
maar ook de strelingen van de wind
het kabbelen van het water
het schommelen van het kind
de pratende vrienden en
liefdes armen om me heen

Om moed erin te houden
is dat genoeg

(uit: Remco Campert, Dichter, Amsterdam, 2015, blz. 813)