Bruno in Parijs via Bordeaux

Na de tentoonstellingen van Bacon en Boltanski bezocht te hebben in het Parijse Centre Pompidou stapten we in de lift van de zesde verdieping naar de inkom samen met een koppel praatgrage Fransen.
Toen ze ons niet zo correcte Frans hoorden reageerden ze enthousiast op de mededeling dat we Vlamingen waren. "Ah, die goede Vlaamse toneelspelers..." Ze waren van Bordeaux en hadden daar twee monologen gezien van Bruno Vanden Broecke ("Para" en "Missie"). Ze waren vol bewondering voor het niveau van onze

theatermakers. Wij vertelden toen dat onze minister wil "économiser" op projecten van beginnende kunstenaars. 
Ik zie die vrouw van Bordeaux naar mij kijken en verschrikt reageren: "Maar dat betekent de dood voor het toneel". 

Bij het examen voor de inburgering van nieuwe Vlamingen zou dit verhaal kunnen verteld worden met dan als vraag: is dit hartverwarmend of is dit hartverscheurend?
Minister Jambon, wat denk je zelf? 

Francis Bacon in Parijs

Het Centre Pompidou brengt nog tot 20 januari 2020 een tentoonstelling over de Brits-Ierse schilder Francis Bacon (1909-1992) met een mooie selectie uit zijn werk. Nadruk ligt op de periode van 1971 (de grote Bacon tentoonstelling in Grand Palais Parijs én de zelfmoord van zijn vriend Dyer) tot aan de dood van de artiest. 
In Parijs werd zijn werk belicht vanuit enkele van Bacon's literaire voorkeuren zoals Aeschylus, Nietzsche e.a. 
Bacon was heel zijn leven zwaar getekend door o.a. de brutale afwijzing door zijn vader, de onverschillige houding van zijn moeder en door zijn 'verboden' homoseksualiteit. Lichamelijkheid, geweld, opstandigheid tegenover macht en kwetsuren zijn een rode draad doorheen zijn leven en zijn artistieke oeuvre. De literaire benadering in deze expo bevestigt deze obsessies vanuit een andere hoek. Bacon zien is geconfronteerd worden met de kwetsuren van het leven die schuil gaan achter de façade van de conventies.
Altijd boeiend, hoe pijnlijk dat sommige werken ook zijn om aan te zien.  

Mijmeringen na de film : Martin Eden

Erbij willen horen... 
Die 'verre' geliefde willen behagen...
Iemand willen zijn in de ogen van de mensen die er voor mij toe doen...
Zo herkenbaar. 
En dat taal daarbij wonderen kan doen, voorbij alle geleuter over PISA rapporten. Woorden temmen tot ze kunnen uitdrukking geven aan wat in je leeft: een uitdaging die Martin Eden aandurft omdat hij dank zij zijn verliefdheid gemotiveerd is.
En dat taal daarbij deuren opent en nieuwe wegen toont, en je soms met heel andere werkelijkheden confronteert.
En dat je erover moet waken om niet in een bubbel te gaan leven.
En dat je zo moeilijk kan ontsnappen aan hokjesdenken.
En dat je zo moeilijk kan ontsnappen aan de banden van je herkomst, van je afkomst.
De film spreekt ook de taal van het beeld door het verhaal te verweven met filmfragmenten uit de oude doos, soms in kleur, maar meer nog in sepia of zwart-wit. 
Martin Eden:  zo heerlijk romantisch en gevoelig dat een film toch kan zijn ook anno 2019. Ook al zal het voor sommigen erover zijn.

Kerstmis anno 2019

(foto Krant van Westvlaanderen)

Begin oktober 2019 stierf er op de Grote Markt in Kortrijk, op het muurtje dat je ziet midden op de foto, een man midden in de nacht, zonder dat iemand er oog voor had. Midden december 2019 verdringen zich duizenden mensen in Kortrijk voor de warmste week. Ze willen allemaal goede doelen steunen.

Kerstmis anno 2019: zoveel tegenstrijdigheden, zoveel commerce, zoveel rijkdom naast zoveel armoede. Wat mij meest verdrietig stemt is dat de vele overheden van ons land er jaar na jaar na jaar niet in slagen om het aantal armen te doen dalen en dat de politieke partijen geen inspanning doen om daartoe een draagvlak te helpen creëren ook al gaat het over méér dan 10% van de bevolking, dus evenzoveel van hun kiespotentieel.

Kerstmis vieren: wat betekent het als we geen oog hebben én geen hart én geen beleid voor wie zwakker is dan wij? 

Meten is weten: driehoeksmeetkunde

De Nederlandse dichter Toon Tellegen verzamelde onlangs wat hij zelf  'zijn mooiste gedichten' vond onder de titel "Een van ons zal omkijken."  (Uitg. Querido, 2019). 
In het laatste nummer van "Poëziekrant" van 2019 (december 2019, blz.64-67) bespreekt Yvan De Maesschalk deze bundel en citeert daarbij onderstaand 'wiskundig' gedicht met een centrale plaats voor de zon, die blijkbaar ook in vele andere gedichten een centrale rol speelt.
Hoe de zondagse babbels hun poëtische waardigheid en hun volmaakte relativiteit krijgen dank zij de driehoeksmeetkunde . 

Het is zondag,
wandelaars zitten op bankjes,
converseren over de sinus en de cosinus van een kus,
de tangens van het verlangen.
Ze doen hun ogen dicht en denken aan onbekenden,
x, y...

De zon schijnt,
kleine hypothesen gonzen in het warme middaglicht,
de zuivere waarheid slaapt.

Alles is nietswaardig en op een fractie na volmaakt,
en ver weg, oneindig ver weg, tussen de wilde ellipsen
en de rode parabolen,
zwemmen kinderen
in een bocht van een rivier.
(in: Poëziekrant jg. 43, nr.6, blz. 66)

bij Constantin Brancusi - V -

(Colonne sans fin - afb. Columbus travel)

    Wat zou ik willen smaken

het bloed de modder de verslagenheid

toren teken totem

we will remember them

reikend over rang en ras

in het sublieme schamele uniform

van broze mensen

lijven vol verzuchtend

vrede

(n)ooit ?

bij Constantin Brancusi - IV

(De kus - afb. NRC)

Wat zou ik willen zien

je warme steenkoele kus

over de knoken van de dood

over je tijd gegleden

tot steen verkapte

koppen armen lippen

tot icoon van innigheid

hartsgeheim

Mijmeringen na de film: Portrait de la jeune fille en feu

De eerste slagen in de film zijn geen slagen in het water. Ze trekken je mee in de afzondering, in het theater van de vrouwelijke hartstocht.
Meegezogen worden in een andere tijd, in een andere wereld: een trage tijd, een tijd zonder voortdurende muziek of mechanische geluiden, een tijd meer op het ritme van en overgeleverd aan de natuurelementen. 
Meegezogen worden in een herkenbaar spanningsveld tussen passie en beheersing, tussen dwang en vrijheid, tussen geheim en openbaarheid.
Meegezogen worden in deze film zonder muziek, met een stilte die de personages laat spreken met hun blik, hun houding, hun handen en soms met woorden.
Hoe vuur verwarmt en verbrandt, verlicht en vernielt, smeult en opflakkert.
Een kostuumdrama zeggen ze. Wat zegt dat toch zo weinig over wat je ziet en meemaakt...
Beelden en stiltes blijven nagloeien en smeulen, dagen lang nog.

bij Constantin Brancusi - III

(Muse endormie )

Wat zou ik willen ruiken
met mijn ogen dwalend
je open-ogen-slaap verkennen
mezelf bronstig vinden
in je gepolijst brons
het parfum van magie

muze

bij Constantin Brancusi - II

(Le commencement du monde - afb. photo.rmn.fr)

Wat zou ik willen voelen
met de stethoscoop
het pulsen van verlangen
van haperende hartslagen
van warm bloed
Courbets vagina -oorsprong van de wereld-
koele witte steen
stil begin
dat al eeuwen wacht
op een doorbraak, uitbraak

startstoot

Mijmeringen na de film: Sorry we missed you

Nooit meer kijk ik op eenzelfde manier naar de koeriers van de pakjesdiensten die met hun bestelwagentjes hossen van hot naar her om ons op onze wensen te bedienen.
Bij elke bezorger die ik zie rennen langs de straat of aanbellen bij een buurman voel ik nu mededogen.
Elke veelal gekleurde medemens die pakketjes allerhande meedraagt of meesleurt zou ik willen aanspreken en overstelpen met vele vragen over zijn leven, zijn baas, zijn werkritme...
En dat allemaal omdat wij vanuit onze luie stoel in enkele muisklikken onze verlangens willen inwilligen, zo goed als moeiteloos.
En dan sluimeren er nog vragen dieper weg: hoeveel extra file? hoeveel minder jobs in de 'reguliere' winkels? en voor hoeveel geld- en/of tijdwinst voor ons die bestellen en van alles laten aanrukken tot aan onze voordeur?
Wat missen wij?
Dank je, Ken Loach, voor deze stomp in mijn maag.

bij Constantin Brancusi - I

(De vis - afb. tate.org.uk)

Wat zou ik willen horen

met mijn handen

de koele bronslijn

volgend in de stroming

van mijn dromen

vissend achter het vangnet

van mijn redenaties

tot ik water word

Brancusi in Bozar in Brussel

Enkele weken na de opening van de overzichtstentoonstelling over de Roemeens-Franse beeldhouwer Constantin Brancusi bezocht ik deze grote en goed opgezette expo in BOZAR in Brussel(nog tot 12 januari 2020). En spreek uit in het Roemeens: Brankoesj.
Het is boeiend om te zien hoe hij zijn weg zocht van het realisme in de voetsporen van Rodin naar een uitgepuurde vorm. Ook is het mooi te zien hoe hij de eigenheid van de verschillende materialen onderzoekt en zo maximaal mogelijk wil laten meespelen. Dank zij vele foto's en filmpjes komt de context van dit werk ook voluit tot leven. Zijn baanbrekend werk hebben ons sterk beïnvloed in onze appreciatie voor strakke beeldentaal in architectuur, design en decoratie. 
Zoals bij het werk van Tinus Vermeersch, zo ook heeft het werk van Brancusi mij geprikkeld tot een poëtische zoektocht, wat ik in enkele volgende posts zal delen. Hier eerst enkele foto's van de expo zelf. 

Utrecht het Centraal Museum: de opstelling

Het Centraal Museum van Utrecht herbergt een veelzijdige collectie met kunst(voorwerpen) van de 15e eeuw tot op vandaag.
Het biedt tevens ruimte aan meerdere tijdelijke tentoonstellingen rond soms heel actuele thema's. Op de zolderkamer is er ook een reconstructie van het tekenatelier van Dick Bruna, de vader van Nijntje en grafisch vormgever van tientallen, zo niet honderden boekomslagen.
Twee sfeerbeelden van dit veelzijdige (soms chaotische) museum zoals ik het zag op 26 oktober laatstleden.

Treinstations Italië -2-

In Turijn werd een van de stations, Porta Susa, grondig verbouwd tot een gebouw dat aan de hedendaagse verwachtingen voldoet en functioneel is voor de opvang van duizenden reizigers dag na dag.
Ze tonen dan ook fier hoe zij bijdragen tot een schoner milieu.

(eigen foto inkomhal 19 juni 2019)

(eigen foto - de perrons ondergronds -19 juni 2019)

(eigen foto : informatiepaneel over energie-ontwikkeling van de zonnepanelen op het dak van het station - 19 juni 2019)

Utrecht het Centraal Museum : het gebouw

Naast het Museum Catharijneconvent is er in de stad Utrecht nog een tweede groot museum, eveneens gevestigd in een voormalig kloostercomplex en ook heel gericht op kunst en samenleving :  het Centraal Museum.
Eind oktober maakte ik kennis met dit museum met zijn ruime collectie en zijn wirwar van zalen en zaaltjes en verdiepingen. Zoals het geheel architecturaal een klein doolhof is, zo is de presentatie ook nogal chaotisch. Het vraagt van de bezoeker een grote alertheid en bereidheid om mentaal voortdurend over de schakelen van het ene kijkkader naar een ander.
Tijdens mijn bezoek scheen de zon volop en dat leverde wel een helder zicht op de architectuur van dit voormalige Agnietenklooster.

Treinstations Italië -1-

Het Centraal Station van Milaan is een groots gebouw opgetrokken in Art Nouveau stijl gedurende de eerste decennia van de 20ste eeuw. Mussolini moeide zich er ook even mee opdat het grootser zou worden dan de eerste plannen. Daar is hij ook in geslaagd. Zo zag ik het begin juni dit jaar.

(eigen foto's 7 juni 2019)

Enkele dagen later passeerde ik het nieuwgebouwde TGV-station van Reggio Emilia gelegen tussen Bologna en Milaan. De Italiaanse stations dragen duidelijk de stempel van de tijd waarin ze werden ontworpen.

(eigen foto 14 juni 2019)

Utrecht poëzie langs de straten -2-

In een vorige post liet ik al enkele poëzieplekjes zien van Utrecht. Eerst nog even in de buurt van Tolsteegbrug, aan het einde (of het begin?) van de Oude Gracht.

(eigen foto 26 oktober 2019)

En dan in het Centraal Museum ontdekte ik in een bescheiden kadertje een leuk gedicht van de Utrechtse dichter Ingmar Heytze. Op een zolderkamer van het Museum is er een kleine hommage aan de tekenaar Dick Bruna, die onder andere honderden omslagen van pocketboeken ontwierp. Die ruimte is ingericht als het atelier van de tekenaar, en daar wat verloren aan een lage kastwand zag ik dus dit gedicht, achter glas (sorry: vandaar de mindere kwaliteit van de foto).

(eigen foto 26 oktober 2019)

Utrecht: poëzie langs de straten...-1-

Tijdens de laatste zonnige dagen van oktober bezocht ik met een vriendengroep Utrecht, de 'Domstad'. Maar de Dom, hét visitekaartje van de stad, heeft Christo-allures want hij staat in de steiger, en dat voor lang nog...
In de stad zag ik ook her en der poëzie langs de straten.

(eigen foto 25 oktober 2019)

Dit gedicht is geschreven door Dirkje Kuik en op vraag van de buurtbewoners geplaatst tegenover de locatie van het vroegere Dirkje Kuik-museum (info: cfr. https://straatpoezie.nl/gedicht/het-museum-jo/ ).

In een kleine steeg tussen de vele graffiti las ik deze haiku waarvan ik de tekst nog even meegeef omdat het niet zo heel goed leesbaar is : 
Vergeet de regels
Lees mijn hartslag, mijn waarde,
Ruk mij uit mijn vorm.

(eigen foto - 26 oktober 2019)

En dan is er nog dat straatlange in straatsteen gekapte gedicht dat je kan afstappen langs de Oude Gracht. Dit is het resultaat van een wel heel bijzonder project waarover je alles kan lezen op de website van dit project: https://www.delettersvanutrecht.nl/ .
Uit dit honderden meter lange gedicht een heel klein zinnetje, maar een dat heel toepasselijk was op die 26ste oktober van dit jaar, een zeer zonnige en zachte dag. 

(eigen foto - 26 oktober 2019)

bij Tinus Vermeersch IV

(eigen foto - tentoonstelling in Kortrijk - 1 september 2019)

Ik zoek een mens

een naald in de hooiberg

mijn beeld en gelijkenis

spiegel zonder zicht

antwoord

bij Tinus Vermeersch III

(eigen foto - tentoonstelling in Kortrijk - 1 september 2019)

Hooiopper goudglanst in de zomer

oogst van geduld

oogst van gedurf

Monet tijdsbeeld dat nagloeit

vakmanschap van waarde

weerloos zo ondigitaal

nodig

bij Tinus Vermeersch II

(eigen foto - tentoonstelling in Kortrijk - 1 september 2019)

Patroon noodt woonst

draad na draad

streep bij streep

geaard in schilderend zoeken

Koester elke haal

her haal

laat je binnenhalen

in een woordeloze litanie

vind

bij Tinus Vermeersch I

(eigen foto - tentoonstelling Tinus Vermeersch 1 september 2019)

Woestenij herscheppen tot land

'zonder titel'

vrij van woorden

vrij voor woorden

Uitnodiging te luisteren

naar de kleuren van jezelf

natuurlijk groen

beslijkt in je verzwegen tranen

doornat

Turijn en Kassel en Nietzsche

Enkele weken na mijn bezoek aan Turijn (juni 2019) las ik de roman van Enrique Vila-Matas over Dokumenta 13 (in het jaar 2012) met als titel: "In Kassel is niets wat het lijkt" (uitg. De Geus, 2017).
Deze Spaanse schrijver (°1948) vergelijkt heel even de stad Kassel met Turijn.  "Ik herinnerde me mijn laatste bezoek aan de wonderschone stad Turijn, het was me opgevallen hoe ingetogen en elegant die plek in het noorden van Italië was; eigenlijk was het meer een Franse stad vanwege de verreikende invloed van het huis Savoye. Nooit ben ik vergeten wat een kalme indruk het dagelijks leven daar maakte, het was een kalmte waarvan je aanvoelde dat die gevaarlijk kon zijn, de oorzaak van plotselinge dwaasheden of aangrijpende aanvallen van gekte, zoals die van Friedrich Nietzsche toen hij in januari 1889 zijn hotel verliet en op de hoek van de via Cesare Battisti en de via Carlo Alberto snikkend een paard om de hals viel dat door zijn eigenaar werd geslagen. Die dag brak in Nietzsche het onbestendige dijkje dat al eeuwenlang de rationaliteit van de waanzin gescheiden lijkt te houden. Op die dag nam de schrijver definitief afscheid van de mensen, of de mensheid, het is maar hoe je het bekijkt. Of, nog simpeler gesteld: hij werd gek -al zou je met Kundera kunnen zeggen dat hij het paard slechts zijn excuses aanbood voor Descartes.
De grote import-Turinees Italo Calvino vond dat deze perfecte, geometrische stad kracht, stijl, logica inspireerde. Maar hij voegde eraan toe: 'Men moet niet uit het oog verliezen dat Turijn een en al logica is, maar dat logica de weg vrijmaakt voor waanzin."
In Kassel, dacht ik, gebeurde juist iets heel anders: deze stad was een en al onlogica, die de weg vrijmaakte voor een nieuwe logica."
(uit aangehaald boek: blz. 238-239)

(Turijn Via Po 17 juni 2019)

Jammer dat ik dit niet gelezen had voor mijn bezoek aan Turijn, anders had ik naar de genoemde straathoek even gepelgrimeerd.

De seizoenen van het leven: herfsttijd

De gang van de seizoenen is in de literatuur en in de kunst in het algemeen vaak een metafoor voor de levensloop van een mens.

Dit titelloze herfstgedicht van de dichteres Hester Knibbe verweeft heel fijntjes natuurbeelden met allusies op het ouder worden en elementen van wat je zou kunnen noemen een 'herfst-cultuur' (vb. wildmaaltijden, kastanjes, hangen van zaadbollen voor de vogels, spinnenwebben, enz...).

Wanneer ik mij traag
in troostkleren nestel, droom
noch gedachterag witwas, verstrooid         


de vrolijke zooi aan kleurval
bijeenhark onder steeds kaler hout
en opslag en een telkens ongenadiger hemel

gaat het vanzelf bezwerend zingen

de kat die voorbijschiet is grijs
donkergrijs maar niet zwart. In huis

al de afgevlogen vlinder, vuurmijt, kastanjes
vogelzaadtijd, dampende bloedworst in de terrine

en wildhandel Treuren ververst zijn vitrine.

(uit: Archaïsch de dieren. Gedichten, uitg. De Arbeiderspers, 2014, blz.73) 

Wapenstilstand wanneer???

Op morgen 11 november herdenken we de wapenstilstand die het einde betekende van Wereldoorlog I en naar velen hoopten ook het einde van alle oorlogen. 
Alhoewel... de wapens zullen ook vandaag nog op vele plaatsen in de wereld klinken en het voor het zeggen hebben.
Ook vandaag zullen er jonge soldaten (soms nog kinderen) vallen onder de kogels...én daarom juist is het belangrijk dat 11 november op de kalender blijft staan als uitnodiging om stil te staan bij wat oorlog doet met mensen.
Kunstenaars helpen ons hierbij in muziek en spel, in woord en beeld. Zo breng ik vandaag hier de Franse dichter Arthur Rimbaud  (1854-1891) samen met de Antwerpse schilder Sam Dillemans (°1965) om de ontelbare slachtoffers van oorlogen te gedenken en om de vraag wakker te houden: waartoe?

(eigen foto - maart 2018 - expo "Goodbye to all that")

DE SLAPER IN HET DAL

Een kuil vol groen waar een rivier door zingt
Die kruid met flarden zilver onbesuisd
Bespat; vanaf de fiere bergkam blinkt
De zon: een klein dal dat van stralen bruist.

Een jong soldaat, blootshoofds, met open mond,
De nek in blauwe kers gedompeld, ligt
In open lucht te slapen op de grond,
Bleek in zijn groene bed vol plenzend licht.

Zijn voeten in het ijs, zo slaapt hij. Zwakjes
Lachend zoals een ziek kind, soest hij zachtjes:
Natuur, wieg hem vol warmte: kou lijdt hij.

De geuren doen zijn neusvleugels niet trillen;
Hij slaapt in de zon, één hand op zijn stille
Borst, rechts twee rode gaten in de zij.
(gedicht gelezen op de mooie poëzieblog van Wouter van Heiningen :'Zichtbaar alleen' - 5 november 2019)

Heerlijk verboden

Wij mensen worden niet graag iets verboden. In het verkeer kunnen we soms eens vloeken als we een bepaalde straat niet in mogen: een verbodsbord spreekt ons toe.
Maar in de Noord-Franse stad Roubaix zou je glimlachend instemmen met sommige verbodsborden. 

Villa Cavrois Croix -04-

Niet alleen de villa werd ontworpen door architect Robert Mallet-Stevens maar ook de tuin. De waterpartij moest dank zij de reflecties de architectuur van de villa nog meer benadrukken.
Een wandeling door de tuin is dan ook een wezenlijk bestanddeel van een bezoek.

(eigen foto's 19 oktober 2019)

Villa Cavrois Croix - 03-

De Villa Cavrois werd gebouwd tussen 1929 en 1932 en ontworpen door architect Robert Mallet-Stevens als een totaalkunstwerk. 
De architect maakt maximaal gebruik van het zonlicht en op een zonnige dag deze villa bezoeken toont dat ook. De kamers zijn allemaal op het zuiden gericht en de gang die deze langgerekte woning met elkaar verbindt ligt op de noordkant.
 De keuken en bijkeuken vallen wat uit de toon wat betreft inrichting omdat hier de hygiëne en functionaliteit de boventoon heeft. Deze ruimtes zijn klinisch wit ingericht. 

(twee maal de keuken - eigen foto's 19 oktober 2019)

Herdenken

November begint met een traditie die ons confronteert met doorleefde verlieservaringen en met onze eigen onvolmaaktheid en eindigheid. Ook al is dit niet aangenaam, het is toch zinvol om dit te herdenken. Het is voor hart en geest gezond om de dood en de eigen doden die iedere mens meedraagt in de rugzak van zijn leven, niet uit de weg te gaan. Het is een daad van psychische hygiëne die we blijvend moeten herhalen, want van één ding zijn we zeker: eens is het onze beurt om over het lijden van dit leven heen te gaan.
Ook de dichter weet dat en kan ons helpen.
Wie echt rouwt komt de persoon die gemist wordt echter voortdurend tegen in vele alledaagse voorwerpen en op de meest onverwachte momenten. Norbert de Meyer (°1948) verwoordt dit treffend in een gedicht dat dank zij de website Het gezeefde gedicht  en de uitgeverij P (Leuven) nu ook tot ons kan komen (http://www.hetgezeefdegedicht.be/). 

enzovoort

zo gaat hij soms voorbij:
op de hoedenplank die zijn onzichtbaar

(Highgate Cemetery Londen - eigen foto 2010)

hoofd draagt, in de overmaatse
bril beslagen door de kilte,
in het gouden uurwerk
dat nooit goed liep en
niet van goud bovendien,
in de dasspeld omgesmolten tot
ring die klemt om haar vinger.

zo gaat hij nooit voorbij:
na de zoen uit haar kromme hand,
haar blik in zijn starre ogen,
ze raapt zijn schaduw op
voor haar lege nacht,
bergt hem op in haar houten lichaam
en wikkelt hem in de ruis,
houdt hem zwevend op de wereld
om aan zijn hemel te wennen.

(uit: Het gezeefde gedicht. Samenstelling Charles Ducal & Roel Richelieu van Londersele. uitgeverij P, Leuven, 2015, blz.45) 

Verleen voorrang in Roubaix (met een knipoog)

De Noord-Franse stad Roubaix heeft een aantal bijzondere verkeersborden die vragen om voorrang te verlenen aan het verkeer op de weg waar je op uitkomt. Speelsheid en humor krijgen voorrang in deze stad die zichzelf in de voorbije decennia aan het heruitvinden is.