Alice Neel in Parijs -1-

 In het Centre Pompidou in Parijs is er nu een expo bezig met werk van de Amerikaanse kunstenares Alice Neel (nog tot 16 januari 2023). De titel "Un regard engagé" geeft al aan dat de tentoonstelling inzoomt op haar maatschappelijke engagement in en via de schilderkunst. Er worden twee thema's uitgelicht : de klassenstrijd (Neel was actief bij de Amerikaanse communistische partij) en de feministische strijd. Bij dit twee aspect focust ze zich niet alleen op de strijd voor meer respect en gelijke rechten van vrouwen, maar ook van de holebi-gemeenschap. 

Morgen 1 december is het opnieuw Wereld Aids Dag en alhoewel de wereld daar blijkbaar niet meer van wakker ligt, blijft Aids nog een belangrijke niet te genezen ziekte die vooral bij minder begoede wereldburgers tot zware gevolgen leidt. Daarom hier twee portretten die Alice Neel maakte van personen binnen de Amerikaanse  culturele wereld van de jaren 1970/1980... Beiden zijn slachtoffer geworden van AIDS.

Er is de popart-allround artiest Andy Warhol (1928-1987) met een bijzonder schilderij gemaakt in 1970.

(Andy Warhol door Alice Neel in 1970 - foto: Marc Deconinck)

Er is ook het portret van de Japans-Amerikaanse designer Ron Kajiwara (1944-1990).

(Ron Kajiwara door Alice Neel in 1971 - eigen foto)

Misantropie

 De schrijver Christophe Vekemans (1972) presenteert zich altijd in een cowboy-outfit, maar deze stoere precense zegt natuurlijk niet alles over deze man. In een reeks gedichten die werden gepubliceerd in de Poëziekrant van januari 2022 (jg. 46, nr.1, blz. 64 e.v.) toont hij zich als een (zelf)observator met een milde blik. Zijn humor toont de meest menselijke kant van de mens. Zoals in dit verhalende vers over het werk van een dichter.

BLOED DER MISANTROPEN

Kinderen heb ik nooit gehad

Mijn vrouw was weg, dus ik had tijd

Ik was ook al in bad geweest

Er was kortom gelegenheid

(Christophe Vekemans
©De Standaard)

Buiten, zo zag ik bovendien

Viel de regen rustig neer

'De regen ruist', mompelde ik

Ik vind dat inspirerend weer

Ik trok mijn werkkleren aan

Dat floeren jasje dat ik kocht

Toen Huysmans honderd jaar dood was

En ik Parijs bezocht

Ik nam plaats, keek naar het raam

Waar de druppels over kropen

En ik zag de regen rood plots

'Bloed der misantropen'!

Ik keek er zelf bepaald van op

Dit was verre van slecht, toch?

De titel heb ik al, dacht ik

Nu enkel de rest nog

Ik piekerde en peinsde lang

Tot 's avonds laat en later

Wat kon er aan de hand zijn

Met dat bloed van mensenhaters?

Het was een felle strijd, jawel

Maar ik, ik hield mij sterk

Ik schreef en schrapte als een gek

Het werd een meesterwerk!

De regen is allang gestopt

De zon komt op, het word al licht

Al die moeite, al dat zweet

En dan slechts dit gedicht.

De kennis van een schildpad

 De dichter Remco Ekkers (1941-2021) heeft zich zijn hele leven lang verwonderd over de natuur. Dat leverde vele mooie diergedichten op die gebundeld werden onder de titel De secretarisvogel schrijft (uitg. Kleine Uil, 2019).

Op zijn eigen verhalende en vragende manier blijft hij stilstaan bij een bijzonder fenomeen dat altijd weer boeit (blz. 79).

RAADSEL

(©ABC Travel)

Een moederschildpad kruipt

uit het water, het strand op

waar het niet meer nat wordt.

Ze graaft een gat, legt honderden

eieren en waggelt terug naar zee.

De kleintjes komen na achttien

dagen uit, kruipen uit het zand

en hollen als marathonrenners

naar de golven, terwijl de meeuwen

die alles zien, feestelijk dineren.

Wie geluk heeft haalt het water

wie het hardst kan rennen.

Hoe weten die kleintjes alles

en waar blijft die kennis

in de meeuwenmaag?

Een klein omeletje...

 De Nederlandse dichter Remco Ekkers (1941-2021)kon goed kijken, vol verwondering naar wat er rond hem gebeurde. De natuur was een altijd stromende bron van nieuwe observaties. 

Zo ook in dit vers over de goudvink...

GOUDVINKEN

(©natuurfotografie.nl)

Een heel klein omeletje

kun je bakken van de eitjes

van de goudvink, maar als

je het niet doet, komen er

na twee weken broeden vijf vogeltjes

uit de struiken en na nog eens

veertien dagen vliegen ze ui

compleet met pootjes, ogen, snavels.

Ze wegen minder dan een gouden lepel

maar ze kunnen adem halen

voedsel zoeken, heel mooi vliegen

en later een nestje bouwen

van fijne takjes en mossen

doorweven met donkere wortels.

(uit: Remco Ekkers, De secretarisvogel schijft. Alle diergedichten, uitgeverij kleine uil, , Tzum reeks nr. 13, 2019, blz. 22)

Gizem

 "Gizem" is het Turkse woord voor "mysterie".  

De jonge Turkse dichteres Müesser Yeniay (1984) kreeg in de Poëziekrant van juli 2021 (jg. 45, nr. 4) een portret. De gedichten stralen een ingehouden vrouwelijke kracht uit en een grote warmhartigheid. Het leven met zijn zoektocht naar liefde en verbondenheid en de onbekende uitkomst ervan klinkt in de kleine bloemlezing verzen, alle vertaald door Johan De Vos. 

SLAAP

(foto slapende soldaat in Afghanistan 
door Tim Hetherington
-eigen foto Breda 14 sept. 2022)

Nu ga ik 

naar een plaats

die ik niet ken -de slaap-

[Jij ook gaat ernaartoe

maar we zullen elkaar niet ontmoeten]

het leven

is er morgen vast weer

naar het mysterie leidt onze weg

naar het mysterie keren we terug

de dag waarop je je mond opent

als een oester

vallen alle dingen op hun plaats

en blijft de droom ongedeerd

(uit: Poëziekrant, jg. 45, nr. 4, blz.67)

Zonder ochtendjas?

 In de mooie verzamelbundel met alle dierengedichten van Remco Ekkers (1941-2021) De secretarisvogel schrijft (uitg. kleine uil, 2019) wil ik met je even het hoenderhok ingaan...(blz. 33)

ONZE HAAN (EEN KIP SPREEKT)

(eigen foto -11/11/2005)

Onze haan heeft een deftige ochtendjas

aangetrokken en staat peinzend

op de waterbak te kijken naar niets.

Wij lopen rustig rond

zonder kans besprongen te worden.

Pas als hij zijn dagelijkse verenkleed

schudt, is het oppassen geblazen.

Hoewel, het duurt maar even

daarna krab je gewoon weer in de grond.

Oude kerken

 Het aantal misgangers loopt drastisch terug en kerkgebouwen verliezen hun eerste zin. Maar toch zijn het belangrijke plekken in een dorp of stad : centraal gelegen, beladen met geschiedenis en oorden van stilte en rust midden het stedelijke rumoer.

Dichteres Ineke Riem heeft het over de oudste stilte van de stad, in haar geval over de Oude Kerk in Amsterdam midden de rosse buurt. Als het gaat over het hergebruiken van kerkgebouwen vind ik deze insteek ook wel belangrijk. Zoals parken en pleinen in het open lucht een ademruimte kunnen zijn voor de inwoners van een stad, zo zijn kerkgebouwen binnenplekken waar mensen kunnen op adem komen. Een plek en een moment niet overgeleverd aan de consumptie- en winstdwang. Een plaats waar je jezelf ingeschreven ziet in een geschiedenis en een gemeenschap.

DE OUDSTE STILTE

Wat ik het moeilijkste vind: het lijden aanzien.

   Een verlamde kater met harde poep aan zijn vacht.

   Iemand die verkeerd handelde in de oorlog en door spijt

   werd gegeseld,

   elke dag, de rest van zijn leven.

   De vrouwen die werken in het straatje achter de Oude Kerk

   en zeggen dat ze seks

   gewoon heel leuk vinden -en uitbuiting geen probleem.

Met een washandje zou ik al het vuil willen afnemen tot de

   aarde blonk,

eindeloos zou ik boenen.

De duisternis wil blijven, eist schaduw, stegen, stank op.

Vraagt dat ik haar waarde hoor.

   De verlamde kater spint het hardste als ik hem aai.

   De gedichten van de foute dichter raken diep.

   De gebeden van de prostituees verankeren de hemel.

In de Oude Kerk zie ik helder licht onder de deur door kieren,

ik loop er over de oudste stilte van de stad.

Het lijden zweeft hier ergens tussen de zuilen,

   hoog onder een houten tongewelf.

(gelezen in Poëziekrant jg. 45, nr. 5, blz. 11)

(©oudekerk.nl)

Getuigen over de tijd heen

Niet alleen foto's of monumenten helpen ons herinneren aan wat wij mensen elkaar kunnen aandoen aan lief én aan leed. Musea over geschiedenis en oorlogen maken dan ook dankbaar gebruik van velerlei voorwerpen 'met een verhaal' om droge geschiedenisfeiten meer body te geven. Daar dacht ik aan bij het lezen van een kort gedicht van de schrijver Hosheng Ossi (1976), van Koerdisch-Syrische afkomst. De kracht van een woord bij een schijnbaar alledaags voorwerp om ons te verbinden over tijd en plaats heen. Dat is (een hele) kunst! In dit vers gaat het over een piano...

Al tweehonderd jaar zijn verstreken

Sinds de piano doof werd.

Iedereen hoort zijn stem

Maar hij hoort zichzelf niet!

Er wordt gezegd dat hij het slachtoffer is van burgeroorlogen in Frankrijk.

Toen een bom midden op een huis viel

En de piano als enige van het meubilair overbleef

Hij houdt het verhaal van het bloedbad in leven. 

(uit: Poëziekrant jg.45, nr.4, juli 2021, blz. 62)

Straks zullen in Oekraïne wellicht ook zo'n voorwerpen met een verhaal hun plaats zoeken...

(©Sergei Supinsky-AFP-The Times
Kyiv 22 maart 2022)

Mosselseizoen

Een mens ontdekt altijd weer iets waar hij tot voor kort het bestaan niet van wist. Zo werd ik, dank zij een vriendin, erfgenaam van een aantal poëziebundels, want zei ze : ons vader was liefhebber en heeft vele bijzondere bundels en jij zult er meer plezier aan beleven dan ik. Zo ben ik de laatste dagen beginnen snuisterend lezen in een aantal -soms heel oude- toch weer voor mij nieuwe bundels. Zo ligt hier naast mij een bloemlezing met 'de lekkerste gedichten'.  Hieruit een eerste kennismaking met een mosselgedicht. 

Het is weer volop mosselseizoen. In de restaurants kan je mosselen bestellen, bereid op velerlei wijze, en elk seizoen ontdek ik nieuwe bereidingswijzen. Mosselen prikkelen niet alleen de fantasie en creativiteit van de koks, ze brengen ook beeldende kunstenaars en zelfs woordkunstenaars op nieuwe ideeën. 

Binnen de beeldende kunsten is bij ons natuurlijk de kunstenaar Marcel Broodthaers (1924-1976) bekend met zijn mosselpot die een topstuk is van de collectie van het museum SMAK in Gent.

De Nederlandse dichteres Hester Knibbe (°1946) figureert in de bloemlezing van lekkerste gedichten met een mosselgedicht om ù tegen te zeggen. Hoe worden mosselen bereid en wat zeggen mosselen over ons mens-zijn? Hoeveel mosselen moeten niet hun leven offeren voor het plezier van één mens? En is die éne mens dat wel waard? Enige bijbelkennis helpt om de zich opeen stapelende associaties beter te begrijpen. Lees maar.

VANDAAG MOSSELEN

(Marcel Broodthaers : De grote mosselpot
©SMAK)

Van wie de schaal gebroken is

doet niet meer mee, maar ook perfect

gesloten kan niet blijven, ik schoon

de zwart tot paarlemoeren huizen,

verzamel ze met hun bewoners.

Geen 'sesam open u' is nodig

wat vuur volstaat, breekt

de gespierde sloten. Ik kruid het blote

levenloze en zet het in een schaal

op tafel. Dat zoveel

zielen moesten gaan om één,

denk ik wanneer het deksel

wordt gelicht, was het niet

beter om een os, een ezel, desnoods

het vetgemeste kalf te nemen, was het

niet billijker één ziel

te offeren voor velen?

(uit: O, het geluk van erwtensoep. De lekkerste gedichten. Uitg. Davidsfond/Literair, 2007, p. 39)

En herlees het maar eens om de vele smaken erin verwerkt te proeven.

 

Waar is ego?

 De Nederlandse Ineke Riem (°1980) schrijft romans en gedichten. In een best wel grappig gedicht uit 2021 heeft ze het over mannen. De nieuwe man die zij hier toont heeft zich blijkbaar 'vernieuwd' dank zij zijn ouderdom. Maar hopelijk wachten niet alle mannen zolang om zichzelf te vernieuwen...of is dat nu wel zo belangrijk?

ONDERTUSSEN IN DE LEVENS VAN MANNEN

Laatst zag hij zijn verleden voorbijsnellen in pak.

Schudde lachend zijn hoofd.

Jaren stroomden als water door hem heen,

hij is een beek vol ronde kiezels geworden. Zijn gemoed koeler.

(eigen foto 25/02/2016
Carnavalsmonument
 's Hertogenbosch)

Zijn ego heeft hij al een tijd niet gezien.

Dat zal wel tussen het speelgoed van zijn kinderen liggen.

Zijn dochter at de helft van zijn baan op, ze spelen samen-

de oude Barbies van zijn vriendin, zijn gitaar. Hij schrijft weer liedjes,

kickt af van het nieuws. Nu volgt hij de stille revoluties

in zijn tuin. Zijn appelboom redt het prima zonder consultant.

Hoe kon hij zo veranderen? Zijn wensen zijn plasticvrij,

hij gaat kamperen met zijn vrouwelijke kant.

Vrienden verbazen zich niet over hem. Die wassen net zo goed

hun haar met babyshampoo. Laten zich overtuigen.

Of hij ooit nadenkt over zijn identiteit als man?

Hij vindt het klimaat belangrijker.

(uit: Poëziekrant jg. 45, nr.5, blz. 98)

11 november : wapenstilstand...?

 Ook al werd de verzuchting ’nooit meer oorlog ’ van miljoenen mensen

 op het einde van de eerste ’moderne’  oorlog niet ingelost,

 toch is het zinvol om deze oorlog te blijven gedenken

 én met deze oorlog en zijn doden

 ook alle oorlogen en oorlogsdoden

 sedert 1918, tot op vandaag...

Dit lied van Willem Vermandere past dan ook helemaal

 bij de herdenking van de -tijdelijke- wapenstilstand van 1918.

De vrouw in Laren -3-

 Nog een maal wil ik iets tonen van de tentoonstelling "De nieuwe vrouw" in het museum Singer Laren. De expo toont vrouwen uit de voorbije 150 jaar : van fabrieksarbeidsters tot leidinggevende dames in kunst en samenleving, van anonieme onbekende vrouwen tot heel zelfbewuste vrouwen wiens naam klinkt als een klok (zeker in Nederland).

Vrouwen die sigaretten rookten zorgden voor ophef in de eerste jaren van vorige eeuw. Leo Gestel schilderde in 1911 zijn "Dame met sigaret". 

(eigen foto)

In 1915 schilderde Marinus van Raalte een groepje druk vergaderende suffragettes, misschien in voorbereiding op een manifestatie van 1916 waar 18.000 betogers aan deelnamen. 

(eigen foto)

Van een heel andere orde is de foto gemaakt door Erwin Olaf van Els Blokker. Deze dame, de weduwe Jaap Blokker -eigenaar van de Holding Blokker met hun grote winkelketen- schonk in 2018 de gehele privécollectie aan het museum Singer Laren. In die periode maakte Olaf dit portret dat in deze expo over "De nieuwe vrouw" zo ook hulde brengt aan de belangrijkste mecenas van het museum.

(©het Financieele Dagblad)

Ik vraag mij af wat een soort tentoonstelling dit zou worden, als we het verhaal van "de nieuwe vrouw" in België tussen ca.1850 en nu  zouden willen brengen. Hoe gelijklopend vele aspecten ook zijn, toch zou het best heel anders uitvallen, vermoed ik.

De vrouw in Laren -2-

 In de Noord-Hollandse plaats Laren verzamelden zich einde 19e-begin 20ste eeuw heel wat kunstenaars. Het arme boerendorp werd opeens een plaats van ontmoeting en inspiratie voor tientallen kunstenaars. Zo iets gelijkaardigs gebeurde in Vlaanderen in die periode in Sint-Martens-Latem. Toevallig of niet zijn deze gemeentes ondertussen uitgegroeid tot een van de rijkste in respectievelijk Nederland en België. Daar is het mooie museum Singer Laren gevestigd waar nog tot en met 8 januari 2023 de tentoonstelling te zien is: De nieuwe vrouw. (Laren ligt op 200 km. van Brussel, in de schaduw van Utrecht en Hilversum). 

Zoals in een vorig bericht al gezegd is het verhaal voor alles Nederlands, maar daarom niet minder boeiend of kleurrijk. Hier enkele werken die mij wel troffen.

Er zijn drie zelfportretten van Lou Loeber die mooi naast elkaar een tijd mee overspannen van drie jaar (1920-1923). Vrouwen zoals Loeber manifesteren zo hun groeiende zelfbewustzijn.

(eigen foto)

Er zijn de reeks portretten van Surinaamse verpleegsters "Dutch nurses"(2015-2022) die na Wereldoorlog II de tekorten in de zorg in Nederland moesten helpen opvangen. De kunstenares Iris Kensmil (1971) is zelf dochter van zo'n verpleegsters en haar moeder staat in deze reeks portretten. Een wat onderbelicht aspect van het Nederlandse koloniale verhaal krijgt zo een plaats in het verhaal over de nieuwe vrouw.

(eigen foto)

De schilder Bart van der Lek schilderde in 1913 vrouwen uit de betere sociale middens die iets nieuws hebben ontdekt : het fietsen. "Buiten met de fiets" toont de vrouwen die passende kledij dragen om te kunnen fietsen. De lange rokken hebben hun tijd gehad.

(eigen foto)

De vrouw in Laren -1-

 Nog tot 8 januari 2023 kan je in het Singer Museum in Laren (Noord-Holland) een mooie tentoonstelling zien over de veranderde plaats van de vrouw in de (Nederlandse) samenleving vanaf het einde van de 19e eeuw aan de hand van vooral schilderijen en enkele sculpturen. 

De situatie van de vrouwen anno 1900 werden sterk bepaald door de plaats binnen de samenleving: vrouwen die werkten in donkere ateliers naast suffragettes die in de betere kringen de traditionele rolpatronen uitdaagden via o.a. hun kledij. De expo toont hoe het beeld van de vrouw evolueerde, mede door de eigen inzet van vrouwen in de kunstwereld (zowel artiesten als mecenassen) en in de samenleving (mode en vrije tijd, bevraging van de moederrol, op de barricaden voor gelijke rechten,... ). De getoonde werken zijn, op een uitzondering na, allemaal werken van Nederlandse kunstenaars zoals Charley Toorop, Marlene Dumas, Jan Sluijters, Iris Kensmil, Lou Loeber, Isaac Israel, enz. 

(affichebeeld expositie)

Het mooie ruime museum in Laren toont een mooi verhaal dat zich  -vanuit hun eigen collectie en geschiedenis  - concentreert op de evoluties binnen de Nederlandse samenleving. Zo konden de vrouwen in België voor het eerst naar de
stembus in 1949 terwijl de Nederlandse reeds in 1919 mochten stemmen.  Tijdens het bezoek aan de expo dacht ik ook vaak aan de tentoonstelling die in de Villa Empain liep (maart-september 2022) 'Portrait of a Lady' rond de beeldvorming van de vrouw in de kunsten doorheen de eeuwen. In Brussel zag ik een meer universeel verhaal over de eeuwen heen terwijl in Laren ik voor alles een Nederlands verhaal zag over de laatste anderhalve eeuw. Beide uitgangspunten hebben tot een eigen mooi aanbod geleid. (over de expo in Villa Empain: zie deze blog 1 juli en volgende).

(eigen foto - zaalzicht expo De Nieuwe Vrouw)

Dodenherdenking 2 november

 De herfst, de dagen die korter worden, de traditie van 2 november...

allemaal elementen die ons confronteren met het verlies van geliefden én met onze eigen vergankelijkheid.

Naar aanleiding van het bezoek aan een graf 

schrijft de Nederlandse dichter Sjoerd Kuyper een vers 

dat op zo'n dag als vandaag een plaats mag krijgen.

GRAF TE B.

Ik wilde nooit iets worden,

ik wilde liever zijn,

het liefst wie ik al was.

Nu wil ik niets geweest zijn.

Het is goed zoals het is:

geen grijsaard meer, geen man,

geen kind. Kus me

wind, ik ben het gras.

(uit de bundel :Het heelal van jouw hart, uitg. Hoogland&Van Klaveren, 2020, blz. 92)

(eigen foto : New York Greenwood Cemetery
11 oktober 2016 - graf van componist Leonard Bernstein)