Oog in oog met de dood

De traditie om rond 1 november naar het kerkhof te gaan om zijn doden te gedenken blijft  standhouden ondanks de ontkerkelijking. Op meerdere plaatsen probeert men een nieuwe vorm te geven aan deze gewoonte door muziekoptredens e.d.
Hier wil ik een omweg maken via de beeldende kunstenares Berlinde De Bruyckere die in al haar werk pijn en erbarmen toont. Bij 10 foto's van een aantal werken van De Bruyckere maakte de dichteres Marleen de Crée een sonnetvormig gedicht. De gedichten, met een Franse en een Engelse vertaling met de foto's en een trefzekere inleiding door Johan Van Cauwenberge verschenen onder de titel "Erbarme dich" bij uitgeverij P in 2017. Een kleinood van een uitgave.

(Kreupelhout door Berlinde De Bruyckere -SMAK Gent 2014, eigen foto)

Een van de meest indrukwekkende installaties van Berlinde De Bruyckere is Kreupelhout, een werk dat ik zag in Gent (2014).  Je zou, vanuit de titel, een omgevallen boom kunnen zien die een grote  ruimte vult. Marleen de Crée schreef er dit mooie voor mij troostrijke en toch intrieste gedicht bij.
De stilte die spreekt uit een dode hoor je tussen de woorden dwalen. De aanblik van een gestorven geliefde doet onze wereld kantelen en het beeld blijft in ons hart steken en roept herinneringen op, verhalen van vroeger...De dichteres laat ons een laatste afscheid herbeleven, iets altijd heel persoonlijks, iets altijd heel universeels.

hij vult de ruimte, nu met zijn stilte,
stilte die de adem uit een leven
breekt. je kan ze horen suizen, ze
zuigt de adem in. als in een spiegel

draait hij de blikken om, kantelt
de wereld uit zijn as, steekt wortels
in je hart en zwijgt, ooit stond zijn kruin
te wuiven in de zon, kon je het gefrazel

van de duiven horen ruisen in hun nest.
zijn schaduw borg de verhalen van
het kind, wind schuimde door zijn blaren.

nu buigt zijn lijf, laat het de takken stromen.
iemand heeft hem opgeraapt, uitgespreid.
heeft zijn verleden ingepakt met dromen.
(uit: de Crée, Marleen, Erbarme dich, Leuven, 2017, blz.77)

Stedelijk Museum Breda

Het ruime Stedelijk Museum van Breda bood begin oktober aan drie tentoonstellingen onderdak.
De vaste collectie met de geschiedenis van de stad, een deel van BredaPhotoFestival 2018 en werken van  Robin Uleman (tekeningen, aquarellen en schilderijen ).
Drie boeiende en overzichtelijk opgestelde exposities rond een centrale trappenhal, een lichtkoker met trappen en glaspartijen. Stof tot reflecties...

In de herfst

De dagen worden korter, de zomerse warmte maakt plaats voor koelere en natte dagen, het wordt onweerlegbaar herfst. De mooie zomer kon niet blijven duren...

(eigen foto)

Remco Campert ziet de herfst in de appelpluk rond een boerderij in de bergen. (bundel: Dichter, De Bezige Bij, Amsterdam, 2015, blz. 634)



LAND

In de herfst
rijpen de appels
aan hun sappige tak

de meisjes met manden
lomp lief en lelijk
rapen de appels

de lucht is nog blauw
als op witte kalenders
(hoog boven de berg
vaart vredig het vliegtuig)
hooi broeit en zweet
in de buik van de meisjes

's nachts sluipt
door grootmoeders velden
de boze wolf van de kou

Beeldig Breda-nogmaals-

Her en der in de binnenstad van Breda zie je beelden, het een wat meer geslaagd dan het andere.
In het stadspark Valkenberg zie je een beeld van een moeder en een schijnbaar onwillig kind. Het werk is van de kunstenaar Hein Koreman.  Dit beeld werd voor het eerst aan een ruim publiek getoond in 1954 en al snel riep het bij toeschouwers herinneringen op aan de vlucht van vele Nederlanders na de inval van de Duitsers in mei 1940. Deze associatie werd alsmaar meer gedeeld en zo kreeg het op de sokkel de inscriptie: MEI 1940. Met deze datum erbij wordt het een oorlogsmonument. Door die verwijzing naar mei 1940 krijgt het beeld een dramatische lading: een moeder wil vluchten maar haar kind wil thuis blijven...

In het begijnhof van Breda staat dan een leuk beeld van twee babbelende begijntjes van de hand van Hans Bayens. Het begijnhof zelf heeft iets heel Hollands wat betreft bouwstijl. De kneuterigheid van het hof wordt door dit beeld nog versterkt. Laten we wel beseffen dat dit beeld geen recht doet aan de begijnen die vaak heel ferme madammen waren, met een sterke persoonlijkheid en grote daadkracht.

De Barones van Breda

In hartje Breda is er een groot winkelcentrum "De Barones", waar hedendaagse architectuur en oude gebouwen in elkaar verweven zijn.
Het veelvuldig gebruik van glas biedt mooie weerkaatsingen, zeker tijdens een zonnige oktoberdag.

To Infinity and Beyond -4-

Het BredaPhotoFestival 2018 dat dit weekend afsluit, had een aantal bijzondere buitenlocaties waaronder een verlaten industrieterrein waar slechts enkele karkassen van bedrijfshallen overeind staan.
Deze fabriekshallen in de Speelhuislaan vormen op zich een bijzonder decor.

To Infinity and Beyond -3-

Tijdens het BredaPhotoFestival (nog enkele dagen, tot 21 oktober) worden we als toeschouwer geconfronteerd met de mogelijkheden en grenzen van onze wetenschappelijke en technologische "vooruitgang".
In het Stedelijk Museum Breda zijn enkele boeiende fotografen te zien, zoals de Syrische Sara Naim, met haar project "When Heartstrings Collapse". Ze toont ons wat er in ons lichaam gebeurt als je een emotie ervaart en daarnaast toont ze ook in een aantal foto's hoe de computer fouten maakt bij het vergroten van beelden.

(Sara Naim)

Nog in het Stedelijk Museum is er ook werk te zien van de Finse Maija Tammi die zich afvraagt: waar komt de mens vandaan? Ze liet zich bekoren door de theorie van de panspermie (overal zaad), een theorie waar ook Stephen Hawking zich over gebogen zou hebben...(!?)

(Maija Tammi)

De Belgische fotograaf Philippe Braquenier documenteerde met zijn project "Palimpsest" op hoeveel verschillende manieren mensen data opgeslagen hebben en opslaan. Daarbij stelde hij vast hoe snel al die technologieën verouderen (vb. muziekopslag op LP, daarna op cassette, dan op CD en nu in de 'cloud'). Twee vragen stelt hij zich: maken we onze kennis niet te afhankelijk van kwetsbare technologieën? en: wat met de vervuiling want servers stoten gezamenlijk nu al méér CO2 uit dan de luchtvaart, hoe moet het verder met nog meer productie en opslag van data?

To Infinity and Beyond -2-

Het BredaPhotoFestival (nog tot 21 oktober) doet nadenken over onze samenleving die ingrijpend evolueert onder invloed van technologie en wetenschap. De klimaatverandering is daarbij een probleem overal op onze planeet, ook in Mongolië. Landbouwgrond is er de laatste tientallen jaren in sneltreintempo veranderd in woestijn. De opdroging van het land werd gedocumenteerd door de Zuid-Koreaanse fotograaf Daesung Lee. Zijn project "Futuristic Archeology" vergelijkt in geënsceneerde foto's het landschap van vroeger met dat van nu.
Een deel van de foto's werd dan nog eens passend geplaatst op het stadsstrand van Breda, Belcrum Beach.

(Chassépark)

(Belcrum Beach)

To Infinity and Beyond -1-

Het tweejaarlijkse internationale fotofestival van Breda heeft als titel voor de editie 2018: To Infinity and Beyond. Het thema wil doen nadenken over de invloed van technologie en wetenschap op onze maatschappij. Zijn er grenzen aan ons menselijk weten en ons menselijk kunnen? En als we bepaalde grenzen overschrijden, is dat dan nog altijd en alleen vooruitgang of zijn er ook gevaren en bedreigingen?
Dit BredaPhotoFestival is nog te zien tot  21 oktober op meerdere locaties in Breda. Een boeiend en héél uitgebreid aanbod, waarvan ik slechts een deel heb gezien. Zoals de net afgelopen expo in Boymans Rotterdam (Anima Mundi) verkent ook deze tentoonstelling grenzen. Is dit toevallig, want ook in de politiek wordt als maar harder over grenzen gesproken? Is onze tijd op zoek naar structuur, begrenzing, afbakening??? Boeiende vragen...
Terug naar Breda. Fotografie bepaalt mee het beeld dat we hebben van onze tijd en samenleving. Beelden verworden vaak tot stereotypen en doen geen recht aan de complexe realiteit. De Iraanse fotograaf Shadi Ghadirian toont dit mooi met portretten van Iraanse vrouwen in hun traditionele setting.

Beeldig Breda

Tijdens enkele stralende oktoberdagen bezocht ik Breda, in de provincie Noord-Brabant(NL).
Een stad met een kleine oude stadskern, rijk aan geschiedenis, rijk aan kazernes, rijk aan hedendaagse architectuur. Een van de manieren waarop een gemeenschap zijn geschiedenis toont is het plaatsen van standbeelden. Zo ook in Breda.
In de tuin van de kazerne in het kasteel van Breda zag ik een buste van koningin Wilhelmina en in de Grote kerk een buste van een voor mij tot dan toe onbekende hedendaagse componist met de mooie naam:  Daan Manneke (°1939). De twee locaties pasten perfect voor de twee geëerde figuren.

(eigen foto - avond 8 oktober 2018)

(eigen foto 8 oktober 2018)

Woord en beeld: Marc Chagall

De Duits-joodse Rose Ausländer leerde ik jaren geleden kennen via een tweetalige bloemlezing (Duits-Nederlands) uit 1985. Haar leven omspande ongeveer heel de 20ste eeuw: 1901 tot 1988.
In haar poëzie probeert ze haar jood-zijn een plaats te geven. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ze zich aangesproken voelt door de schilderkunst van Marc Chagall.

In een van de laatste gedichten in de genoemde bloemlezing "Moederland Woord"  (blz. 225) roept Chagall op.

CHAGALLIAANS       

(Marc Chagall: De drie kaarsen)

Thora en talis
de vader bidt
voor de
maanzieke zoon

In het nabije dorp
op het dak van de nacht
omarmt hij
de viool

Schrijlings de huizen
veilig slaapwandelend
zweeft hij
boven de stad

Bloemen 
tederste geluk

Balkons van wolken
voor verliefden
uitgestraald door verzwegen
innerlijk licht

De bruid
bemint
de eeuwige bruidegom


Voor wie een beetje vertrouwd is met de 'wereld' van Chagall herkent de meeste thema's van zijn beeldend werk: het dorp, de vioolspeler, zwevende figuren, bruid en bruidegom, bloemen, joodse symbolen zoals de thorarol of kaarsen, de nacht...

Een boom geveld...

Tijdens een wandeling in Tongeren vorig jaar maart passeerde ik een omgezaagde boom. Al die jaren groei, als die verzamelde kracht en pracht ligt nu langs de weg.
Er zal wel een goede reden geweest zijn, denk ik dan. Maar toch...
Ook dichters zijn gevoelig voor omgekapte bomen.

Een van de meest bekende verzen is ongetwijfeld dit gedicht van Maria Vasalis.

AAN EEN BOOM IN HET VONDELPARK

Er is een boom geveld met lange groene lokken.
Hij zuchtte ruisend als een kind
terwijl hij viel, nog vol van zomerwind.
Ik heb de kar gezien, die hem heeft weggetrokken.

O, als een jonge man, als Hector aan de zegewagen,
met slepend haar en met de geur van jeugd
stromende uit zijn schone wonden,
het jonge hoofd nog ongeschonden,
de trotse romp nog onverslagen.
(uit: Vasalis, M., Vergezichten en gezichten, Amsterdam, 1984, blz. 5)

(eigen foto: Tongeren 14 maart 2017)

Ook Remco Campert heeft het in een gedicht over het vellen van een boom.

LICHT

We wilden licht meer licht
we kapten de boom die in zijn eigen reiken
ons verlangen in de weg stond
de boom kreunde kermde kraakte
zijn laatste vezel scheurde
en met een razend suizen van zijn blaadjes
sleurde hij zijn leven neer
de wind die hem bespeelde
week geschrokken uit

eindelijk hadden we licht in de kamer
in dat licht keken we elkaar aan
en zagen klaar
ons onherstelbare gezicht
(uit: Campert, Remco, Dichter, Amsterdam, 2015, blz.736)



Hoe gelijkend en toch verschillend beide dichters met dit gegeven omgaan. Ik vind dit ontroerend mooi, zoals ook elke gevelde boom ontroering opwekt.

Rotterdam street art op de hofbogen

Ten noorden van het Centraal Station van Rotterdam bevindt zich een levendige woonbuurt die doorsneden is door de bovengrondse bedding van een vroegere spoorverbinding tussen Rotterdam en Den Haag. Dit niet meer gebruikte traject wordt ook wel genoemd "de hofbogen". In die bogen komen nu meer en meer kleine bedrijven en horecazaken. De blinde muren zijn dankbaar voor street art.
Ik trof er een wat ongewone uitwerking: er werd een heus schilderij opgehangen, dat dan weer omkaderd werd met andere schilderingen. De anti-duiven-pinnen benadrukken de wens dat dit met de nodige zorg zou benaderd worden.

(september 2018 - Voorburgstraat Rotterdam)

Reflecties in Leidense kerken

De stad Leiden noemt zichzelf de stad van de ontdekkingen.
Bij een bezoek aan deze stad enige weken terug ontdekte ik inderdaad een mooie en gezellige stad. Zo waren er ook de Hooglandse kerk en de Pieterskerk. Bij het binnenkomen in de Hooglandse kerk stap je als het ware binnen in een schilderij van Pieter Saenredam. In de Pieterskerk vallen dan onmiddellijk de zwarte glimmende grote vloertegels op, meestal grafzerken.

(Hooglandse Kerk Leiden - 14 september 2018
ofwel: zelfportret met piano)

(Pieterskerk Leiden - 14 september 2018)

Woord en beeld: een antieke torso

De Poolse Nobelprijswinnares Wislawa Szymborska  thematiseerde in veel van haar gedichten de tijd en de plaats van de mens in de kosmos en de geschiedenis. Haar taal en woordgebruik is heel eenvoudig maar toch weet ze te boeien door de lezer mee te nemen in haar eigen (kijk)ervaringen en de vragen die daarbij opkomen.
Ze specificeert niet welke sculptuur ze voor ogen had bij het maken van dit gedicht uit haar bundel "Dubbele punt. Gedichten", maar de zogenaamde "torso belvedere" van het Museo Pio Clementino (een van de Vaticaanse musea) zou model kunnen hebben gestaan.

HET GRIEKSE BEELD

Met behulp van mensen en andere elementen
heeft de tijd er zijn handen vol aan gehad.
Eerst ontnam hij het de neus, daarna geslachtsdelen,
vervolgens vingers en tenen,
in de loop der jaren armen, de een na de ander,
rechterdij en linkerdij,
rug en heupen, hoofd en billen,
en dat wat al was afgevallen, sloeg hij aan stukken,
tot puin, tot gruis, tot zand.

Als op die manier een levend iemand sterft,
stroomt er bij elke slag veel bloed weg.

Beelden van marmer sneuvelen echter wit
en niet altijd volledig.

Dat, waarvan hier sprake is, heeft nog zijn romp
en lijkt op een bij inspanning ingehouden adem,
aangezien het nu zijn taak is
op zich 
te nemen
alle charme en ernst
van de verloren gegane rest.

En dat gaat hem goed af,
dat gaat hem nog steeds goed af,
hij doet alsof en betovert,
betovert en duurt voort -

Ook de tijd verdient hier een eervolle vermelding,
want hij heeft voor even zijn werk onderbroken
en iets uitgesteld tot later.
(uit: W.Szymborska, Dubbele punt. Gedichten. Breda, 2007, blz. 36-37)