Woord en verf en woord - 3 - Van de Woestyne

De Vlaamse dichteres Jo Gisekin (1942) heeft bij meerdere gelegenheden al getoond dat ze goed kan kijken naar schilderijen, zoals bijvoorbeeld naar Roger Raveel.

 Maar ook in haar meest recente bundel "De luwte van het geheugen"  (Poëziecentrum, Gent, 2021) kan je leren traag en geduldig kijken naar o.a. Spilliaert en Gustave Van de Woestyne. Om al lezend te kijken naar het schilderij en al kijkend weer zoeken naar woorden om meer lagen van leven te laten meezinderen.  

Het gedicht "Het wachten" is een empatisch binnenkijken in het gelijknamige schilderij uit 1925 van Gustave Van de Woestyne. De dichter roept alle zintuigen op om mee te ontdekken wat er te zien is en de melancholie ademt verschraald verlangen doorheen elk detail van het doek én doorheen elk woord van het gedicht. Om traag te proeven...

HET WACHTEN

(Gustave Van de Woestyne : Het wachten
©The Phoebus Foundation, Antwerpen)

Ze zit gekooid in haar verlangens waar rimpels

twijfels trekken, wachten beschutting zoekt

geluid van vogels in de gaping van de middag

luchthartig gekaats van ballen bezeert haar oor

het hoofd staat op een kier

zalige wellust uit ongekreukte dagen lijkt opgedroogd

het grote begeren geblust, letters in boeken benevelen

haar zicht geur van drukinkt smaakt naar vereelte tijd

de jurk in crèpe de chine glijdt vieux rose langs borst

en dij, onvoldaan het zweverig kijken het rustpunt uit

een mals seizoen blaast pollen in de lucht scheerlings

haar gedachten langs

handen in de schoot fatsoeneren veel intiems

liefde wuft binnenwaarts bewaard brengt geen

soelaas romances verhuizen naar een traag geheugen

waar treurnis kiemt

zichtbaar op het profiel

wachten kent geen taal tenzij stilte.

(uit: Gisekin, Jo, De luwte van het geheugen, Gent, 2021, blz.22)

Hoor de meeuwen schreeuwen -4-

 Voor een laatste keer gaan we luisteren naar Meeuwenpraat 

zoals die is vertolkt door dichteres Lut de Block.

In deze twaalfdelige reeks komen allerlei facetten van het meeuwenleven 

aan bod ter lering en overdenking voor de mensensoort. 

Bij het elfde gedicht dacht ik aan de uitdaging voor elk van ons om in het grote én in het kleine leven flexibel te zijn zonder daarbij jezelf helemaal te verliezen. Ook vraagt leven vertrouwen in wat er in onze natuur wordt aangeboden. We kunnen leren van de meeuwen hoe zij leren van het water.

(©Yves Adams Onze Natuur)

MENS 11  LEER VAN HET WATER

Ben je niet sterk genoeg om op je eigen benen te staan

ga dan vliegen. En als vliegen niet lukt: laat je drijven.

Wist je dat zwanen zwaar zijn en moeizaam opstijgen.

Ook voor hen is vliegen of zwemmen altijd makkelijker

dan waggelend lopen. Doorklief de lucht en verken de zee.

Leer van het water: het is zacht, gewillig en sterker

dan steen. Het zoekt steeds zijn eigen weg. Pas als je

die gevonden hebt, kan je aan nestbouw beginnen.

(uit: Poëziekrant nov. 2022, blz. 17)

Lichthorig gedicht

 Sommige mensen denken dat dichters 

altijd en alleen maar zwaar op de hand zijn 

en dat het in poëzie kommer en kwel is, 

(eigen foto )

ernst en liefdesverdriet en rouwgeklaag.

Maar het kan er ook best heel alledaags aan toe gaan, 

met humor en met aandacht voor heel doordeweekse zaken 

zoals voor hoorapparaten.

De Nederlandse dichter Anton Korteweg 

kreeg ermee te maken en 

schreef dan maar dit gedicht.

Sinds kort draag ik tussen elk oor en hoofd

een piepklein apparaat. Dat scheelt een hoop.

Helaas is er geen filter ingebouwd

dat kniegekraak en lulkoek tegenhoudt.

(gelezen in de Poëziekrant jg. 46, nr. 1, blz. 23)

Troostend herkenbaar...

Een hapje? Graag... - 7 - Ingmar Heytze

 De lekkerste gedichten uit de bloemlezing "Het geluk van erwtensoep" (Davidsfonds en hotelschool Spermalie, 2007) bevatten niet veel gedichten over erwten, laat staan over erwtensoep. Een ode aan de erwtensoep van zijn moeder is geschreven door de Utrechtse dichter Ingmar Heytze. De familie heeft een buitenhuisje langs een kanaal en als het hard genoeg vroor werden de kanalen en plassen één groot schaatsparadijs. En midden alle ijspret zorgde de erwtensoep van moeder Heytze voor warmte en een rustmoment.

ERWTENSOEP

(Ingmar Heytze - ©de Schrijverscentrale)

Mijn moeder die je verder met geen stok het ijs op kreeg

kookte in het schaatsseizoen enorme pannen erwtensoep

en deelde deze uit vanaf de steiger voor ons zomerhuisje

de soep genoot een faam tot ver achter de dijken

men reed er graag een plas voor om of kluunde zich de bramen

een enkeling trotseerde een nat pak onder de brug

slechts éénmaal is zij ingegaan op een verzoek om het recept

een vage kennis wou het sturen naar zijn zuster in Amerika

in de lente kregen we een kaart : we really enjoy your erwtensoep,

we nemen elke dag een stukje bij de koffie

(uit: Heytze, Ingmar, De honderd van Heytze. Zijn beste gedichten, zelf gekozen en toegelicht. uitg. Podium, 2021, blz. 15)

De Windstoot - beperking en macht - 4 -

 In dit laatste bericht over de expositie "De Windstoot : de macht van de beperking" (nog tot 1 oktober) georganiseerd door vzw With en te zien in het museum Guislain (Gent) kom ik uit bij de laatste zaal, een bovenzaal in het tweede gebouw na het oversteken van de binnenkoer.

(eigen foto - Gueules cassées)

Deze ruime zaal toont meerdere werken, maar er is vooral veel werk te zien uit de reeks "Les Gueules Cassées". De groep gekwetste soldaten met zware gezichtsletsels in Wereldoorlog I werden vaak benoemd als gueules cassées (kapotte smoelen). In Gent zie je een hele reeks verminkte gezichten, gemaakt door Irène Gérard en bijgewerkt / aangevuld door Michiel de Jaeger. Heel dikwijls vertrokken deze artiesten van foto's van 'gueules cassées' uit Wereldoorlog I. 

Maar natuurlijk, niemand van ons wil 'gezichtsverlies' lijden voor zijn omgeving, niemand wil op zijn gezicht gaan. Met andere woorden zouden we kunnen zeggen: we willen en durven onze kwetsbaarheid en tekorten niet zomaar laten zien, hoe vertrouwd we ook met vrienden of collega's kunnen zijn. Deze gueules cassées zijn echter onverbiddelijk confronterend. We kunnen niet wegkijken. En maar goed ook.

(eigen foto - gueules cassées)

Maar in deze ruimte zijn er ook vele luister- en kijkschermen opgesteld waar je een reeks van 8 podcasts kan volgen over het tentoonstellingsthema via een literaire insteek en een reeks van 'live-streams' die een inkijk willen geven over de artiesten en over de groei van deze tentoonstelling.

In de podcast-reeks kiest literatuur wetenschapper Piet Devos (blind sinds zijn 5e levensjaar) telkens één literair fragment waarover hij in gesprek gaat met journalist Dirk Vandenberghe en een specialist die het betreffende fragment in een breder kader plaatst. Elke aflevering duurt meer dan 30 minuten. Je begrijpt dat je tijdens het museumbezoek onmogelijk dit alles kan laten binnenkomen. Jammer voor hun moeite denk ik dan.

Wie wil kan dank zij de technologie ook thuis zich verdiepen in deze thematiek. 

Zie voor de podcast deze link : https://www.windstoot.org/nl/online-magazine/podcast-windstoot/

De livestreams zijn ook terug te vinden via you tube en/of via de eigen website van de tentoonstelling : 

https://www.windstoot.org/nl/online-magazine-category/inkijk/

Met deze enkele berichten heb ik natuurlijk niet alles kunnen voorstellen, maar daar is een goede oplossing voor om dit gebrek op te vangen : zelf gaan kijken en je laten bevragen over macht en kwetsbaarheid, op micro-niveau zowel als op macro-niveau. 

De Windstoot - beperking en macht - 3 -

 In onze samenleving leven heel wat mensen in een zeer kwetsbare situatie. Hun kwetsbaarheid maakt hen gevoelig voor menselijke manipulaties en macht(smisbruik). Velen worden opgevangen in locaties (soms letterlijk zelfs) aan de rand van de maatschappij. Zie maar waar gevangenissen en heel wat psychiatrische centra zijn gebouwd. Maar er zijn ook een aantal personen die er zelf voor kiezen om zich af te zonderen en de bescherming van de eenzaamheid te zoeken.

In de expo "De Windstoot. Over de macht van de beperking" (nog tot 1 oktober) in Museum Guislain te Gent en mede georganiseerd door vzw With worden ook werken van zo'n eenzaten getoond.

Er is bijvoorbeeld de Amerikaan Tim Brown (°1923) die na de dood van zijn ouders en van zijn vrouw via schilderijen / collages / assemblages de herinneringen aan zijn mooie maar harde kinderjaren op een boerderij wil verbeelden voor zichzelf en voor zijn kinderen. Deze naïeve werken noemt Brown zelf geen kunst, maar toch belanden zijn werken in musea en tentoonstellingen.

(3 x Tim Brown -eigen foto)

Een eenzaat van een heel andere orde is Sylvain Cosijns (1932-2020), die omwille van zijn verstandelijke beperking door zijn ouders altijd thuis verborgen werd gehouden. Na hun dood komt hij in 1986 terecht in een voorziening in Beerlegem waar zijn artistieke talent wordt ontdekt en ruimte krijgt. In Gent zijn er een aantal werken van deze 'verborgen kunstenaar' te zien. 

(Sylvain Cosijns - eigen foto)

Eenzaten binnen onze maatschappij worden vaak scheef bekeken, maar in "De  Windstoot" wordt het duidelijk dat ook zij een eigen soms heel boeiend verhaal te vertellen hebben die ons zouden mogen behoeden om al te vlug beperkende labels te plakken. 

De Windstoot - beperking en macht - 2 -

 Nog tot 1 oktober kan je in het Museum Guislain (Gent) de bijzondere tentoonstelling bezoeken "De Windstoot", georganiseerd door vzw With. Deze tentoonstelling vind ik bijzonder om meerdere redenen : de artiesten werken in collectieven; de meeste artiesten worden door onze samenleving gelabeld als mensen met een beperking; het thema is niet alledaags en voor de kunstenaars alles behalve vrijblijvend : kwetsbaarheid en macht; de bezoekers worden uitgenodigd om zelf een inbreng te doen.

In een vorig bericht toonde ik hoe een aantal artiesten zich lieten inspireren door het werk van Spilliaert dat zijn naam gaf aan deze expo. Hier wil ik stil staan bij een videowerk, gemaakt door de cineaste Ilke De Vries, waarin Shéherazade Gharbi haarzelf vertolkt in verschillende gemoedsgesteltenissen en daarbij passende decors die ze zelf heeft ontworpen. De video heeft als titel : "La recherche du silence total". We zien Gharbi vaak angstig midden de samenleving en hoe zij rust zoekt door zich in zichzelf terug te trekken en te mediteren. Deze video toont eigenlijk hoe wij allemaal zijn: op zoek naar rust en innerlijke vrede midden een woelige en angstigmakende samenleving.

(eigen foto's uit de video)

De ontwapenende eenvoud en oprechtheid van Gharbi waarbij ze ons meestal rechtstreeks aankijkt ontroerde me heel erg. In zijn transparantie toont Gharbi doorheen haar verhaal ons eigen leven. Zo vraagt ze hoe wij met onze kwetsbaarheid omgaan. Deze kernvraag van deze expositie krijgt in deze video een mooi en krachtig klankbord.

De Windstoot - beperking en macht -1-

 De hedendaagse mens wil zich presenteren als foutloos, zonder zwakheden of beperkingen. De verschillende social media tonen mensen die zich zo perfect mogelijk willen presenteren.  Maar als we onszelf eerlijk aankijken in een spiegel weten we wel beter. En toch...

VZW With (Kortrijk) werkte in en samen met het Museum Guislain (Gent) voor een bijzondere tentoonstelling die ons helpt om in de spiegel te kijken en te beseffen: onze tekorten zijn niet noodzakelijk een zwakheid. 

Het affichebeeld is geïnspireerd op een aquarel van de Oostendse artiest Leon Spilliaert uit 1904 getiteld: De windstoot.

(©Pinterest)

Deze windstoot toont een eenzame vrouw die zich vastklampt aan de reling om niet omver te worden geblazen door de stormende zee.

Als toeschouwer kan je al gegrepen worden door verschillende aspecten: de eenzaamheid van deze kleine mens, de (on)macht en zwakheid tegenover de krachten van de zee en de storm, de schreeuwende mond die onhoorbaar boven het geraas roept, de wil om stand te houden ondanks alles, een grauwe grijze kijkervaring met toch een tikje rood... 

Het beeld van deze vrouw blijft hangen achter onze ogen en de macht van deze verbeelding opent ook de weg naar deze tentoonstelling nog tot 1 oktober te zien in Gent.

Verschillende kunstcollectieven die ruimte scheppen voor mensen met een beperking werden aangezocht om op zoek te gaan naar de macht van de beperking. In de tentoonstelling zijn enkele werken te zien die zich bewust verhouden tot Spilliaert. 

Er is allereerst het affichebeeld, gemaakt door Lien Anckaert en Lara Breine en dicht aanleunend bij 'De Windstoot'. 

In de Studio Borgerstein heeft men lang gekeken naar en gesproken over wat Spilliaert en zijn windstoot voor hen kan betekenen en hoe ze zoeken om te gaan met macht en kwetsbaarheid.

Een groepswerk beeldt deze confrontatie treffend en groot(s) uit.

(eigen foto)

Na deze instap kom ik in volgende berichten nog terug om verder deze bijzondere tentoonstelling te verkennen.

Moederdag 2023 - bis-

 Vorige zondag was ik een week te vroeg voor moederdag. 

Hier een tweede keer moederdag. Een  beeldig drieluik.

Drie keer 'moeder met kind' : 

schilderijen van Egon Schiele (1890-1918) 

en Jozef Israëls (1824-1911) 

en een sculptuur van Henry Moore (1898-1986).

Hoor de meeuwen schreeuwen -3-

 In de Poëziekrant van november 2022 verschenen twaalf gedichten in een reeks onder de titel Meeuwenpraat. Dichteres Lut de Block observeerde meeuwen en probeerde er haar lessen uit te trekken. 

Een relatie opbouwen en onderhouden vraagt ook soms nogal wat vliegkunsten. In deze filosofische overpeinzing, je kan het amper een gedicht noemen, gaat het meer over mensen dan over meeuwen. Zoveel is duidelijk...

(eigen foto)

MENS 8 VLIEGKUNST

Een relatie hebben en houden is een kunst. Vliegkunst.

Kunst en vliegwerk. Alleen door van jezelf te houden

kun je tonen wie je bent. Verlies jezelf niet. Lieg niet

tegen jezelf. Verzin geen eigenschappen die er niet zijn.

Zo moet je ook de ander nemen en liefhebben zoals hij is.

Vliegt hij links, laat hem dan vrij en ga desnoods zijn rechterflank

versterken. Of andersom. Als je je hart voor de ander openstelt

kun je de hemel bereiken en vliegen waarheen je maar wilt.

(uit: Poëziekrant, nov. 2022, blz. 15)

Hoor de meeuwen schreeuwen - 2 -

 Lut de Block nodigt ons uit naar de meeuwen te luisteren, want via hun gekwetter kan misschien toch iets belangrijks te horen zijn. De reeks Meeuwenpraat, 12 gedichten van acht lijnen verschenen in de Peëziekrant van november 2022, biedt zeker wat stof tot nadenken en om zaken anders te zien.

Bij het volgende gedicht is het duidelijk...

(©HLN)

MENS 4  FRIET MET MOSSELEN

Nee hoor, geen exponentiële groei. Integendeel,

onze populatie kent een terugval van zo'n 3%.

15 à 20 jaar geleden hadden we onze beste tijd.

Betere wettelijke bescherming en een rijk gedekte tafel.

Bij de vissersboten serveren ze nog ondermaatse vis en visafval.

Vuilniszakken worden nu bewaakt als waren het de kroonjuwelen.

Is het dan verwonderlijk dat we zo af en toe een frietje meepikken

in de vlucht en ons tegoed doen aan jonge mosselen op de banken.

(uit: Poëziekrant nov. 2022, blz. 13)

8 mei einde wereldoorlog II

 In België wordt op 8 mei het einde van de tweede Wereldoorlog herdacht, vroeger met een vrije dag in school en op kantoor, nu nog hier en daar in mineur, maar nu even ook op deze blog. 

De protestantse dominee Martijn van Laar leest een gedicht van Karel Eykman dat ook een knipoog inhoudt naar hét gedicht in Vlaanderen over Wereldoorlog I (In Flanders Fields van John McCrae).

Een gedicht vol hoop wat we in deze tijden best kunnen gebruiken.

https://www.youtube.com/watch?v=yOg6SN9-xsk

Moederdag 2023

 Moederdag wordt zoals zovele mooie gebruiken als maar meer ingepalmd door de commerce. Toch is het een bijzonder moment, vooral als je je moeder niet meer kunt fêteren in levende lijve. Dan is zo'n dag altijd vervuld met een mengeling van weemoed en dankbaarheid. Op deze dag een vers van Ivo van Strijtem uit een niet zo recente bundel, uitgegeven bij Atlas Contact (Amsterdam/Antwerpen) in 2014 (blz. 19) "De Liefde, jazeker".

(Barbara Hepworth : Mother and Child
©The Hepworth Wikefield Collection)

MOEDERS

Laat moeders

brood en boter halen.

Laat hen de ene dag

naar koffie geuren,

de andere naar witte wijn.

Geef ons toch de rondte

van hun borsten,

opdat wij nooit

een moord gaan plegen,

jonge dromen openrijten

of een meisje slaan.

Laat moeders heel,

laat moeders fruit

en verse groenten,

laat moeders altijd

ademhalen.

Een hapje? Graag... - 6 - Annie M.G. Schmidt

 De bloemlezing met lekkere gedichten, uitgegeven door de hotelschool Spermalie onder de titel "Het geluk van erwtensoep" (Davidsfonds 2007) mankeert voor mij een gedicht dat juist heel goed bij de titel past. Een gedicht over erwtjes én over geluk.

Een gedicht met humor en melancholie van de grote oude Dame van de Nederlandse literatuur van de 20ste eeuw Annie M. G. Schmidt (1911-1995).

https://www.youtube.com/watch?v=f6t6DqzB6f0

Hoor de meeuwen schreeuwen...-1-

 De Vlaamse dichteres Lut de Block zocht in een reeks van 12 gedichten hoe meeuwen naar ons kijken en vroeg zich af wat zij ons te zeggen kunnen hebben. Uit deze reeks Meeuwenpraat, die verscheen in de Poëziekrant (nov. 2022, blz. 12-17), laat ik je kennis maken in dit en volgende berichten met enkele van deze verzen.

Het zijn stuk voor stuk uitnodigingen om los te komen van onze evidente antropocentrische manier van leven en kijken. Elk gedicht spreekt de mens aan vanuit een bepaalde invalshoek.

De meeuwen zijn langs de Belgische Noordzeekust een ware 'plaag' wordt gezegd, geschreven, gedacht. En hoe zien de meeuwen zelf dat?

( een meeuwennest op een dak -©NH Nieuws)

MENS 3  GROND-BROEDERS

Wij broeden van nature op de grond. De mensen joegen

ons de daken op. Ze hebben alle grond gekaapt, want die

moest wijken voor het geld. Een vaste broedplaats wordt

ons niet gegund. De zandbak van Zeebrugge is verleden tijd.

Zelf bouwen ze hun nesten hoog de wolken in. Broederlijk zijn

ze al evenmin. De stad voorziet subsidie voor een meeuwen-

weringsnet. Wij zijn de bron van ergernis, kijken te streng of zijn

brutaal, opportunistisch. Provoceren heet zoiets in hun jargon.

(uit: Poëziekrant nov. 2022, blz.13)

Een hapje? Graag ... - 5- Toon Tellegen

 Eten en drinken doen we niet alleen met onze smaakpapillen, 

ook onze ogen hebben een belangrijke rol hierbij. 

De banketbakkers weten dat maar al te goed. 

Hun maaksels ogen zo smakelijk dat je bij het zien 

van menige taart het water in de mond komt 

en je goesting opflakkert.

Als volwassene proberen we met zo'n prikkels 

'beschaafd' om te gaan, 

maar kinderen zie je zo opgeslokt worden 

door gebak in een etalage. 

De dichter Toon Tellegen weet zo'n kinderlijke opwinding 

heel straf te verwoorden.

(©123RF)

Er staat een taart in een etalage,

een grote witte taart.

Wat moet ik doen?

Ik moet aan geld komen,

ik moet een steen door dat raam gooien,

ik moet jarig zijn,

ik moet zorgen dat die juffrouw binnen,

die met die rode lippen,

verliefd wordt op mij -

ik doe mijn ogen dicht,

druk mijn neus tegen het glas,

prevel:

taart, grote witte taart, vlieg ongeschonden door dit raam.

of moet ik zelf bakker worden, banketbakker d' excellence

(uit: Het geluk van erwtensoep. De lekkerste gedichten , uitg. Davidsfonds Literair, 2007, blz. 90)