1 december wereld AIDS dag

 Hoeveel vooruitgang er ook geboekt is, tegen het HIV-virus bestaat na 40 jaar nog altijd geen vaccin. Bij corona ging het vlug en vlot, maar niet elk virus is blijkbaar even makkelijk te vangen.

Wereldwijd blijft HIV voor ellende zorgen, maar in West-Europa blijft het voornamelijk een zorg voor homo-mannen. Sigmund Freud wist het al: eros en thanatos(liefde en dood) zijn innig met elkaar verbonden, maar dat het zo rauw en scherp kan zijn, had hij wellicht niet vermoed.

(©Onze wereld en evolutie)

Op de wereld-aids-dag van morgen 1 december een vers van Bert Deben, geschreven voor een vriend van hem die al jaren seropositief is. 

Om alle HIV-positieve mensen te bemoedigen en alle mensen die (nog altijd) terugdeinzen bij het woord AIDS uit te nodigen om anders te kijken. 

En om ook stil te staan bij de duizenden zieken in landen waar hulp en medicatie moeilijk te krijgen zijn. 

In heel de wereld zouden momenteel ongeveer 38 miljoen mensen leven met hiv 

en in 2021 zijn er wereldwijd 650.000 mensen gestorven aan AIDS. 

IK BEN EEN KIKKER DIE GEKUST WIL WORDEN

Ik ben een kikker die gekust wil worden

maar niemand komt nog dichterbij

men weet dat ik iets giftig heb in mij

nochtans ben ik veel meer dan dat

Ik ben de liefde

diep in bloed gevangen

ik ben twee armen van verlangen zat

ik ben een donzen deken dat graag warmte geeft

een vuurrood laken van fluweel

ik wil de lust zijn die opnieuw herleeft

het zonlicht in verduisterd leven

en 's avonds ook de maneschijn

voor wie mij toch een kans wil geven,

voor wie ik toch nog prins mag zijn.

Winter bij Hopper

(Edward Hopper ©Wikipedia)

 Jozef Deleu (1937), bedenker en bezieler van "Ons Erfdeel" (nu "De Lage Landen") en "Het Liegend Konijn", schrijft zelf ook verzen. Nu hij ruim de tachtig voorbij is worden zijn verzen spaarzamer en de sfeer meer ingehouden. 

De voorbije drie jaren heeft hij twee kleine dichtbundels laten verschijnen bij uitgeverij Poëziecentrum (Gent) met telkens alfabetisch geordend op titel korte verzen die Deleu zelf 'miniaturen' noemt. Gedichten die het leven verdichten tot zijn essentie, die zoeken om in enkele woorden een hele wereld aan denken en voelen en ervaren op te roepen. 

Deze intentie sluit nauw aan bij het oeuvre van de Amerikaanse schilder Edward Hopper (1882-1967) en in onderstaand miniatuurtje zien we doorheen Hopper ook de ouder wordende dichter zelf opdoemen. 

HOPPER

aarzelt

op

te breken

eenzamer

wordt het niet

winter

meert aan

(uit: Deleu, Jozef, 

Het paard van mijn vader. 

Miniaturen, 

uitg.Poëziecentrum, Gent, 

2023, blz. 12)

 

.

Kelten in het muziekgebouw...

 

Op 16 november mocht ik met vrienden in Amsterdam een bijzonder concert meemaken in het Muziekgebouw aan het IJ. Het Nederlands Blazersensemble bracht een programma rond de barokcomponist Purcell maar in dialoog met traditionele Iers-Keltische muziek. Voor die Ierse toets haalden zij drie Ierse folkmuzikanten erbij: Robbie Walsh (33 j) en bodhran speler (Ierse trommel), Cian Smith (19 j) en uilloann pipes speler(Ierse variant van doedelzak gespeeld vanuit de elleboog) en de zanger Piaras O Lorcain (20 j).

Deze combinatie leverde een boeiend concert op.

Op You Tube kan je een eerste kennismaking vinden die goed de sfeer oproept van het concert zoals ik dat mocht beleven. Hier zie je een andere Bodhran speler, nl. John Joe Kelly.  Een filmpje van 5'46".

Die lezen mogen eenzaam wezen

 De titel van dit bericht is een regel uit het gedicht "Onvervreemdbaar" van Ida Gerhardt.

 Aan die regel dacht ik bij het lezen van een ander gedicht over lezen en de allenigheid die dit veronderstelt en met zich meebrengt.

Het is een vers van de Vlaamse dichter Alain Delmotte voor een collega dichter, de mij tot nu toe onbekende in Antwerpen geboren en toen in Parijs levende Fransschrijvende Werner Lambersy. 

Ik moest even een en ander opzoeken. Lambersy is in 1941 geboren uit een Joodse moeder en een Vlaamse collaborerende vader in Antwerpen die na de oorlog een aantal jaren in de gevangenis zat. Lambersy werkte als cultureel attaché voor de Brusselse gemeenschap in Parijs en overleed daar in 2021.

Delmotte verwijst naar de Joodse achtergrond van Lambersy met het beeld dat traditionele Joodse mensen een zakje met grond uit Palestina bij zich dragen en de gedachte aan de slotwens bij de Joodse paasmaaltijd 'volgend jaar in Jeruzalem'.

Delmotte heeft het in dit gedicht over het lezen in zijn vele facetten.

Voor lezers een heel herkenbaar portret.

KLEIN RITUEEL VOOR LEZERS

       voor Werner Lambersy

Lezers kunnen en moeten overal.

(John Singer Sargent : Man reading
©Wikimedia Commons)

En onbemind.

Er is geen plek of ze bezweren die eerst met hun vlekkeloze

eenzaamheid. Een weinig licht volstaat en waar er lezers

zijn, is er weerschijn. Omdat zuiverheid niet hoeft, ze

daarvan het voorbeeld willen geven, houden ze altijd wat

aarde op zak. Of op z'n minst de verre en strenge gedachte

eraan.

Lezers zijn onmondig en dagen daarmee uit. Enig zijn ze

in de wijze waarop zij - in zichzelf en verstild - overvol

tegenwoordigheid steken. Daarom is het dat ze zo worden

gevreesd. Niet in staat tot verwaandheid, domein of feit: hun

waardigheid en hun vaardigheid komt niemand uit.

Modus operandi, lichamen, onovertroffen, in een toestand

van ontzetting. Van woorden ontvangen ze zowel belofte als

bedrog, zowel last als lust.

(uit: Delmotte, Alain, Lieve Wislawa/onderschrift 2, Uitg. Groeninghe, Kortrijk, 2003, blz. 13)

 

Stille schilderkunst

 De Nederlandse dichter Sjoerd Kuyper heeft een mooi gedicht geschreven over schilderkunst. Hij ziet daarbij een schilderes die vanop een duin een gezicht op Alkmaar (stad in Noord-Holland) schildert. Ik zou niet weten of hij teruggaat op een bestaand werk, maar hierbij toon ik een ouder winters gezicht op Alkmaar, uit een tijd zonder auto's. Maar je kan gemakkelijk de joelende kinderen die schaatsen op het ijs erbij denken en de winterse koude die geluiden ver met zich meedraagt. Trouwens, in dit vers worden alle zintuigen betrokken.

Het gedicht speelt in de zomer en het getoonde schilderij in de winter, maar het effect is eender. Je kan de oorverdovende stilte ontdekken in beide...

Salomon van Ruysdael : Gezicht op de Grote of  Sint-Laurenskerk
van Alkmaar vanuit het noorden 1644
©Vereniging Rembrandt)

GEZICHT OP ALKMAAR

Ze staat op een hoog duin

en schildert Alkmaar in de verte

met een kwast van varkenshaar

op een doek van linnen -

een klein geluidje in de wereld

om haar heen, vol hommels,

vlaamse gaaien, kraaien,

wandelaars op hoge schoenen,

de wind die liedjes fluit,

de wei die danst op de muziek

in rokjes van gras

met handschoentjes van roze klaver,

de postbode die in zijn auto gaapt,

paarden in het dal,

wolken die uit Egmont komen,

een sigaret smeult op een steen,

alle geluiden die we horen

als we zeggen : Wat is het hier stil.

In de wereld op het schilderij hoor je

alleen de kwast van varkenshaar

die in Alkmaar in de verte

een oorverdovende herrie maakt.

(uit: Kuyper, Sjoerd, Het heelal van jouw hart, Uitg. Hoogland & Van Klaveren, 2020, blz. 75)

Woord en verf en woord - 4 -Hiëronymus Bosch

 

De Bosche schilder Hiëronymus van Aken schilderde een bijzonder drieluik dat nu te zien is in het Pradomuseum in Madrid, de hooiwagen. Een fotografische reproductie is te bekijken in 's Hertogenbosch in het Bosch Art Center in de vroegere Sint-Jacobskerk.

Zoals op al zijn werken is ook op dit schilderij van Bosch een grote hoeveelheid aan scenes te lezen en bij elke scene vraagt de kijker zich af wat hij ziet en hoe hij dit moet interpreteren. 

(eigen foto 9 april 2023)

Als het drieluik dicht is zien we een tafereel dat over de twee helften heen te zien is: een grijzende man die van links naar rechts stapt en even over de schouder kijkt. Vele commentatoren van Bosch zien hier een soort 'elckerlyck' figuur, de mens -iedere mens-  die op zijn levensweg van alles ziet en moet beslissen: blijf ik ergens 'plakken' (in de herberg? bij de dansers? ...) of stap ik verder op weg naar 'rechts', het goede (tegenover 'links' of het kwade...let wel zonder enige hedendaagse politiek connotaties...). 

Dichters hebben ook bij menig tafereeltje van Bosch inspiratie gevonden. Zo ook Geert De Kockere die stil staat bij het dansende paar en de doedelzakspeler die hen van muziek voorziet.

Als je het vers luidop leest hoor je beter nog de ritmiek en het spel van klanken. Het gedicht danst als het ware mee met de figuren en tegelijk kan de speelman ook gezien worden als de dichter die ons leidt langs het schilderij.

Aan de rand

van het speelveld van het leven

zit de speleman, nauwelijks te zien.

Hij doedelt en droedelt een deuntje,

verleidt een man,

verleidt een vrouw,

verleidt hen tot een dans.

En ze dansen en wansen,

de vrouw en de man,

om en om elkaar

naar de pijpen van de speleman.

Hij leidt de dans, andermans,

leidt en verleidt, de man, de vrouw

en ons allemaal.

(uit: Vroom, frivool, vilein. Poëtische vensters op Jheronimus Bosch, samengesteld door Pien Storm van Leeuwen, uitg. Ceedata, Chaam, 2016, blz. 51)

Consumo ergo sum

 De laatste maanden van het jaar worden we overstelpt met prikkels om te kopen... in functie van de eindejaarsfeesten en de cadeautjes onder de kerstboom. Maar aan de subtiele (of soms minder subtiele) dwang om te consumeren worden we 365 dagen op een jaar uitgeleverd. De Franse filosoof René Descartes definieerde de mens als een denkend wezen: cogito ergo sum...(ik denk dus ik besta). Anno nu willen politiek, economie en belangrijke groepen in de samenleving ons doen geloven dat wij slechts bestaan omwille van/dank zij ons consumeren. Met veel humor beschrijft de dichteres Heidi Koren (1975) deze dwang.

IK MOET WEL IETS CONSUMEREN

en twijfel over een raketje uit de vriezer, een minicamper van

(©etsy)

Marktplaats of een jurkje. De tuin is nog nooit zo groen geweest. De

struik die ik vergat te snoeien gonst alsof hij ieder moment met wild

draaiende propellers zal opstijgen. Ik kan niet wachten

niet tot het ijs vanzelf naar me toe komt, niet tot mijn telefoon gaat.

Iemand zal me toch wel weer bellen met een nieuwe opdracht zodat

ik weet waarvoor ik dien, ik kan delen dat ik hard heb gewerkt

en mezelf tevreden in slaap kan vingeren? Zo zal het wel gaan

waarschijnlijk, tot die tijd

doe ik mijn best diep in en uit te ademen. Met mijn aandacht ben ik

bij mijn linkervoet, ik denk er frisse berglucht doorheen. Toch de

minicamper, een rode met een dakje dat open kan. Door naar mijn

kuit, mijn knie, mijn lies. In door de neus, uit door de mond waar

geen bij in moet vliegen daar kun je verdomd dood van gaan. Dat

zou jammer zijn

op een vrije dag.

(uit: Het Liegend Konijn, 2023/1, blz. 100)

Niet zagen over klassieke muziek...dank je!

 Vele mensen worden al kregelig bij de idee alleen al om naar klassieke muziek en/of naar poëzie te moeten luisteren. "Al dat gezaag".

En wat als we dit gezaag letterlijk mogen nemen?

De dichter Alain Delmotte hoorde hoe iemand een fragment van een muziekstuk van J.S.Bach uitvoerde op een zaag. En de verwondering bij dit gegeven was hem genoeg voor dit gedicht, vol muziek en vol humor.

En als je je afvraagt hoe dat klinkt: Bach op een zaag, kan je het zelf even uittesten via dit YouTube filmpje. Je ziet en hoort ene Paul Gershon aan het werk.

8.

Bach eventjes op een zaag gespeeld: heerlijk, wat een idee!

Kan je je het voorstellen: Mozart gespeeld op theekopjes,

de passende theelepeltjes doen met aandrang mee.

Dove Van Beethoven met een koor van zware motoren.

Fietsbellen. Zouden ze Verdi niet sieren?

Voor Wagners 'Tännhauser' laten we een vuilniswagen

komen, voor de 'Götterdämmerung' bazooka's en

tractoren.

Zou Debussy er niet lyrischer en vriendelijker bij worden,

als zijn liederen door muggetjes, waterspinnetjes en

cycladen werden uitgevoerd?

Loodgietersmateriaal zouden we op jazz-standards kunnen

laten jammen.

John Cage en consoorten: laten we over aan het geluid dat

we horen tussen twee kernachtige woorden - met de vinger

op de lippen.

(Uit: Delmotte, Alain, Lieve Wislawa/Onderschrift 2, Uitg. Groeninghe, Kortrijk, 2003, blz. 41)

Staan en gaan...

 Zoals je weet zijn dichters aan het spel en aan het werk met taal en betekenis, met woorden en ritmes. Zo kom je soms bij het meest alledaagse uit. Maar doorheen het werk van de poëet wordt dat alledaagse weer iets minder gewoontjes. 

(Hermes door
Giambologna
©spirituele teksten)

Dat ontdekken we ook bij dit gedicht van Alain Delmotte die doorheen zijn zinnen alludeert op de mythologie (de god Mercurius/Hermes) of op andere dichters (P. N. van Eyck) en die speelt met binnenrijmen, enjambementen, klankassociaties en betekenisverschuivingen. Een gedicht om je goed bij te voelen...

12.

Vleugels? Geen boven- of onderaards wezen heeft er ons

mee willen tooien of vereren. We hebben daarentegen wel

een stel benen gekregen. Ze proberen te bewegen op de vaak

onredelijke bevelen die deels ons gestel en deels onze wil ze

geven.

Benen hebben dat is standvastig ergens heen, elders zijn.

In ganzenpas. Eén na één. Sommige hebben onhebbelijke

haast. Uit schrik. Zij reppen zich vol gas naar Ispahaan

- de onnozelaars.

In hun overmoed struikelen jonge benen. Oude benen

hebben het begrepen en laten zich slepen.

Arme, arme benen. Altijd maar stappen, dwangmatig, naar

waar iemand zich per se wil bevinden. Hoe graag hadden ze

integendeel, van sukkeldrafjes uitgeput, wat stilgestaan, om

naar hartelust, in een bed of in de zon, met hun tenen vadsig

bloot, volmaakt en rustig te kunnen pitten.

(uit: Delmotte, Alain, Lieve Wislawa/Onderschrift 2, Uitg. Groeninghe, Kortrijk, 2003, blz. 45)

Vluchtelingen en grensgangers

Net op de Frans-Belgische grens, in het dorpje Rekkem, in de schaduw van het Noord-Franse Rijsel/Lille, woont sedert jaar en dag de cultuurpionier Jozef Deleu. Deze van opleiding onderwijzer is de laatste jaren vooral bekend van het poëzietijdschrift Het Liegend Konijn. In 2023 verscheen van hem bij het Poëziecentrum de dichtbundel Het paard van mijn vader waarin hij een aantal poëtische miniaturen verzameld heeft.

Daarin twee verzen over migratie. Grenzen hebben twee zijden... en elke kant bekijkt die grens ander. Deleu als grensbewoner weet dat als geen ander. Muren, prikkeldraad of andere obstakels worden soms bewust opgetrokken om een grensoversteek te bemoeilijken, zo niet onmogelijk te maken. Maar grenzen houden niet tegen...

 

SCHRIKDRAAD

schrikdraad

houdt

dromen

niet tegen

verwart

het bange

hart

(uit Het paard van mijn vader, blz. 25)

(Marieke Ploeg
foto Marc Deconinck)

Deze grenzen doen ons echter vergeten hoe iedereen in het leven altijd migrant is. Het hier en daar-verhaal verdoezelt het feit dat wij als mensen allemaal in een gelijkaardige trektocht ons eigen ritme zoeken. Wij zijn allemaal aan een soort exodus bezig, zoals dat in een thematentoonstelling aan bod kwam in Maarssen, in Buitenplaats Doornburgh in voorbije zomer. Dat verbeeldde Marieke Ploeg in een stoet van beeldjes uit gebakken klei. 

En dat verwoord Jozef Deleu in onderstaand gedicht.

MIGRANT

terloops

geboren

en vergeefs

gestorven 

migrant

op de planeet

verdwaald

(uit: Het paard van mijn vader, blz. 17)

Migratie zal in de komende verkiezingspropaganda niet weg te denken zijn, maar dan zijn bovenstaande verzen zeker het onthouden waard...

De oorlog doolt nog altijd door...

 In België, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en nog vele landen

 wordt op 11 november de wapenstilstand herdacht 

die het einde betekende van de vijandigheden van Wereldoorlog I. 

De ruïnes van Ieper en honderden andere plaatsen 

langs de frontlijnen getuigden nog jaren later van de oorlog.

(ruïnes van Ieper in 1919 ©Wikipedia)

 Anno 2023 getuigen de ruïnes van Gaza, Marioepol 

en zo vele andere plaatsen in zovele oorlogsgebieden 

dat oorlogen blijven voortwoekeren...

(ruïnes Marioepol april 2022 ©Metrotime)

De Duitse literatuurstudent Edlef Köppen (1893-1939) streed gedurende de hele eerste wereldoorlog aan het front. Achteraf schreef hij over zijn ervaringen in proza én in gedichten. Toen de nazi's aan de macht kwamen kreeg hij als schrijver en journalist eerst een publicatieverbod, maar ging later onder druk meewerken met het regime. Zijn gezondheid was evenwel niet zo sterk door oorlogskwetsuren en hij stierf in een sanatorium.

Vandaag een gedicht over een verwoeste stad geschreven in een heftige expressionistische stijl.

Hieronder een Nederlandse vertaling door Tom Lanoye; het originele Duitse vers kan je horen via deze YouTube link.

DODENSTAD

door verlaten grauwe straten scharrelt afgrijzen

voort - langzaam slijmerig en vol vet begeren

drukt het dra zijn dikke schedel door het gat van

een ingetrapte deur en lodderoogt de dode muren

aan en knaagt op de verkoolde dorpel en zit dra

met natte vingers aan het lijf van lijken likt van

hun nog niet geronnen traagjes wellend bloed

zijn zwarte armen strekt het dra naar buiten door

een uitgeslagen venster duwt de laatste schervenresten

uit hun raam ze vallen rinkelend op steen kapot en

geeuwend schuurt het dra zijn rug aan huizenhoeken en

stampt hun laatste steunmuur krakend om en grijnst van

wellust rot - en soms lacht het en dan beeft de stad

(uit: Lanoye, Tom, Overkant. Moderne verzen uit de Groote Oorlog,

Uitg. Prometheus, Amsterdam, 2004, blz. 14)

(ruïnes van dorpje Nuseirat in de Gazastrook 1 november 2023
©Tribune de Genéve)

Wyckaert op bezoek bij Raveel

 Nog tot 3 maart 2024 is Maurice Wyckaert 

op bezoek bij zijn vriend Roger Raveel 

in het Raveelmuseum van Machelen-aan-de-Leie.

In een vorig bericht kon je hier al iets over lezen.

Hier nog tweemaal Wyckaert als smaakmaker...

Een schilderij uit 1963 "De heuvelrug" 

met zijn felle kleuren en dikke verftoetsen, 

een landschap dat danst tussen figuratie en abstractie.

(eigen foto)

En een tekening die ook zijn zoeken naar compositie,

 landschappelijkheid en ritme goed weergeeft.

(eigen foto)

Raveel en Wyckaert

 Honderd jaar geleden werd de schilder Maurice Wyckaert geboren. Deze Belgische schilder was goed bevriend met Roger Raveel en vooral in de jaren 1955-1963 waren ze beiden op zoek naar vernieuwing in hun palet, hun kleurengebruik en formaat van werken. Ze bezochten elkaars atelier en stelden soms samen tentoon. Ze bezochten ook beiden de Cobra-schilder Asger Jorn in zijn Italiaanse verblijf Albisola.

Deze verjaardag van Wyckaert en deze artistieke vriendschap met Raveel vormden de aanleiding voor een mooie tentoonstelling in het Raveelmuseum in Machelen, nog tot 3 maart 2024, onder de titel "Informele streken".

De streken kan je betrekken op de penseelvoering van deze beiden kunstenaars, maar ook op het schilderen van 'streken', van landschappen dus. Voor wie van schilderkunst houdt en een boeiende zoektocht wil volgen tussen figuratie en abstractie mag deze expo zeker niet missen.

(tweemaal Maurice Wyckaert naast Roger Raveel
in het Raveelmuseum in Machelen
eigen foto's)

 

Iemand onzegbaar missen

 Bij verschillende momenten kan het gemis van een overledene ons overvallen. De rouwdeskundige Manu Keirse spreekt van een schaduw die altijd met ons meegaat en waar we ons meestal niet zo van bewust zijn, tot we plots een hoek omgaan en dan als het ware op de schaduw trappen en het gemis ons in alle hevigheid treft. 

Dichter Wiljan van den Akker heeft het ook over gemis op een troostende onuitgesproken wijze. Hij speelt met de tegenstellingen binnen/buiten, nat/droog, opwaarts/neerwaarts en hij creëert een sfeer van talig gemis via vele binnenrijmen en metaforen.

STROOMOPWAARTS

(eigen foto - München 3 juli 2023)

Buiten klettert het onophoudelijk

tegen de zwart-witte stenen.

Binnen blijft het nog altijd

onwaarschijnlijk droog als die kurk

op de plank van de kast

waar het stof zich tot pluizen verzamelt.

Onverstaanbaar verheft zich een stem

uit de gutsende goten

klimt tegen de stroom in omhoog

kruipt door een kier in het stevige dak

sluipt op de trap naar beneden

dringt als gordijnen van mist

in de kamer waar ramen beslaan

van onzegbaar en eeuwig gemis.

(uit: Het Liegend Konijn, 2022/2, blz.12)

Rouw is een lichaam

 Rouwen is... : als je dit ingeeft als zoekterm in google, krijg je tientallen antwoorden en toch is het nog altijd voor de meeste mensen moeilijk om over hun rouwen te communiceren. Elke verlieservaring is en blijft persoonsgebonden en mee getekend door zoveel verschillende aspecten. Misschien daarom ook blijft het mij boeien om te zien hoe dichters over rouw schrijven zonder de rauwheid ervan toe te dichten. Zo vond ik dit zeker terug bij een vers van de dichter Marc Reugebrink (1960). In deze novemberdagen en met de feestdagen die hun schaduw vooruitwerpen zijn dit voor vele mensen opnieuw dagen van rouw. Daarom dus dit rauwe rouwvers.

(Roger Raveel : Reikende hand
©art-gallery.be)

ROUW IS EEN LICHAAM

Rouw is een lichaam, liefje.

Het is je hand op tafel

met gespreide vingers op de tast,

het is het onzichtbare hart

in de ondenkbare ruimte

die zich vult met jou. Mooi

ben je, haast onwerelds en nabij

met gespreide vingers tastend

naar het hart en naar de pijn.

Er is geen ander zijn, geen

ander wezen dan wat blijft

en steeds opnieuw begint,

aan deze tafel zit in onweerlegbaar,

onbarmhartig tegenlicht, en zo

volstrekt alleen gelaten is.

(uit: Het Liegend Konijn,  2023/1, blz. 118)