Kobakov -mei 2014

(eigen foto's)

Drie foto's van mei vorig jaar: Kobakov Monumenta tentoonstelling in Grand Palais.

Straks weer een verlengd weekend Parijs met een ontmoeting met Velasquez, Bonnard en een kennismaking met de Fondation Vuitton.
Dus even ertussenuit, begin juli ben ik er weer.

In memoriam matris (4)

je lag zo
zoals nooit eerder
nooit anders
koud
zo
nabij als je was
deze nacht

samen stil
nooit zo samen stil
als deze nacht
onderstroom
terwijl boven ons stemmen
durend kabbelen
wij samen stil
ieder aan de eigen overzij
(20-06-2015)

SUB FINEM

En nu nog maar alleen
het lichaam los te laten -
de liefste en de kinderen te laten gaan
alleen nog maar het sterke licht
het rode, zuivere van de late zon
te zien, te volgen - en de eigen weg te gaan.
Het werd, het was, het is gedaan.

(M. Vasalis : De oude kustlijn, 2002, blz. 58)


En nu alleen nog maar elk onze eigen weg te gaan...

In memoriam matris (3)

(Cimetière Montparnasse, Parijs, eigen foto 2007

Terwijl ik bij het opgebaarde lichaam van mijn moeder sta, vraag ik mezelf af : wat weet ik eigenlijk van haar? Welk een leven heeft ze geleefd voor ik er was : de foto's suggereren iets, de verhalen die ze bij bepaalde foto's verteld heeft nog meer maar toch....
Hoe anders waren haar kinder- en tienerjaren.  De avonden rond de 'stove' zonder TV en zonder platendraaier en misschien zelfs zonder radio in die jaren 1920. De contacten met familieleden die wat verderaf woonden: te voet of met de fiets of de paardentram of trein. Wassen was een hele karwei, zowel zichzelf als het wasgoed. Eerst water opwarmen en dan in een kuip en dan het wassen zelf... Dit zijn nog maar algemene leefomstandigheden en voor ons nu zo goed als oninleefbaar. Wanneer en hoe heeft ze voor het eerst kennis gemaakt met een radio, een vliegtuig, een telefoon, een platendraaier, electisch licht, een bad..?
Dan is er nog dat persoonlijke leven : de familieverhalen, de verhalen van de school, de jeugdvriendinnen en het ontdekken van de jongens,... Wat weet ik eigenlijk van mijn moeder?
Nu, in haar dood blijft ze een wonder, een mysterie, om dankbaar te koesteren met alle vraagtekens erbij.

In memoriam matris (2)

(cimetière montparnasse
Parijs 2007)

EN DE ZWAARTEKRACHT

Terwijl de tijd mij voortkruipt naar de dood,
door medestervenden omgeven,
omhels ik de ontsiering van mijn leven
heviger hoe meer die zich ontbloot.

Diep als een graf in levend vlees begraven
voel ik en ruik ik hoe we ons vergissen,
en dat we nog dit leven zullen missen
als wij en klei zich aan elkander laven.

Uit afwezigheden opgericht
komt het heelal geleidelijk in ons voor
als avond in haar zwaartekracht verlicht

maar onze ogen waren eeuwig dicht
van verbluffende gedachten en daardoor
blind voor ons andere gezicht.

Ja, uit afwezigheden opgericht
komt het heelal ontstellend in ons voor,
volledig in haar zwaartekracht verlicht.

(Leo Vroman, Tweede verschiet. Gedichten,  Amsterdam, 2003, blz.13)
Leo Vroman is geboren één jaar na mijn moeder en gestorven één jaar voor mijn moeder.
Welke andere gezicht zullen deze twee hebben mogen ont-dekken?

In memoriam matris

Mijn moeder is gestorven, zacht en rustig, na 100 rijkgevulde jaren met veel leed en veel vreugde, met veel zorgen en veel vertrouwen. De stille rust die straalt vanuit haar opgebaarde lichaam roept honderden herinneringen wakker. Haar broze frêle lichaam toont zich nog breekbaarder en lichter. Een lichtheid zonder einde.

Iets wat mij brengt bij dit gedicht van Hans Andreus :

Ik denk de echte
dood is zo licht
als een veertje
dat je
wegblaast in een lucht
bol van zon
en dat schommelend verdwijnt
in het licht dat schijnt
alsof er in de verste verte
nooit een eind aan komt.

(Verzamelde gedichten, 1985, blz. 849)

(museum kolumba Keulen, december 2012, eigen foto)

Dokumenta 2012 ritmes

(eigen foto's)

Dokumenta 2007

(eigen foto's)

Selma : een verhaal zonder einde?

(gedenksteen nabij de baptistenkerk in Selma, foto van het internet)

De film "Selma" begint met vier kinderen die een trap aflopen op weg naar een feestelijke kerkdienst, tot er plots een ontploffing is en we de lijkjes in het puin zien liggen. Dan pas begint de openingsgeneriek van de film. Voor de Amerikaanse kijkers met enige historische achtergrond is deze openingsscène duidelijk. Wij moeten dit later invullen via wat indirecte verwijzingen in de loop van de film. De foto hiernaast van de gedenksteen voor deze vier kinderen toont ons waarover het gaat : over racisme.

In "Selma" gaat het over het stemrecht dat wettelijk ook bestond voor de zwarten maar dat via allerlei obstakels toch zeer weinig werd toegekend, vooral in de zuidelijke staten, zoals de staat Alabama waar Selma toe behoort. Op het einde van de film is er uitzicht dat de obstakels voor het uitoefenen van hun stemrecht opgeruimd zijn. Maar..de actuele situatie in vele staten van de VS toont dat er een kloof gaapt tussen de beschreven rechten en de feitelijke realisatie ervan. Ondanks vele wetten, ondanks meerdere zwarte burgemeesters en parlementsleden, ondanks een zwarte president worden zwarten blijkbaar nog al te vaak behandeld als tweederangs, als mindere mensen, als mensen zonder rechten. De cijfers over slachtoffers van politiegeweld in de VS spreken duidelijke taal en zijn onlangs overal afgedrukt. Dan weten we dat deze cijfers slechts de top zijn van de ijsberg, want dat er vele andere situaties van onrechtvaardige behandeling door agenten e.a. zijn die niet leiden tot zulk een dodelijke afloop. En dus stapelen de frustraties zich op tot ze ontploffen in weer relletjes hier of daar.

Voor mij toont het vooral aan dat een samenleving niet zomaar maakbaar is via wetten en regels. Hoeveel regels er ook zijn om bepaalde rechten uit te oefenen of te verdedigen, dat alleen volstaat niet om mensen te veranderen in hun hart en in hun denken.
En zoals dat in de VS het geval is rond racisme zo kunnen we, vind ik, gerust parallellen trekken naar andere situaties van minderheden of zwakken in elke samenleving zoals taalminderheden, holebi's, religieuze minderheden, arme mensen, mensen met een beperking... Velen denken dat het werk erop zit als er een 'goede' wetgeving is gestemd, velen denken dat alle problemen van discriminatie en (verdoken) achteruitstelling van de baan zijn door enkele regels met al dan niet sancties bij het niet naleven ervan. De huidige situatie in de VS tonen dat geen enkele minderheid mag denken dat alles 'safe' is door de aanname van een wet. Wetgeving schept een kader maar het werk begint dan pas en geen enkele minderheid kan er voor altijd gerust in zijn.


De film toont dat de strijd voor gelijke kansen voor iedereen een strijd is zonder einde. Wie 'anders' is (en wie is dat uiteindelijk niet?) wil in zijn anders-zijn gelijkwaardig behandeld worden door de samenleving en dat blijft een uitdaging altijd opnieuw.

Selma : over de kracht van de machtelozen

Vorig weekend heb ik de film "Selma" gezien in de bioscoop. Over de interventies van Martin Luther King in het stadje Selma, in de staat Alabama, opdat de zwarten hun stemrecht zouden kunnen gebruiken.
Het verhaal van Martin Luther King blijft boeiend. Het gegeven van geweldloos protest blijft altijd spannend, want het roept bij mij toch altijd weer een vraag wakker : zou ik tot zo iets in staat zijn als het er echt toe doet? Jezelf laten slaan, oppakken, vernederen vanuit een overtuiging dat jij als 'mindere' wel je menselijkheid bewaart en zo de vervolger een spiegel voorhoudt : het vraagt moed. En dan is er van tijd tot tijd één man of vrouw nodig die mensen helpt om de spiraal van geweld te doorbreken, mensen als Ghandi of Martin Luther King om maar onze westerse geweldloosheidsiconen op te noemen.

Wat kan je als zwakke arme mens inbrengen tegen de machten van de gevestigde orde (politie, burgemeesters en gouverneurs...) om je rechten te kunnen gebruiken? In de film zie je dat er drie elementen ingezet werden opdat de zwarten in het stadje Selma de willekeurige afwijzingen van hun vraag naar hun (wettelijk erkende) stemrecht zouden kunnen ombuigen tot toelating om te stemmen. Er is de macht van het woord, de geweldloze protesten en de solidariteit van velen.

Tegenover de macht van de gevestige (onrechtvaardige) orde wordt het woord geplaatst. Martin Luther King was een begenadigd redenaar, gevormd in de school van zwarte protestantse kerken. Retoriek is geen poëzie maar is de taal van de macht : wie macht heeft wil die verder uitbouwen en wie er geen heeft wil mensen overtuigen en in die zin macht uitoefenen op hun denken en handelen. In de film klinken sommige toespraken in onze oren barok en overladen en soms zelfs wat drammerig. Maar ook vond ik er wat poëzie in dank zij de vele herhalingen : die zorgen voor een cadans en een ritme. In die zin hebben bepaalde delen van toespraken iets poëtisch. Het zijn boven al echter toespraken die slagen in hun opzet : mensen motiveren en een hart onder de riem steken, de positie van machthebbers aan het wankelen brengen en zo het grote doel dichterbij brengen.

Tegenover de botte macht van bestuurders die bang zijn voor de veranderingen is er het geweldloze protest. We kunnen vele redenen bedenken waarom we zouden kiezen voor geweldloosheid : politieke of religieuze of filosofische redenen. Maar als mensen zo fel gekwetst worden in hun waardigheid kunnen ze toch terugvallen op een reflexmatige reactie van tegengeweld. In de film kwam dan ook een heel pragmatische reden naar voor : als wij vijf pistolen vinden om daarmee enige agenten om te brengen, zullen zij honderd geweren en duizend politiemensen extra aanvoeren. Dus geweld inzetten tegen staatsgeweld is een straatje zonder einde. Dan is geweldloosheid veel efficiënter, zeker als er media in de omgeving zijn die vrij kunnen verslag uitbrengen.

En met de media komen we aan een derde belangrijke bouwsteen in het succes van de acties : de solidariteit van velen. We zien hoe burgers van over heel de VS zich betrokken voelen en komen om mee te betogen. We zien dat ook vele blanken en vele niet protestantse christenen komen om mee te betogen. Zo tonen ze dat de strijd om het stemrecht zich niet beperkt tot dat ene stadje en niet tot die ene rassengroep en niet tot die ene kerkgemeenschap.

Door deze elementen blijft "Selma" een verhaal met waarde voor al wie zich betrokken voelt bij het zoeken naar een wereldorde en een samenleving waar iedere mens een plaats heeft.

Amsterdam : mei 2015

Deze foto's zijn door mij genomen in mei laatsleden, tweemaal de R.K. St.Nicolaaskerk tegenover het Centraal Station en eenmaal de Oude Kerk.

Het geciteerde citaat - 13

(geciteerd in De Standaard der Letteren van 30 april 2015 door Hans Cottyn)

Het geciteerde citaat -14

(geciteerd door Dorien Knockaert in De Standaard van 2 mei 2015)