Nieuwpoort Onze Lieve Vrouwkerk

 

(eigen foto
deel van de kerkschat
tentoongesteld in de kerk)

Onafzienbaar is de zee

 Even onafzienbaar en oneindig als de zee is, zo zijn er ook een onoverzichtelijk aantal gedichten die de zee tot onderwerp of thema hebben. Bij een recent bezoek aan Nieuwpoort maakte ik een foto van enkele ver uit elkaar zeilende scheepjes in zee voor de vaargeul. En net dan las ik onderstaand gedicht van Cees Nooteboom in zijn meest recente dichtbundel (Vos - 2022). Het gedicht heeft het weliswaar niet over een zeiler, maar over een roeier. Toch blijft in beeld en woord de spanning tussen beiden overeind. Het is een gedicht dat de zee heeft als aanleiding om het in feite over de poëzie zelf te hebben. En daarbij de titel die nogal prozaïsch klinkt. Een mooie mix...

SCHEIKUNDE

De zee

onafzienbaar

                                                

(eigen foto 14 juli 2022)

waarin iemand

verdwenen.

Op de glanzende

vlakte

de eenzame roeier.

Komt hij 

of gaat hij?

Mengt zijn tijd

met zijn woorden,

ment

dat voortdurende tweetal.

Niet in die

van de meesten,

juist

in de zijne, 

in die gedichten

van zelf en van wereld

is het al

tijd.

(Cees Nooteboom, Vos, uitg. Koppernik, 2022, blz. 9-10)

De dichter heeft het over een tweetal en 

je ziet het ook in zijn verzen die per twee gegroepeerd staan, 

op één cruciaal vers na...

dat eenzaam ronddobbert en 

zijn eigenste plaats opeist.

Heimwee

Deze zomerperiode is opnieuw gekenmerkt door grote volksverhuizingen die we toeristische zomervakanties noemen. Wie het financieel aankan en het aandurft, trekt weg naar andere soms heel verre bestemmingen. En heel soms overvalt het deze tijdelijke nomaden dat ze lijden aan heimwee, aan homesickness, aan Fernweh, aan nostalgia...

Wie in de republiek der letteren woont, kan ook aan heimwee worden overgeleverd. Dan is het gedicht van de Nederlander Cees Nooteboom heel herkenbaar. Hij heeft het over de Perzische dichter en soefist Hafiz Shirazi (+1390).

HEIMWEE

Mis ik Amsterdam, als ik, zoals nu, ver weg ben?

Nee, heimwee werkt anders, het neemt de vorm aan

van boeken. Het is niet mijn huis dat ik mis, niet de kamer,

maar wel een boek in die kamer, ik zie de hoek

waarin het staat, onder de tekening die Hugo Claus

maakte van Walter Benjamin.

Geel lamplicht schijnt daar en valt op het boek, grijs,

glad linnen met een blauwe band op de rug, Hafiz,

Collected Poems, ooit gekocht in Teheran, vertaald

door een van die wonderen van het Britse imperium,

een soldaat die poëzie las, Engelse samoerai

met verstand van ghazelen.

Niet één gedicht ken ik uit mijn hoofd,

dat maakt het heimwee sterker, ik zie

de witte bladzij met de lange regels, de herhaling

van regels aan het eind van de verzen, een heilig

soort stotter. Kijk, zei Hugo ooit, ik heb

een ghazele geschreven, een Perzische versvorm,

geen hond heeft het gemerkt. We schrijven voor idioten.

Is dat het, heimwee?

Dat ik naar die kamer wil, het boek oppakken,

de gedichten van Hafiz lezen, naar de tekening

van Benjamin kijken, het kruis dat Hugo door zijn gezicht

getekend had, het teken van de dood?

Ooit, in Shiraz, stond ik aan het graf van de dichter,

een kring lichte zuilen, rozen, de lucht droog en heet,

zijn woorden in Perzische slingers, een man naast me

die ze halfluid las, zijn lippen bewoog bij het lezen.

Goethe schreef over Hafiz, maar aan dat graf begreep ik hem

beter.

Letters niet gelezen, woorden niet verstaan,

en toch het gedicht.

(uit: Cees Nooteboom, Licht overal. Gedichten. , uitg. De Bezige Bij, 2012, blz.71-72)

(graf van Hafez Shirazi
©apochi)

De uil en de notenboom

 Een oud en klassiek Nederlands kinderlied heeft het over de uil die op de perenboom zat. Nu wil ik het even hebben over een uil en een notenboom.

De schrijver Cees Nooteboom (°1933) publiceerde begin dit jaar bij uitgeverij Koppernik een mooie dichtbundel "Vos" met gedichten die velerlei thema's bestrijken. De natuur, overleden vrienden en auteurs, de tijd...worden onderwerp van eenvoudige maar niet eenduidige verzen. Hieruit wil ik het schijnbaar simpele gedicht "UIL" lichten (blz. 31 van de bundel).

Het gaat over een uil en een man, het gaat over tijd, het gaat over ouder worden, het gaat over stilte en ritme...het gaat dus ook over wat een gedicht is.

Bij 'uil' kan je natuurlijk nog veel meer associaties maken: de uil van Minerva of Athene, de uil als nachtdier of boodschapper van de dood, als symbool van wijsheid of van slechtheid...

Heel het gedicht is ingeweven binnen het besluit of de vaststelling van de dichter dat hij naar niemand meer luistert. Maar wat daar nu juist mee wordt bedoeld blijft mij een raadsel. Ik weet het niet.

Een tip: lees het traag luidop en neem bij de opsommende zinnen een kleine pauze na elk woord...

UIL

(foto Marc Deconinck - 28 mei 2021)

Nu, langzamerhand, luister ik naar niemand meer.

Voor een gesprek wacht ik op de uil

die de tijd meet. De tijd tussen zijn woorden

is geteld, een metronoom die de waarde

van de woorden meet, woord, stilte, woord.

En dan het volgende woord, ook maar een.

Wij tweeën alleen tussen

het nagenoeg waaiende,

man en uil.

Gaat hij jagen?

Ik weet het niet.

Uil, nacht, man, tijd,

ik hoor het geluid van zijn vleugels,

het geluid van mijn adem,

de schreeuw van de prooi,

dan stilte.

Ik luister naar niemand meer.

(Cees Nooteboom, Vos, uitg. Koppernik, 2022, blz. 31)

Nationale dag van de traagheid

 Op 21 juli, gisteren dus, heeft de literaire organisatie VONK & Zonen samen met het Kunstenfestival Watou een eerste nationale Dag van de Traagheid georganiseerd.

Traagheid maakt oplettend, doet ons meer attent zijn voor wat er rondom ons is. Deze traagheid kan soms efficiënter zijn dan gehaast heen en weer te hollen. Denken we maar aan de fabel van de haas en de schildpad. Dichters en andere artiesten helpen om onze zintuigen aan te scherpen. 

Om dit initiatief even in de schijnwerper te zetten, plaats ik hier een titelloos gedicht van de Nederlandse dichter Cees Nooteboom, een vers uit de reeks Een spoor in wit zand. Deze reeks maakte de dichter bij werk van de beeldende kunstenaar Cees Andriessen tijdens een project in het voormalige Kruisherenklooster Bentlage (Rheine-Noordrijnland Westfalen-Duitsland) in 2002. 

(Cees Andriessen -- ©Kloster Bentlage)

Proef de traagheid, laat je ontvoeren door de langzaamheid...

Vergane stemmen

maken geen geluid

de tekst is gebleven,

de leer

van de langzaamheid,

het woord.

Haas legt zijn oren

in zijn nek

angst 

voor mijn stappen

drie ooievaars

in de kloosterweide

hiëroglyfen

getekend in het veld

vogels als zonen

van farao

zij denken mijn oog

op zoek naar een kikker

hun dolkstoot

een vonk in de tijd.

(uit: Cees Nooteboom, Licht overal. Gedichten., uitg. De Bezige Bij, Amsterdam, 2012, blz.44)

Delvaux in Sint Idesbald

 De deelgemeente van Koksijde, Sint-Idesbald, heeft enkele grote troeven : de zee (natuurlijk), de surrealistische schilder Paul Delvaux en de ruïnes van de Duinenabdij. Tijdens deze zomermaanden is er een project onder de titel "Cabin Art" waarbij aan hedendaagse artiesten gevraagd werd een werk te maken om tijdens deze expo te bevestigen aan een strandcabine. Vanop de dijk kan de wandelaar kijken naar de schilderijen en foto's. Enige voorwaarde: hun werk moet een link hebben met een werk van Delvaux. 

Dat levert soms mooie foto's op. Kijk maar mee...

(eigen foto - een werk van Lutwine De Cocker)

(eigen foto - een werk van Yannick Adriaenssens

Rusteloze benen

 Meer dan vijftien jaar geleden ontdekte ik dat mijn benen-last een medisch label had en dat was voor mij wel een geruststelling ook al kan men er niet zo veel aan verhelpen. Ik heb RLS of het restless leg syndrome. Naar de avond toe kan ik mijn benen niet meer in bedwang houden en moet ik ze alsmaar heen en weer  bewegen. Dat bemoeilijkt ook het inslapen. Met een pilletje wordt deze bewegingsaandrang onderdrukt. 

In het april-nummer van Het Liegend Konijn las ik nu voor het eerst een gedicht waarin rusteloze benen ter sprake komen. De rusteloze benen behoren blijkbaar toe aan de Franse filosoof René Descartes (1596-1650). Dat gedicht van de jonge Isa Altink (°1994) wil ik graag met jullie delen...

DESCARTES ZIET EEN REGENBOOG

Descartes kan de slaap niet vatten.

Hij borstcrawlt door de lakens

op zoek naar signaalwoorden: ten eerste

zodoende, daartegenover staat...

Het bed volledig omgeploegd, zijn lichaam

het enige weerwoord.

Descartes heeft last van restless leg syndrome.

Hij luistert naar een geleide meditatie van zeventien minuten en zes seconden.

Krijgt een hoestaanval.

Vraagt zich af of hij ooit op een vulkaan zal staan.

(René Descartes - ©NRC)

Het wordt al licht wanneer hij eindelijk in slaap valt

en droomt van een lenzenslijper met een kleine zwarte kat

die zijn vader blijkt te zijn.

Het diertje springt in zijn armen,

waar hij het tegen zich aan drukt en wiegt

en wiegt. Descartes slaapt als een kleine geode

en wordt pas de volgende middag wakker.

Die dag heeft Descartes heimwee

al weet hij niet precies waarnaar

en ziet hij een regenboog.

(uit: Het Liegend Konijn, 2022/1, blz. 16)

Vensterlanden 150 jaar Stijn Streuvels - 3 -

(eigen foto)

 Nog heel deze zomer kan je via een fietstocht van ongeveer 60 km. doorheen Zuid-West-Vlaanderen de streek verkennen waar Stijn Streuvels leefde en werkte. 

Via vijf vensters kan je een of ander aspect van zijn leven en werk herbekijken.

Zo is er in Moen een installatie met grote zwart-wit foto's waarin je de handen ziet van een vakman en zijn werk(tuig). 

In het oeuvre van Streuvels komen heel vaak werkmensen naar voor in hun dagelijkse arbeid, in beroepen die op vandaag zijn verdwenen omwille van de technologische evolutie. Denken we maar aan de werkers op de vlasvelden ('De Vlasschaard') of in de cichorei-ast ('Het leven en de dood in den ast'). 

Streuvels had oog voor het labeur en de eigenheden van die werkers en de installatie in Moen wil dan ook hedendaagse vaklui tonen. De majestueuze foto's tonen in alle scherpte de menselijke handen en werktuigen die ons veelal helemaal niet vertrouwd zijn. Formaat en inhoud intrigeren en roepen bewondering en verwondering op.

(eigen foto : detail van een werk met reflectie van omliggende woningen)

Vensterlanden 150 jaar Streuvels -2-

 Naar aanleiding van het 150e geboortejaar van Stijn Streuvels is een fietsroute ontwikkeld met vijf kunstwerken, vijf vensters op/vanuit Streuvels. 

Het rouwvenster werd opgesteld op de terreinen van de vroegere Duitse militaire begraafplaats in Anzegem. Met het verhaal van Wereldoorlog I in je achterhoofd en de nieuwe invulling als troostplek voor mensen met verdriet en met de enkele eikenbomen die de plek omarmen vond ik het een sterke plek. 

Het witte labyrint geeft dan plaats aan rouw waar we als mens soms ook onze oriëntatie door verliezen.

De rust van deze plek geeft ruimte aan een verbondenheid voorbij leven en dood, heden en verleden.

(eigen foto - opnieuw blootgelegde ingang van vroegere Duitse begraafplaats)

(zicht de troostplek met het witte 'rouwvenster'/labyrint)

Vensterlanden 150 jaar Stijn Streuvels -1-

 In de regio waar de Vlaamse schrijver Stijn Streuvels heel zijn leven heeft gewoond, Zuid-West-Vlaanderen, wordt zijn 150e geboortedag herdacht met o.a. een fietsroute langs vijf kunstwerken die vensters willen zijn om op een hedendaagse manier naar man en werk te kijken. Het ene werk is al beter geslaagd dan het andere. 

Met het zogenaamde taalvenster wordt meest direct een band gelegd tussen het werk van Streuvels en de omgeving: een spiegel met daarop een zin uit het werk "Het leven en de dood in de ast" weerkaatst tegelijk de vlindertuin van het domein Beukenhof in Vichte. Tijdens de lockdown herlas ik dat werk in een uitgave van Lannoo 2016. Ik was vergeten hoe intens en zalig dat werk wel was: een drama dat alle grote levensvragen oproept (leven, dood, zin van het bestaan, liefde, lust)  en dat in een eigen taal met fantastische nu vaak vergeten woorden. 

Ik heb de zin die te lezen is op de spiegelinstallatie in Vichte terug opgezocht en moest vaststellen dat Streuvels in die zin de spelende muizen beschrijft die de ast innemen als het werkvolk vertrokken is. 

Zoals de muizen over elkaar heen buitelen, zo buitelen en springen de woorden over elkaar heen in Streuvels' beschrijving : lees maar heel even mee "takelen, tjokken, tinsen en titsen, trijkelen, kullebukken, hossebrokken..." en zo voort. 

(eigen foto)

Remco Campert is niet meer...

 Enkele dagen geleden is de Nederlandse dichter Remco Campert overleden. 

In 2015 verscheen zijn laatste bundel 

met als titel "Licht van mijn leven" 

en het slotgedicht met zelfde titel als de bundel past goed 

om deze dichter te gedenken in zijn eigen woorden.

De oude dichter blikt terug op zijn leven

en weet zijn levenseinde niet zo heel ver af.

LICHT VAN MIJN LEVEN

(©uitgeverij de bezige bij)

Het levenslicht zag ik in Den Haag

maar in Amsterdam, Van Eeghenlaan zeven,

te midden van dichters (Luceberts schaterlach,

Schierbeeks hikkende Boek Ik), zagen

mijn woorden het licht

dat me niet meer verliet, trouw

door dik en dunner dan dik

nu zoveel jaren later

loop ik nog even door de straten

van datzelfde Amsterdam, tot

in een knipperend ogenblik

het leven me loslaten zal

laat me dan, dat moment gekomen,

opnieuw nog even

zweven boven het Stedelijk

dan verder al hoger 

boven de bomen in het Vondelpark

waarna ik, mijn tijd opgeheven,

voor eeuwig uiteenval, me verenig

met het fijnstof van de stad,

met de spiegeling van het zonlicht

in het water van de gracht

en word meegenomen met de glimlach

en de dromen van het meisje

dat ik eens op een tramhalte zag

(uit: Remco Campert, Dichter, uitg. De Bezige Bij, 2015, blz.810)

Een keer heb ik de dichter gezien in de Kerstperiode 2015 

in de bar/restaurant van het Stedelijk Museum Amsterdam; 

en dat hij nu net naar het Stedelijk verwijst in dit gedicht. 

Boghossianstichting : vrouwen vroeger en nu -4-

 Ter afronding van deze voorstelling 

van de tentoonstelling "Portrait of a Lady" 

nog enkele foto's met reflecties, 

genomen in de Villa Empain op 21 juni laatst. 

(hoe een notenhouten deur ook als 'spiegel' kan dienen)

(in het spiegelglas voor een foto van Seydou Keita
de reflectie van de foto 'Smoke and Veil' van William Klein) 

Boghossianstichting : vrouwen vroeger en nu -3-

 De expositie "Portrait of a Lady" (nog tot 4 september in de Villa Empain in Brussel) maakt vragen wakker door mooie beelden te tonen die echter in hun eenvoud toch blijven hangen en prikkelen.

Twee hedendaagse thema's die veel mensen bezig houden betreffen enerzijds de Westerse kolonisatie van zogenaamde 'wilde volkeren' in de 19e en 20e eeuw en anderzijds de gendervragen over je al dan niet goed voelen in het geslacht van je geboorte.

Bij het eerste thema zie je onder anderen een video van Nashashibi & Skaer "Why are you Angry?" (2017) waarin de filmers naar Tahiti trokken waar Paul Gauguin in de laatste jaren van zijn leven vele plaatselijke veelal héél jonge meisjes schilderde in een zogezegd paradijselijke omgeving. Zelfs zonder expliciete duiding voelt de kijker zich toch wat ongemakkelijk, tegelijk gefascineerd door de schoonheid van de vrouwen maar ook wat ongemakkelijk omdat je jezelf als een voyeur voelt die 'misbruik' maakt en die vrouwen tot object maakt van zijn eigen (kunst)plezier.  De titel van de video vergroot nog dat ongemak: waarom ben je boos? Via deze You Tube link(duur 5'04") kan je de makers kort horen vertellen over hun project (Engelstalig !). 

(eigen foto - still uit genoemde video)

Over de genderkwestie was ik onder de indruk van een groot werk dat heel teer oogt en toch ook sterk. Het is een aquarel gemaakt door Gauthier Hubert in de jaren 2016-2020 van 178,5 x 84 cm. en toont in heel zachte tinten een vakkundig en gevoelig beeld van een vrouw/man. De titel van het werk brengt ook hier weer een meerduidigheid binnen : "Blanche Neige morte" (dode Sneeuwwitje).

(©Gauthier Hubert)

Villa Empain: een architectuur van verwondering - 2-

 

(eigen foto's 21/06/2022)

Boghossianstichting : vrouwen vroeger en nu -2-

 Nog tot 4 september loopt de tentoonstelling "Portrait of a Lady" in de Brusselse Villa Empain. 

(Luba beeldje - eigen foto)

Thema is de representatie van de vrouw in de kunsten door de eeuwen heen. Van prehistorische beelden over Middeleeuwse en barokke schilderijen naar hedendaagse fotografie, schilderkunst en videokunst zien we hoe de vrouw volgens de inzichten van elk tijdsgewricht weer telkens op een andere manier werd voorgesteld. 

Er is ook plaats voor niet-westerse kunst van vroeger én nu. Goddelijk of menselijk, etherisch of sensueel, als bron van verlangen of inspiratie, als zwak of sterk... en de vele schakeringen daartussen. 

De expo vraagt om met aandacht bekeken te worden en de ideeën die de presentatie ondersteunen tot ons te laten doordringen.

(eigen foto met vooraan Hans-Peter Feldmann : Golden shoes with pins uit 2006)