Tragedie : hoe menselijk is een mens?

In het Concertgebouw Brugge zag ik "Tragédie", een choreografie van Olivier Dubois (12/12/2015). Een overweldigende ervaring door de muziek en door de dans. De luide pulserende muziek pakt je als toeschouwer al helemaal in. Er is een cocon van geluid (lawaai?) waar er geen ontkomen aan is. Je bent gevangen in en overgeleverd aan een techno-dreun.
En dan word je geconfronteerd met naakte mannen en vrouwen die aan- en afstappen, opkomen en weggaan, zichzelf tonen en weer verdwijnen. In een klassieke tragedie worden de spelers eerst voorgesteld. Hier ook, naast elkaar, in hun eendere naakte andersheid. De uitgekiende belichting zorgt ervoor dat je als kijker al vlug uit je gluurdersgevoel wordt verlost. Je gaat al vlug de dansers klinisch bekijken : verschillen in fysionomie, in manier van gaan en houding ook al stapt iedereen op een gelijke manier snel op en af...

(afbeelding gevonden op internet: Avignon 2014)

Deze 'expositio' of eerste deel met de voorstelling van de spelers duurt wel lang, maar ik vermoed dat de choreograaf zeker wil zijn dat hij het publiek mee heeft voorbij het gluren, het erotiserend of analyserend kijken.
Zo verloopt deze tragedie van mensen die naast elkaar stappen zonder elkaar aan te raken en zonder elkaar een blik te gunnen naar confrontatie, strijd om een eigen plek,  naar het elkaar vinden in onzachte paringsdrang. Een heel indringende ervaring die voorbij gaat aan academische vragen over functioneel naakt in de kunst. Hier was de naaktheid een spiegel voor elke kijker : ik ben onder mijn kledij waarmee ik mezelf presenteer, even gelijk aan een andere mens in al mijn andersheid. Wanneer ben ik uniek? Wanneer ben ik mens?
Ik ben nogal huiverachtig over wat soms in recensies of programmaboekjes van dansvoorstellingen wordt geschreven : vaak ervaar ik dat als 'gebakken lucht'. In het programmablaadje van het Concertgebouw wordt de choreograaf geciteerd en na de voorstelling kon ik hem alleen maar beamen. "Het simpele feit dat we mens zijn maakt ons nog niet menselijk, daarin schuilt de tragedie van ons bestaan."

Kerstmis in Parijs

(eigen foto : 25 december 2015 omstreeks 16u30
Quai des Célestins - Parijs)

Groeten uit Parijs

Tot 28 december heb ik groen licht gekregen voor Parijs. Dus vanaf 29 december ben ik hier terug.

(eigen foto juli 2011)

Het geciteerde citaat -28-

Son of Saul : subliem realisme (2)

Terugdenkend aan de filmervaring die de "Son of Saul" is blijf ik met heel gemengde gevoelens en verwarrende ideeën achter. Je wordt twee uur ondergedompeld in een van de zwartste bladzijden van de mensengeschiedenis : ontmenselijking ten top, een ervaring waar je niet goed van bent en toch... denk ik er ook met bewondering en met positieve gedachten aan terug: het was mooi. Waarom? Hoe kan dat? Waar schuilt er schoonheid in zo'n afschuwelijk verhaal?

Er is bewondering voor de regisseur die met zijn scherpe keuzes een heel eigen verhaal heeft gebracht. In mijn eerste artikel over de film heb ik deze al aangebracht: cameravoering, geluid, montage...: alles zorgt voor het mee-leven met Saul en de andere gevangenen van het Sondercommando.
Maar deze bewondering maakt de film nog niet 'mooi'. Wat is er dan meer of anders??? Terwijl die vraag bleef hangen ergens in mijn hoofd ging ik naar de tentoonstelling "Munch & Van Gogh" in Amsterdam. Bij gelegenheid van die expo was er een nummer van het Museumtijdschrift uitgekomen waarin extra aandacht ging naar die tentoonstelling, naast andere rubrieken (nr. 6, sept/okt 2015). Daar vond ik een antwoord.

(afbeelding gevonden op internet)

De Nederlandse schrijver Oek de Jong heeft er een column en in dat Museumtijdschrift-nummer (blz.34-35)  heeft hij het over zijn fascinatie voor het Isenheim altaarstuk van Matthias Grünewald (in Colmar). Ik citeer hem even : "Het schilderij roept een paradoxale reactie op : het kan je shockeren, het kan zelfs afkeer veroorzaken, maar tegelijkertijd maakt het zoveel indruk dat je geneigd bent er in haast extatische termen over te spreken : ongelooflijk aangrijpend en ongelooflijk mooi. Hoe kan een gruwelijk beeld toch ook zo mooi zijn?"  Ja, dat vraag ik mij ook af. Oek de Jong vervolgt dan : "Voor mij wordt dat veroorzaakt door het mededogen waarmee Grünewald een mishandeld, gemarteld en geschonden lichaam heeft geschilderd. Hij moet zijn eigen afkeer hebben overwonnen om dit te kunnen doen." En de Jong heeft er een aparte term bij bedacht :"Grünewald beoefent in deze kruisiging wat ik subliem realisme zou willen noemen: realisme dat het afbeelden overstijgt en de werkelijkheid met een zowel nietsverhullende als mededogende en liefdevolle blik omvat." De schrijver noemt dan andere voorbeelden van zo'n subliem realisme o.a. in de literatuur (Tolstoj over een stervend paard in Anna Karenina), in de fotografie(Jeff Wall) en in de film(Tarkovski 'Andrej Robljov'). Ik zou hier willen aan toevoegen : Son of Saul van Laszlo Nemes.

In de twee grote verhaallijnen van de film zien we de strijd om zijn menselijkheid te bewaren, te hervinden of te heroveren : de opstand van de gevangenen en de zoektocht om kaddisj uit te spreken over de 'zoon' van Saul. Deze subversieve strijd tegen de ontmenselijkingsfabriek die zo'n concentratiekamp is,  heeft in elk geval iets aandoenlijks. Het is een strohalm van hoop waar we als kijker ons aan vastklampen om ons niet medeplichtig te voelen met de doders want we zijn zwijgende  toeschouwers.Deze elementen doorbreken al een beetje het grauwe realisme.
 Maar ik vind ook de 'mededogende liefdevolle blik' waarover Oek de Jong het heeft. Je ziet die in de film in vele kleine details : gebaren en blikken van mensen, de zorg voor en van medegevangenen voor elkaar, de voor ons onbegrijpelijke drang om te geloven in een God en in mensen midden deze fabriek van de dood, beelden van nabijheid en meeleven.
Dank je wel, Oek de Jong, ik durf nu met een geruster hart zeggen : Son of Saul is een mooie film, genre subliem realisme.

Son of Saul : de film (1)

Enige tijd geleden heb ik de bijzondere film "Son of Saul" gezien en ik was er enorm door geraakt. Nog na de eindgeneriek bleven de meeste toeschouwers stil, sprakeloos, stomgeslagen terwijl ze de filmzaal buiten gingen. Het onderwerp heeft natuurlijk niets opbeurend : het dagelijkse leven in een KZ-vernietigingskamp tijdens Wereldoorlog II.

Waarover het gaat? Onmiddellijk word je als toeschouwer ingelicht dat je een Sonderkommando zult zien : een groepje gevangenen die het 'vuile' werk van de Nazis moeten opknappen in een concentratiekamp (medegevangenen klaarmaken voor de gaskamers, de lijken wegslepen en opruimen, de gaskamers kuisen, achtergebleven goederen sorteren enz.). In de loop van de film komen we ook te weten dat zij allen beseffen dat zijzelf binnen enkele weken zullen worden gedood. In dat Sonderkommando werkt Saul, een Hongaars-Joodse man en die volgen we op de voet, en dit mag je letterlijk nemen. De camera kijkt mee van over zijn schouder of focust op zijn gezicht, geen overzicht, geen standpunten verderaf tenzij de laatste seconden van de film. Je hoort ook de geluiden van het kampleven : roepen in alle talen, blaffende honden, op deuren bonkende mensen, bevelen schreeuwende soldaten, fluisterende gevangenen... Je hoort vooral Jiddisch, Hongaars, Duits en hier en daar een flard van een andere taal (Frans, Russisch?). Twee verhaallijnen lopen doorheen de film. Er is een opstand die door gevangenen wordt georganiseerd en er is Saul die meent in een vergast kind zijn zoon te herkennen en hem een waardige Joodse begrafenis wenst te geven. Daarom zoekt hij een rabbi om kaddish te spreken over dat dode jongetje.

(affiche gevonden op het internet)

Hoe 'werkt' deze film? De regisseur Laszlo Nemes heeft door zijn filmstijl ervoor gezorgd dat de kijker volledig opgenomen wordt in het grauwe, grijze gejaagde stresserende kampleven, in een chaos van dood en survival en van ontmenselijking. Beeld, geluid, montage : alles voert je mee in deze beklemmende sfeer van vernietiging. Het hoofdpersonage Saul wordt op een indringende manier gebracht door Géza Röhrig. Wanneer hij op een bepaald moment zegt : "We zijn al dood", dan voelt het alsof hij ook voor de kijker spreekt. Tweemaal in de film verlaat Saul (en dus ook de kijker) het eigenlijke kamp en komen we in de omringende bossen terecht. Die plotse veelheid aan groen deed mij bijna pijn in de ogen. Ik dacht: hé, er bestaat nog kleur, niet alles is grijs en grauw en donker...Dit is dan ook het unieke van de film : het gehele verhaal wordt enkel en alleen vanuit het perspectief van de gevangenen gebracht. Er is voor de kijken geen ontkomen aan. Een bijzondere confronterende en nietsontziende kijkervaring. En toch... op de een of andere manier denk ik : het is een mooie film. Hoe kan dat?

Reflecties - Amsterdam 5 december 2015

(eigen foto grachtenhuizen 5 dec. 2015)

(Perdu poëzieboekhandel Kloveniersburgwal 86 - 5 dec.2015-eigen foto)

Het geciteerde citaat -27-

Het geciteerde citaat - 26-

Woord en beeld -16 - de zee

De zee is nooit stil en zeker niet in die stormachtige dagen toen ik in Nieuwpoort was eind november. Dat durende geluid, die golfslag en die wind, dat ruisen en het geklepper van meeuwen heeft nu eens een zuiverend ontledigend effect. Zo zeggen we dan : ons hoofd maken we leeg. Maar op andere momenten kan die rusteloze zee de gedachtenmolen nog intensiever doen draaien.
Dichteres Hagar Peeters heeft in haar bundel "Koffers zeelucht"(De Bezige Bij, 2006) daarover dit gedicht geschreven met als treffende titel :

DE ZEE IS EEN EEUWIGE MOMPELAAR

Met zacht geraas zwelt zij aan
om zich aan het strand mee te delen
maar slikt ten slotte weer haar woorden in
en keert terug tot het diepe niets,
de bodemloosheid van verlies.

Soms verheft ze haar stem
klopt aan onze voeten,
schudt onrust in ons wakker,
wekt onze angsten rent terug
met het geraas waarmee ze kwam.
Steeds neemt ze haar geheimen mee
en laat ons zonder achter.

's Nachts strekt zich haar vlakte
uit over de hemel in een macaber donker
dat zijn tong verloren heeft maar des te groter
ogen naar ons opzet. We blijven troasten.
Er staat ons niets anders te doen.
We zijn niet tegen zo veel zwijgen opgewassen.

(Nieuwpoort 25 november 2015)

Injectie tegen verzuring -05- internationale dag van de vrijwilliger

Luc Bonte, voorzitter van de vzw Ondernemers voor Ondernemers, schrijft in een bijlage bij De Standaard van 30 november over het belang van vrijwilligers voor zijn organisatie die gericht is op het duurzaam samenwerken met het Zuiden.
Maar, met het vooruitzicht op de internationale dag van de vrijwilliger op 5 december, gaat hij algemener.
Hij zegt o.a. : "Vrijwilligers vervullen een belangrijke functie in onze samenleving. Volgens onderzoek van de universiteiten van Luik en Gent leveren in België ongeveer 1.166.000 personen (één miljoen honderd zes en zestig duizend) ofwel 12,5% van de bevolking van 15 jaar en ouder, gratis prestaties binnen organisaties. Deze gratis prestaties vertegenwoordigen ongeveer 130.000 voltijdse equivalenten. Zonder de inzet van vrijwilligers zouden veel maatschappelijk relevante activiteiten onmogelijk zijn."

Politici die mensen en inzet enkel reduceren tot 'hoeveel kost het ons?' of 'voor wat hoort wat' worden met zo'n cijfers uitgenodigd om hun eigen mantra's te bevragen. Gelukkig dat er zoveel vrijwilligers zijn.

Woord en beeld - 15- de zee

De zee zien is soms eindigheid zien, ook al ligt de horizon zo ver weg en glijden er langs en over die horizonlijn grote schepen heen en weer. De zee zien brengt mij soms terug naar het 5de leerjaar waar ik op een juni-dag vroeger uit school weg mocht omdat mijn tante met haar gezin naar Canada vertrok, met een groot schip. Mijn oom was met het vliegtuig vooruit gereisd en nu zouden zijn vrouw en zijn kinderen nareizen vanuit de haven van Zeebrugge. We mochten eerst dat grote schip bezoeken, maar dan rond 20u30/21u moesten alle bezoekers aan wal. De loopplank werd ingetrokken en het schip verliet heel traag de kade. Het werd donker en ik zag met mijn moeder vanop de kaaimuur in de donker wordende nacht die berg van lichtjes wegdrijven. De zee zien doet mij dan denken aan afscheid nemen.

Zo dicht ook Anne-Marie Demoen in haar bundel "een steiger aan de overkant" over gemis in dit titelloze gedicht :

ik mis je niet
in de beperking
van taal
ik mis je in tegenlicht
bij de waterlijn
ik mis je over de grens
van avond en stroom
ik mis je
in dat onbestemd
verlangen
ik mis je
op de bank
naast mij

een duinvogel
nabij

(Nieuwpoort 25 november 2015)

The Lobster

Een satire, een horrorfilm, een drama, een sciencefiction film, een fabel : deze en nog andere labels worden gekleefd op de film "The lobster". Deze veelkleurigheid zegt al veel over deze film die zeer duidelijk moeilijk in één vakje te plaatsen is. Op het einde voelde ook ik die verwarring : wat heb ik nu gezien? Maar bovenal voelde ik verwarring omdat er doorheen het verhaal van David veel vragen voor mezelf blijven.

De film situeert zich in een zeer geregelmenteerde samenleving waar alleen-zijn niet geduld wordt. Dus moet David, nadat zijn vrouw van hem weg is, naar een hotel met enkel alleenstaanden. Hij krijgt 45 dagen tijd om daar een nieuwe partner te vinden en zich te laten heropvoeden. Mocht er een relatie ontstaan, dan kan er zelfs een kind geleverd worden omdat dat de relatie versterkt...Maar als hij alleen blijft na die 45 dagen wordt hij getransformeerd in een dier volgens eigen keuze. David wil in dat geval een kreeft worden omdat zo'n beest echt heel oud kan worden. Maar David zal op een bepaald moment revolteren en vindt in de bossen lotgenoten die ook gevlucht zijn voor de dwang van de samen-leving.

Een bij momenten spannend verhaal met veel zwarte humor en sterke hoofdrolspelers als Colin Farrell, Rachel Weisz, John C.Reilly en Lea Seydoux dat vragen stelt bij onze maatschappij met zijn vele regels die ook ons privé-leven willen bepalen en inperken. Ook vragen bij welke waarde we hechten aan relaties en aan alleen zijn, aan de druk van sociale verwachtingen en de afhankelijkheid van anderen. Hoever gaan we in ons conformeren aan anderen, aan wetten of afspraken die soms lijnrecht indruisen tegen ons eigenwaardegevoel? Deze soort ongemakkelijk-makende vragen bleven bij mij nog vele dagen hangen. De Griekse jonge regisseur Yorgos Lanthimos is dus geslaagd in zijn opzet.

(afbeeldingen gevonden op internet)

Woord en beeld -14- de zee

Enkele dagen heb ik kunnen genieten van Nieuwpoort aan zee. Winderige, stormachtige dagen leverden een zeezicht op dat altijd maar anders was en soms in luttele seconden kantelde van zonnig en blauwe hemelplekken naar donkere dreigende voorbijjagende wolken. Het zeeoppervlak zelf werd grijs, zwart, blauw, zilver, groen, wit altijd weer anders.
Op die zee dan boten in alle formaten : zeilbootjes, kleine bokvissers, reuze cargoschepen en je weet daar mensen op varen, met en tegen de natuurelementen. En dan roept die zee op tot gedachten én tot gedachtenloosheid, tot roepen over de branding heen én tot stil inademen wat er komt overgewaaid of aangespoeld.

Anne-Marie Demoen publiceerde bij uitgeverij P in 2011 een kleine bundel met sobere gedichten vol sterke visuele beelden. En meermaals is de zee prominent aanwezig. Uit deze bundel "een steiger aan de overkant" haal ik dit titelloze gedicht. Daarbij een foto die ik genomen heb in Nieuwpoort op 24 november laatst.

de gelijktijdigheid
van een schip dat
vaart in de avond
en van een schip
dat in de morgen vaart

en de ruimte
tussenin
voor gedachten

de langtijdigheid
van dezelfde dag
vanaf de ene dageraad
tot de andere zonsondergang

en de ruimte
tussenin
voor gedachten

de altijdigheid
van wezenlijke
aanwezigheid
in geruisloze liefde

en de zee met
haar schepen
altijd

Het geciteerde citaat (25)

Citaat van Deepak Chopra door Elise Crombez
geciteerd in De Standaard van 29 oktober 2015)

Gebroken en toch...

Deze zomer was er in Petit Palais in Parijs een tentoonstelling van de in Roeselare geboren kunstenaar Thomas Lerooy. Sculpturen en tekeningen/collages waren de blikvangers.

Een van de sculpturen was een beeld van twee kussende mensen in een romantische beeldtaal, maar het beeld is gebroken en de kunstenaar zorgt dat het samenblijft met opzichtige brede banden. Terwijl ik toekeek, hoorde ik een oosterse bezoeker vragen aan iemand in de buurt of het beeld gevallen was?

Na Parijs 13-11 is er in ons hart en onze geest ook wat gebroken. En toch... hoe verbinden we weer?

(Eigen foto's juni 2015)

Woord en beeld -13 - Parijs

De dichteres Lut de Block volg ik al sedert haar eerste bundel, "Vader", uit 1984. Haar gedichten brengen heel nabije thema's op een manier die hen algemeen maakt. Haar nieuwste bundel, "Een tijdelijk onderdak" (uitgeverij De Arbeiderspers, 2015) ben ik aan het ontdekken.
Het gedicht Verlangen uit die bundel brengt mij naar Parijs, naar de daders en slachtoffers van de terreur en naar ons die ons leeg voelen en onwezenlijk.
De vragen na die vrijdagnacht zijn menigvuldig.
Wat bezielt mensen om hun leven op zo'n manier te beeindigen en anderen daarin mee te slepen? Wat is de last voor zij die het overleefd hebben? Wat  voor zij die achterblijven met een lege plaats in hun leven, in hun hart? Wat is de last voor de familieleden van de daders? Voor de hulpverleners?
Wat is een mensenleven waard? En wat is waard wat we doen? Hoe her-ijken we onze levens na Parijs : wat is het belang van samen gaan eten, drinken, van samen naar concerten of sportwedstrijden gaan, van toerist zijn?? Wat is het belang en wat is de waarde ervan???
Deze vragen lees ik ook bij Lut de Block doorheen haar gedicht Verlangen, geschreven los van deze bloedige context maar voor mij daarom niet minder ermee verbonden.

VERLANGEN

Is het dan toch het verlangen
le dur désir de durer dat ons drijft?
We leven ongemerkt verder
zonder besef van duur.
We worden achteloos
dertig, zestig, negentig.

De stroom van de tijd legt een dikke laag as
maar waar is de bron, waar is de monding
wie meet het verval?

Na verloop van tijd moet je nagaan
of de dingen nog wel bestaan :
hebben de bomen nog namen
de rozen nog geuren
keren de zwaluwen nog weer?

En de mens? Is zijn naam nog van tel?
Je kan niemand vervangen.
Je schrijft om de deur op een kier te houden.


Velen proberen de deur op een kier te houden door bloemen ergens neer te leggen, door kaarsen te branden, door stiltetochten te houden. Zoals op deze foto gevonden op het internet, foto van de krant "L'expres" : mensen bij het standbeeld midden op de Place de la République in Parijs, de dag na de aanslagen.

Woord en beeld -12-

De spanning cultuur-natuur, de kracht van de natuur tegenover de zich meester wanende mens, in vele variaties kom ik dit thema de laatste tijd regelmatig tegen. Met de klimaatconferentie van Parijs  blijft het actueel.
Ook in de poëzie bots ik op dit thema, zoals in het onderstaande gedicht van Marc Tritsmans, dat gepubliceerd werd in Het Liegend Konijn (oktober 2015, blz. 179).

DE STILTE VAN DE WERELD NA ONS

laat deze aarde na onze verdwijning
langzaam weer op adem komen
haar vele diepe wonden likken

slechts zal worden gemist
dat wij de enigen waren die haar
en alle zichtbare, denkbare dingen

bedachten met een naam zodat
na ons alles naamloos en zonder
te worden erkend verder zal moeten

bestaan en hoewel al onze wanklanken
al ons zinloos en doelloos kabaal
in het niets zullen zijn opgelost

zanglijsten, nachtegaal en kleine karekiet
opnieuw hun hoge lied zullen aanheffen
zal ook voor eeuwig blijven ontbreken

wat tovenaars als Bach en Beethoven
ooit zo wonderbaarlijk aan het zingen
van deze wereld hadden toegevoegd

(eigen foto : sokkel standbeeld Beethoven
Wenen juni 2013 omgeving stadspark)

Proeven van woorden -1-

Taal is een wonder iets. Een aantal klanken die je hoort of een aantal tekens die je ziet roepen een bepaalde werkelijkheid op. Je hoort of leest het woord "stoel" en het roept onmiddellijk een ding op waar je als mens kan op gaan zitten, of het nu een ding is met één, twee, drie, vier of meerdere poten... Maar niet-nederlandstaligen hebben niets met "stoel".
Ook al kan ik geen Portugees en slechts zeer zeer gebrekkig toeristisch/peuterniveau Spaans of Italiaans, toch lees ik graag bij gedichten niet alleen de Nederlandse vertaling maar ook de oorspronkelijke taal. De klanken (die ik meer vermoed dan goed kan uitspreken), de associaties met Franse of Latijnse woorden helpen om dichter bij een gedicht te komen. Dat denk ik toch (of maak ik mezelf wijs?).
Daarom ook ben ik altijd blij om bij grote tentoonstellingen teksten te hebben in meer dan één taal.

In de Rothko-tentoonstelling in Den Haag, eind 2014-begin 2015, las ik dan ook een uitspraak van Rothko, die in vertaling wel een andere nuance krijgt. Ik wil niet aan muggenzifterij doen, alleen maar uitnodigen om mee gevoelig te zijn aan de nuances van een taal. En weer eens ontdekken dat vertalen altijd de betekenis vervormt of zoals de Italiaanse uitdrukking aangeeft : traduttore, traditore...

(eigen foto van de nederlandstalige toelichting)

(eigen foto van de engelstalige toelichting)

Ik mag ervan uitgaan dat de engelstalige toelichting wel de originele uitspraak van Rothko weergeeft. Hij heeft het over 'saturated', verzadigd. Zoals een spons verzadigd kan zijn van water (ze kan geen water meer opnemen, ze is vol) of een mens verzadigd van eten (je kan niets meer eten, je bent vol vol vol). Het drukt iets heel intiem uit, een soort uitwisseling van, een in elkaar opgaan bijna. Het etymologisch woordenboek van het Nederlands (red. dr.Philippa) zegt bij 'verzadigen' : ten volle voeden, en er wordt o.a. verwezen naar het woord 'zat'.
De nederlandstalige toelichting in de tentoonstelling spreekt over 'onderdompelen'. Daarbij blijven twee entiteiten naast elkaar bestaan.
Het besluit van de toelichting heeft dan ook een veel intensere en intiemere betekenis in het Engels :

Rothko wil de kijker 'satureren', verzadigen, Hij wil dat de toeschouwer dronken wordt, zat van kleur. Wie zat is, is vol en gedraagt zich daarnaar.Daarmee wil hij de kijker dus uitnodigen deel te worden van het schilderij. Als je ondergedompeld wordt in een schilderij, blijf je apart.Je kan ondergedompeld worden in een vat bier zonder zat te worden. Maar Rothko wil dat we zat worden van kleur.

(eigen foto)

Woord en beeld - 11 - Parijs vrijdag de 13e

Terreur : woorden schieten tekort.
Terreur : beelden voelen aan als teveel.

En toch, iets zeggen, iets tonen...
Ik grijp terug naar een gedicht van Sven Cooremans,
verschenen in Het Liegend Konijn van oktober 2015.
De titel en de aanleiding zijn beelden van terreur in de Syrische stad Aleppo,
maar voor mij passen ze ook bij Parijs.
Dan denk ik aan de lichamen in de Bataclan...

ALEPPO

de lichamen op de speelplaats
liggen in streekeigen aardekleuren

en het is een krachtige verftoets
die zich als een witte, stroperige zalf
op de jonge huiden heeft gelegd

geloven dat deze wereld bestaat
uit louter licht en dat de cameraman
liever schilder was geworden

het helpt om de beelden te verdragen

op de achtergrond schijnen bergen
hun belangeloze blauw



De dichter was getroffen door de vale kleuren van de beelden die hij zag.
Ik zie voor mij bloed in Parijs en heb in die zin een eigen foto herdoopt na deze vrijdag de 13e.

Rotterdam op het ritme van de toekomst.

Deze havenstad is in een constante metamorfose.
Er wordt gebouwd, afgebroken, verbouwd..
Maar gelukkig wordt er ook wel een en ander bewaard,
wat dat betreft is er meer zorg en fierheid voor het eigen erfgoed
dan sommige Belgische steden zoals Brussel of Oostende...

Het ene torengebouw is nog maar af
of daarnaast worden de grondvesten al gelegd
voor een volgend.
De foto hierboven zal er volgend jaar vanuit hetzelfde standpunt alweer heel anders uitzien
met een nieuw gebouw erbij op de achtergrond.

Het geciteerde citaat (24)

Woord en beeld -10-

Jan M. Meier krijgt in het laatste nummer van "Het Liegend Konijn" (oktober 2015) een plaats met een reeks van vier gedichten die de titel dragen "Vier composities bij het werk van Berlinde de Bruyckere)".
Als dichter met je woord proberen in dialoog te treden met een beeldend kunstwerk blijft altijd een uitdaging. Ik vind dat zijn composities iets overbrengen van de beeldkracht die Berlinde de Bruyckere in haar sculpurale werken legt. De pijnlijkheid, de onontkoombaarheid van lijden is en blijft een ervaring voorbij alle woorden. Maar toch... Het gedicht maakt de verpletterende ervaring van lijden door de woorden meer beheersbaar, overzienbaar en maakt associaties naar de museale context.
Ik laat je meelezen met compositie 3. Zelf heb ik foto's genomen tijdens de indrukwekkende tentoonstelling in het SMAK in Gent gedurende dit voorjaar. Een van die foto's sluit, denk ik, helemaal aan bij het gedicht.

Compositie 3

het wit gebleekte gewei ontwapend
want uit elkaar gehaald
een vervreemd geraamte

in lijdzame banen gelegd
en opnieuw geknoopt
opgehangen

rode vegen geven kleur
met stof afgebonden stompjes
roepen een lichaam op
én de slachter

kitsch lost op in
de eenvoud van de schikking

de geboorte van een beeld

Ultima Linea

Vloertegels, tevens grafzerken of grafaanduidingen,
in de Nieuwe en de Oude Kerk van Delft gezien op 8 september 2015.

"Mors ultima linea rerum" : de dood is de laatste lijn, de ultieme regel van alle dingen...
Een sprekend grafschrift...

Voorbij

(eigen foto genomen
op de begraafplaats aan de Hollandstrasse
Kassel, juli 2012)

Het verhaal heeft ons verlaten.

Woorden koesteren de stilte.

We waaien met de afstand mee.

(Pim Cornelussen, de slotregels van het mooie gedicht  "Voorbij",

Het Liegend Konijn, oktober 2015, blz.45)

Woord en beeld -9- dood

De herfst brengt andere kleuren in de bossen en brengt nostalgie in de harten. November : of we willen of niet dan komen de doden er weer bij. De dood, de grote gelijkmaker. Zo is het heel extreem te zien in de Kapuzinergruft te Wenen : de krypte met de graven van vele Habsburgse keizers en hun familieleden. Want de geraamtes en de symbolen van macht zijn verenigd in één beeld, bij de meeste graven, die je er kunt zien. De dood is zelfs in de dood geen gelijkmaker : de tombes en hun soms buitensporige versieringen tonen de rijkdom en macht van de afgestorvene, nu ja de rijkdom en macht van hun nakomelingen... Zo verliest de dood zijn eigen gelijk.

Marc Tritsmans vindt ook dat de dood een mislukkeling is. Getuige dit gedicht uit zijn bundel "De stilte van de wereld na ons" (uitg. Nieuw Amsterdam, blz.121).

DOOD

Dood, laat me niet lachen.
Tot oppergod verheven,
werd je ego veel te groot

terwijl je hebberig naar alle
lijven graait en vergeet waar
het echt om draait. Met veel

misbaar verniel je slechts
omhulsel -dat ons toch alleen
gedonder geeft - zodat wat telt

weer alle vrijheid heeft. Vuurwerk
dat uiteenspat, als gloeiende
gensters in wachtende harten

ongrijpbaar onderduikt. Povere
mislukkeling : precies hetgeen je
hebben wil ontsnapt je elke keer.

(eigen foto -Wenen juli 2013 - Kapuzinergruft)

Injectie tegen verzuring -04-

Dubbel zoveel workshops 'empathisch luisteren' als vorig jaar worden georganiseerd door Bond zonder Naam. Dat lees ik in De Standaard van 22 oktober 2015.
Niet alleen individuen schrijven zich in maar ook bedrijven.
De geïnteresseerde bedrijven situeren zich niet enkel in de zorgsector, maar ook een bouwbedrijf als Durbrik geeft zijn personeel de kans om zo'n workshop te volgen.
Nu nog de politieke partijen zover krijgen...

Dat éne moment

Je hebt het gezien of je hebt het niet gezien.
Je hebt het gezien en toch ga je door, maar het blijft  ergens in je hoofd haperen...
Je hebt het gezien en blijft staan om het de aandacht te geven waartoe het uitnodigt...
Je hebt een kans gezien en gegrepen of niet gegrepen...

Wie bewust probeert te leven, heeft dit zeker meegemaakt.
Maar zo mooi verwoord door Peter Swanborn.

Dit gedicht heb ik gelezen in Het Liegend Konijn (oktober 2015, blz.162).

FONTEIN

Tegen achten fiets ik van het station naar huis. Ik wil maar
één ding, de deur achter me dichtslaan, als juist wanneer ik
de singel bereik, met zijn brede grasoevers en waakzaam
grazende ganzen, mijn oog valt op de boog van de fontein.

Een schuine baan zonlicht vormt een vuurgordijn van stil
zwevende watervonken die, na de bocht te zijn omgegaan
terug in schaduw doven. Als kinderen roepen ze : Nog eens
nog eens! en kruipen gretig door het duistere buizenstelsel.

Dit verzin ik achteraf. In werkelijkheid fietste ik door.
Pas toen ik de deur had dichtgeslagen, te hard, dacht ik :
iets heeft zich getoond, zomaar, en ik heb het niet gezien.

Waarom ben ik niet afgestapt, heb ik me niet aangesloten
in de rij van dorstige zwavelwezens om, al was het maar
één moment, te vlammen, de liefde voor eens gekend?

(eigen foto Antwerpen april 2013
een schuine baan zonlicht maar geen vuurgordijn hier
het was dan ook op het middaguur)

Reflecties Rotterdam -vervolg-

Hierbij enkele foto's genomen in Rotterdam op 7 september 2015.

Een aanbeveling

In "Het Liegend Konijn" van oktober 2015 vind ik dit gedicht van Florence Tonk,

een gedicht dat voor zich spreekt.

DIT ZOU IK OP JE HART WILLEN DRUKKEN

Maak dat het stilstaat

niet voortdurend alles

afgaat, signalen

van contact waarmee

horen, zien vergaat

terwijl we alleen

blijven, behalve

met een baby in je 

buik misschien.

Maak dat je erbij blijft

als je maakt, ziet

kookt, hoort, leest

beleeft en aankijkt

dat je niets of 

niemand laat verdrinken

in simultaan verrichte taken 

alle falend.

Aandacht als een schot hagel.

Maak dat het stil wordt

zet alle apparaten

uit en luister

naar het zwatelen

van bladeren

niet van sterren

op een scherm.

Kraak de stilte

zaai de rust

versmaad de signalen

vreet geen praatjes,

gesnater over

dat iets goed is

'voor de economie'; wie?

Luister, ontcijfer

echte verhalen soms

raar, tragisch en zelden

eenvoudig, eenduidig.

Durf te kijken, zwijgen

vul jezelf met vragen.

Blijf daarvoor waken.

(eigen foto november 2009)

Rotterdam 10 september 2015

De Willemsbrug is niet zo spectaculair als de Erasmusbrug,
maar ze mag ook wel gefotografeerd worden.

Injectie tegen verzuring -03-

De Standaard van 15 oktober 2015 kopt op hun eerste bladzijde :
1.800 gezinnen willen vluchteling opvangen.
Een van die kandidaten zijn het gezin van Kurt Hernot en Goedele Horsten (met hun vier kinderen). Zij zeggen hierover : "Voor hetzelfde geld moeten morgen onze kinderen vertrekken. Dan kan je maar hopen dat ze iemand tegenkomen met genoeg goedheid in zijn lijf om hen op te vangen."

Ik hoop maar dat de polariserende politiek die nu in Vlaanderen en vele regio's in Europa wordt bedreven niet tot situatie zal leiden die vluchten noodzakelijk zal maken, maar als elke andere eerder als bedreiging wordt gezien dan als mens, dan zou het er ooit kunnen van komen.

Delft 8 september 2015

Woorden en beelden -8- foto

In Basel, januari laatst, was ik op de Munsterplatz geboeid door de bomen, mooi gelijnd met kronkelende takken, die dit centrale plein van de stad, een aparte uitstraling geven. Ik zocht een goed standpunt om een foto te maken die recht zou doen aan het ritme van die boomstammen en de wemeling van de takken.
Eenmaal het beeld bekeken op mijn PC ontdekte ik dat er net twee figuren in beeld waren. Iedereen van ons maakt het wel eens mee dat je jezelf focust op een gegeven, en dan ontdekt dat er 'ruis' in het beeld is mee vastgelegd.  Met allerlei programma's is het heden ten dage gemakkelijk deze 'ongewenste' figuren weg te wissen, zoals een Anderlecht-speler onlangs uit de tribune alle vrouwen omtoverde tot mannen. Maar neen, wat hoofdzaak is en detail, daar trekt het fototoestel zich niets van aan.

Marc Tritsmans verwoordt het treffend in zijn bundel "De stilte van de wereld na ons" in het gedicht met de passende titel :Foto (blz.86).

FOTO

Op één tweehonderdvijftigste seconde
is al hetgeen ik zie - wel duizend bomen,
miljarden grassprietjes, twee boerderijen,
een man op een fiets tegen de wind -
door de lens naar binnen geglipt. Geen

kracht die deze samenhang doorbreken
kon. Niemand maakt een onderscheid
tussen hoofdzaak en detail. Wat er is
hoort bij elkaar. Zo eenvoudig : elke
fractie tijd biedt plaats aan het heelal.

Zie hier een fractie januari-tijd en het heelal nabij de Munster in Basel.

Woorden en beelden -7- plastic

Tijdens een bezoek aan Den Haag liepen we binnen in de Kloosterkerk. Daar lag een maandblad voor spiritualiteit, cultuur en smenleven "Kerk in Den Haag", gratis mee te nemen. In hartje Holland volgen we onze aandrang en nemen het mee.

Daarin vond ik een zeer geëngageerde tekst van 'troubadour' Martijn Breeman, die blijkbaar maandelijks een lied maakt voor dit blad. De tekst sluit aan bij de focus op het milieu in aanloop naar de conferentie van Parijs in december dit jaar.
Hier neem ik hem over.

Een schepping

De Tijd die verwoest,
alles roest, alles rot,
gaat kapot en verslijt,
ja, de Tijd die verwoest.

Woorden vervliegen, geschriften vergelen.
Rozen verwelken en schepen vergaan.
Wonden ontstaan die de Tijd niet kan helen,
toch is er iets dat zal blijven bestaan :

als ik de uitvinder van plastic was,
zag je de vruchten van mijn werken
in bossen, bermen en in perken,
want plastic gaat nog eeuwen mee.
Als ik de uitvinder van plastic was,
zag je de werken van mijn handen
tot aan de allerverste stranden
en op de golven van de zee.

En in de wijde oceaan
zijn hele eilanden ontstaan,
geheel uit plastic opgebouwd;
die worden vele eeuwen oud.

Als ik de uitvinder van plastic was,
nam je mijn werk in elke streek waar.
't Is biologisch niet afbreekbaar,
dus zwerft het rond in eeuwigheid.
Als ik de uitvinder van plastic was,
zag je mijn schepping alle dagen,
trof je mij aan in dierenmagen;
je raakt het nimmernooitniet kwijt.

Het komt ook in ons lijf terecht
waar het zich overal aan hecht
en het verandert ons gestel
-en die verandering gaat snel-

totdat we helemaal van plastic zijn.
Niets kan die evolutie stoppen;
we worden allen barbiepoppen
met kunstheup en met nylon haar.
Omdat we allemaal van plastic zijn,
op onze bakelieten botten
geen vlees dat op den duur gaat rotten,
maar polyester hier en daar.

Voor de Nederlandse woord- en liedkunstenaar Breeman geeft plastic aanleiding tot deze tekst die ons waarschuwt voor een schepping zonder natuur... Maar voor andere artiesten is plastic net een materiaal om mee te scheppen.
In Kunstenfestival Watou van dit jaar zag ik in de Douviehoeve een indrukwekkend geheel dat werd opgebouwd door een andere Nederlandse artiest, nl. Robert Roelink, die een installatie maakte met als titel : Way. Zijn gehele installatie die een grote ruimte vulde, bestond uit plastic afval, tape of afvalzakken. Naast de grote iglo-achtige ruimte die vier-vijfde van de schuur vulde, waren er kleine artefacten in plastic opgesteld langs de muren of vastgemaakt aan de muren. Zo ook deze plastic vogel die ik daar fotografeerde.

(eigen foto)

(foto uit catalogus)

Het geciteerde citaat (23)

Onze tijd verbeeld?

Het operaseizoen in de Vlaamse Opera zette in met Wagner. "Tannhäuser" werd er gebracht met een goede cast aan zangers en een goed orkest in een nieuwe regie van Calixto Bieito. Deze speelt op het contrast natuur-civilisatie. De Venusgrot waar het eerste bedrijf zich afspeelt is niet alleen een heel donkere spelonk, maar deze is nog eens vol met bomen die hun wortels hebben in de lucht. Tannhäuser en Venus vinden elkaar dus in een omgekeerd bos. De foto hieronder (gevonden op de website van de Vlaamse opera) met Tannhäuser en de jonge herder (hier een herderinnetje...) toont hoe ze ronddwalen tussen die omlaaggroeiende bomen.

Deze bomen brachten mij terug naar Watou, de Douviehoeve. In het voorbije Kunstenfestival 2015 liep ik er onder een plafond met wortelkluiten, een kunstwerk van Giuseppe Licari, met als titel : Humus. Deze boomwortels hangen als een soort kroonluchters aan het plafond.

Hier een eigen foto's die probeert een beeld te geven van deze bijzondere installatie.

Beide artiesten, Bieito en Licari, willen de relatie mens en natuur, groei en verval thematiseren. Beiden tonen de alomtegenwoordigheid en kracht van de natuur. Ze willen ons beeldend vragen : waar liggen onze wortels? 

De vluchtelingen zijn ontworteld op zoek naar veiligheid en nieuwe grond om te groeien en daardoor voelen vele inwoners van  West-Europese gastlanden zich net ontworteld in hun eigen land. 

Waar wortelen we ons? Hoe wortelen we ons?

Bondgenoten?

De Marokaans-Nederlandse schrijver Hafid Bouazza
zegt in een interview in
De Standaard der Letteren van 18 september laatst.
"De mensenrechten worden in de islamitische wereld
helemaal niet als universeel beschouwd.
Wat mij zorgen baart,
is de invoering van die mentaliteit in het Westen."

Bart De Wever tornt niet
aan de mensenrechten, zegt hij
naar aanleiding van zijn college aan de Universiteit Gent
op 22 september,
enkel aan de burgerrechten van sommigen.
Juridische spitstechnologie die aanzet
om over rechten te denken in verschillende categorieën.
Welke mentaliteit hebben we hier nu???