Het mooiste zijn de lagen - 3 -

 De tentoonstelling van mijn echtgenoot, Marc Deconinck, is nog te bezoeken tot en met 6 juni, elke namiddag van 14u tot 18u, in het Koetshuis te Waregem (uitgezonderd vandaag).

 (Wie met de auto komt moet er rekening mee houden dat de op- en afrit Waregem van de E17 is afgesloten door werken. Wie tijdens het pinksterweekend met de trein komt moet er rekening mee houden dat er tussen Kortrijk en Deinze vervangbussen ingelegd zijn wegens werken aan het spoor).

Wie van schilderkunst houdt, zal zeker zijn hartje kunnen ophalen aan deze expo. Een blik op deze tentoonstelling, eens mét en eens zonder de kunstenaar.

Betovering

Kunst kan mensen betoveren. Een woord, een beeld, een schilderij, een muziekwerk, een lied, een toneelstuk, een film : ze kunnen de toeschouwer/toehoorder meetrekken in een verhaal of sfeer en wegvoeren van de dagelijkse besognes. Wie deze blog regelmatig leest, weet dat ik mij graag laat meevoeren door de poëzie. Bij uitgeverij Rainbow verscheen eind 2020 een mooie bijzondere bloemlezing met gedichten die iets hebben met de kleur blauw. De bundel is samengesteld door Elisabeth Lockhorn en kreeg de titel mee : En blauw zal alles zijn. Een boekje dat ik iedereen kan aanbevelen omdat het toegankelijke gedichten bevat van goede kwaliteit en van vaak heel bekende dichters. 

Het gedicht dat ik daaruit heb gekozen (blz. 134) combineert de tover van het woord met de tover van een schilderij. Om je te laten betoveren...om even in een blauwe wereld te mogen verdwalen.

Het vers is van H.J. van Tienhoven (1923-1990) en hij probeert zijn fascinatie voor een bekend schilderij van Franz Marc (1880-1916) in woorden te vatten.

Die blauen Pferde

(foto gevonden op internet)

Franz Marc, uw blauwe paarden leggen haar

verliefde hoofden op elkanders schouder.

Omdat ze jong zijn worden ze niet ouder.

Ik ken ze nu al bijna zestien jaar.

En al die jaren hangen ze aan de muur

en zien hoe ik verouder, ieder uur.

Die betovering door de kunst is echter geen escapisme want juist confronterend: onze eigen eindigheid komen we tegen via een onverbiddelijke schoonheid.  

 

Het mooiste zijn de lagen - 2 -

 Zoals in een vorig bericht al meegedeeld, wil ik hier nog even aandacht vragen voor de tentoonstelling van mijn man, Marc Deconinck, in het Koetshuis in Waregem, nog tot 6 juni elke namiddag van 14u tot 18u (uitgezonderd 30 en 31 mei).

Van de drie belangrijkste thema's in zijn recente werk (bomen - gebouwen - menselijke figuur) hier telkens een voorbeeld als smaakmaker...

Het échte genieten doe je natuurlijk door de werken "in het echt" te komen zien.

(Een moment van genade)

(Charles-Eduard wants you to be grey)

(Teresa)

Corona komt, corona gaat, corona komt, c...

 De voorbije twee lentes waren wat bijzonder

ten minste voor ons mensen, in een door Covid-19

bestuurde wereld... 

Voor sommigen lijkt dat al zo ver weg... 

en de mensen halen opgelucht adem nu

de laatste restricties bijna helemaal weg zijn, 

maar Buurman helpt ons verwonderd blijven

over het voorjaar 2020.

De lente wist van niets ... 

naar een gedicht van Irene Vella.

Het mooiste zijn de lagen -1-

 Van donderdag aanstaande, 26 mei, tot maandag 6 juni kan je in Waregem een tentoonstelling zien van mijn echtgenoot, Marc Deconinck.

Wie van schilderkunst houdt zal kunnen kennismaken met de productie van de laatste jaren. Drie thema's zal je er vinden: bomen, gebouwen en de menselijke figuur onder de gemeenschappelijke noemer : Het mooiste zijn de lagen.  De uitnodiging toont wat thema betreft een atypisch werkje, maar de schilderkundige gelaagdheid kan je er wel in terug vinden.

De kleinheid van groot zijn, of is het net andersom?

 Politici zijn heden ten dage meer bezig met de vraag of hun partij nog meer stemmen kan halen bij een volgende verkiezing dan met de vraag of de 'polis' (de samenleving) kan groeien in welzijn. Daarin volgen ze de kapitalistische logica van de bedrijfswereld die leeft volgens de mantra : meer groeien om meer te winnen. Geld winnen natuurlijk, niet welzijn of zuiverder lucht of ... Activisten zoeken op hun beurt om hun standpunt meer weerklank te doen vinden, hun invloed te doen vermeerderen op politiek en/of bedrijven. En iedereen wil zijn gelijk liefst zo snel mogelijk gerealiseerd zien. De onzekerheid rond Covid 19 belette niet dat iedereen stond te roepen om onmiddellijke en duidelijke richtlijnen. 

Maar sluit deze wiskundige kijk wel zo goed aan bij de werkelijkheid? Cornelis Verhoeven heeft er zo zijn bedenkingen bij. Deze bedenkingen zouden mijns inziens best wat meer gehoord mogen worden in de verschillende actuele debatten. Zie zelf maar.

(eigen foto)

 "Tot de paradoxale situatie van de mens behoort ook de omstandigheid dat we in het menselijk leven met de factoren grootheid en kleinheid niet, zoals in de wiskunde, kunnen rekenen, tellen en meten, maar dat we die op een heel andere wijze moeten verwerken. In zekere zin kunnen we zeggen dat op het menselijk niveau kleinheid en grootheid, zwakheid en sterkte identiek zijn. Het zwakke is niet per se minder waardevol dan het sterke; het kan zelfs waardevoller blijken, niet alleen ondanks het feit dat het zwak is, maar juist omdat het zwak is. Het zwakke kan door zijn zwakte sterker zijn, het kleine door zijn kleinheid groter. Alleen op het niveau van het menselijk ethos is dat mogelijk.

Zo kan ook het negatieve een positieve betekenis hebben, zoals de crisis, die het bestaan zelf bedreigt. De termen negatief en positief, klein en groot, zwak en sterk kunnen niet gelden als een aanduiding van ethische waarde. Het negatieve is niet per se minder waardevol dan het positieve ; het zwakke kan waardevoller zijn dan het sterke. Niet deze termen, maar alleen de kwalificaties goed en slecht zijn van beslissende betekenis. Dat betekent dat men, om menselijk te oordelen, aan deze termen niet een mathematische betekenis mag geven; het betekent ook dat men de kwalificatie negatief niet als een definitieve mag laten gelden. Wanneer men het negatieve niet ziet in zijn verband met het positieve, dan gebruikt men het begrip verkeerd en komt men in het hanteren daarvan niet tot aan een ethisch peil. Men komt daar eerst door dit verband te zoeken en aldus het oordeel over de waarde van wat zich als negatief aandient, uit te stellen. Het uitstel, de omweg is het menselijke." (uit: Inleiding tot de verwondering, uitg. Ambo, 1967, blz. 165-166)

Hoe graag we het van onszelf zouden willen geloven dat we altijd recht op ons doel afgaan, dat wij altijd resultaatgericht werken, ..., onze menselijke conditie is er een van de omweg.

NUCLEO Gent

 

(Klein Begijnhof
Convent Huyshove)

In Gent staat de organisatie NUCLEO in voor het beheer van kunstenaarsateliers in (tijdelijk) leegstaande gebouwen. Op dit moment maken 170 kunstenaars hiervan gebruik op een 11-tal locaties. Vorige zondag 15 mei was er een open-deur-dag in deze ateliers. Het was een boeiende kennismaking met heel wat -vooral jonge- artiesten en hun werk. Nadruk ligt op beeldende kunsten (sculptuur-installaties-schilderijen) maar ook computerkunst, videokunst, woordkunst zijn er te ontdekken.

(Klein Begijnhof)

De sfeer in de vroegere faculteitsgebouwen van veeartsenij is natuurlijk heel anders dan die in de leegstaande werkruimtes van Vynckier of een conventwoning in het klein begijnhof. 

Overal zag ik een verscheidenheid aan werk, waarbij je natuurlijk door het ene meer bent geboeid dan door een ander. Een gesprek met een aantal artiesten levert soms een nieuwe andere kijk op. 

En hier en daar een reflectie zorgt ook voor een moment van vervreemding.

 

Stem geven aan ons verlangen naar goedheid

 Vele mensen zeggen dat ze de laatste jaren (en zeker de laatste maanden) niet zo vaak meer naar het TV journaal kijken om te voorkomen om depressief te worden. Zoveel nieuws over geweld, oorlog, zinloze schietpartijen, vluchtelingen, natuurrampen, klimaatontregeling, pandemie, polarisatie en noem maar op. Je zou maar al te graag daaruit besluiten hoe waar de oude Romeinse spreuk is : Homo homini lupus (de mens is een wolf voor zijn medemens). 

De Poolse dichter Ryszard Krynicki (°1943) heeft gedurende zijn leven vele momenten gehad om ook tot dat besluit te komen. Geboren in een nazi-werkkamp in Oostenrijk, groeide hij op in Polen dat toen gedomineerd werd door de Sovjet-Unie of zoals hij zelf zei het "georganiseerde socialisme". Wanneer hij eind jaren 1960 en in de jaren 1970 probeerde gedichten te publiceren, werden vele verzen gecensureerd. Op sommige plekken waren gewoon witte vlekken in de tekst. Ook kreeg hij enkele jaren een volledig publicatieverbod opgelegd. Meerdere keren werd hij gearresteerd op basis van verzonnen aanklachten. Hij moest in die jaren tientallen huiszoekingen dulden. In december 1981 dan werd de roep om meer democratie (denk aan de vakbond Solidarnosc)  gesmoord door een militaire junta onder leiding van generaal Jaruzelski. Dit was het begin van een periode van harde repressie tegen al wie niet mee stapte in de partijlijn. 

En dan schrijft Krynicki in 1982 een gedicht met als titel 'Goedheid'.

Tegen de achtergrond van zijn leven en de leefomstandigheden toen is dit vers bijzonder. Anders dan Rutger Bregman in zijn boek "De meeste mensen deugen" en anders dan de filosoof Emmanuel Levinas en zijn filosofie van de kleine goedheid (zie het boek van Roger Burggraeve : "Geen toekomst zonder kleine goedheid") die vele bladzijden nodig hebben om hun pleidooi te onderbouwen, spreekt dit korte gedicht van Krynicki zo krachtig in al zijn eenvoud.

 Een geloofsbelijdenis in de goedheid. Wat we in onze dagen best luid laten klinken en delen met elkaar.

(Ryszard Krynicki 2021
©klaudyna schubert)

GOEDHEID

Goedheid is weerloos

maar niet machteloos.

Goedheid behoeft geen kracht.

Goedheid is kracht.

Goedheid hoeft niet te zegevieren:

goedheid is

onsterfelijk.

(uit :Krynicki, Ryszard, De nooit te helen wond van de waarheid. Honderd gedichten.  Uitg. P, Leuven, 2020, blz. 67 - vertaling Kris Van heuckelom)

De tover van een woord, de tover van een schilderij

 Wat maakt een bepaald vers bijzonder? 

Een kwestie van toverij?

Laat je dan maar gerust betoveren...

TOVERIJ

Wat heeft een toveraar te tonen

en het dichtertje met hem mee?

Er is een ander land : de zee,

een andere verwondering : het gewone.

(Hubert van Herreweghen, Zie ik mezelf, ik ben een tak, uitg. P, Leuven, 2013, blz.35)

De verwondering van het gewone...

Een kind dat zich kan verliezen in zijn spel...

Een schilder die zich kan verwonderen over zijn kind...

(August Macke : Het speelgoed van Walter
¨[zijn toen tweejarig zoontje] 1912
©Städel Museum Frankfurt am Main)

Zoeken we nog naar de tover binnen het alledaagse?

Stem geven aan ons verlangen naar grenzeloosheid

Terwijl de media onheilsberichten spuwen over de oorlog in oostelijk Europa, over het klimaat, over vluchtelingen, over nationalisme dat een nieuwe adem vindt en Europa dreigt te desintegreren... proberen we ons staande te houden, onze hoop niet op te geven, ons vertrouwen te vernieuwen. De Poolse dichter Ryszard Krynicki publiceerde in 1978 al een gedicht dat evengoed dit jaar zou kunnen zijn geschreven. Het is een donker maar scherp gedicht over grenzen en grenzeloosheid.

(Ryszard Krynicki
©mocak.pl)

OOK

Wolken overschrijden vrijelijk grenzen

en schenden het luchtruim van een buurland, 

zeegolven trekken 

over vreemde territoriale wateren, 

de Algemene Verklaring van de Rechten 

wijkt voor grondwetten, 

grondwetten zijn minder praktisch 

dan strafwetboeken: 

sinds in politiestaten 

de bescherming van het leefmilieu verordend wordt, 

lijkt ook het lot van de natuur 

beslecht.  

(uit: De nooit te helen wond van de waarheid. Honderd gedichten. Vertaling : Kris Van Heuckelom, uitg. P, Leuven, 2020, blz. 41)

Stem geven aan onze machteloosheid

 In een vorig bericht op deze blog kon je kennis maken met de Poolse dichter Ryszard Krynicki. Dank zij het vertaalwerk van René Smeets,  Maarten Tengbergen en Kris Van Heuckelom en dank zij de fijne neus van uitgeverij P (Leuven) heb ik deze bijzondere man mogen leren kennen. 

In deze moeilijke tijden, zeker in oostelijk Europa, herinnert de uitgave van deze bloemlezing ons eraan dat dàt deel van Europa in de 20ste eeuw al véél lijden, oorlog en onderdrukking heeft meegemaakt.

Terwijl Krynicki zich met moeite kon in leven houden omdat het regime hem zijn levensonderhoud als leraar had ontnomen, zoekt hij in aforistische gedichten om zijn hoop én zijn machteloosheid stem te geven. Hier zo'n kort vers, zoals hij er vele schreef eind jaren 1970-begin jaren 1980. 

(Ryszard Krynicki
©Biblioteka Narodowa)

Een talige en filosofisch getinte bedenking die ook nu over vele belangrijke staatslieden kan worden gezegd.

HOOGTEVREES

De macht lijdt aan hoogtevrees:

hoe hoger ze klimt,

hoe meer ze vreest ter aarde neer te dalen.

(vertaling : Kris Van Heuckelom in de bloemlezing : De nooit te helen wond van de waarheid. Honderd gedichten. uitg. P, Leuven, 2020, blz.63).

Moederdag 2022

 Je blijft het kind van je moeder, 

hoe oud je zelf ook wordt, 

hoe lang je moeder ook overleden is, 

hoe ook de relatie was/is met je moeder...

De jaren en beleefde ervaringen brengen andere accenten aan in je relatie en wat het uiteindelijke effect wordt, is nog afwachten.

De dichter Herman De Coninck schreef onderstaande moedergedicht, dat ik terugvond in een bloemlezing uit 1985 "Dingen die niet overgaan". 

Het is niet alleen een moedergedicht maar ook een poëticaal gedicht, een vers dat ook nadenkt over wat poëzie is, 

even bijzonder blijkbaar als een moeder.

moeder

(eigen foto mei 2022)

Wat jij met de tijd doet

is was een ouwe grootmoedersklok            

ermee doet: twaalf uur slaan

en daar alle tijd voor nemen.

Jij bent de klok: de tijd gaat voorbij

maar jij blijft. Jij wacht.

Wachten is wat een tuin overkomt

onder sneeuw, een boomstam

onder mos, hoop op betere tijden

in de 19de eeuw,

woorden in een gedicht.

Want poëzie heeft te maken met het lang

samen laten beschimmelen van dingen,

het alcohol laten worden van druiven,

het konfijten van feiten, het inmaken

van woorden, in de kelder van jezelf.

(uit: Dingen die niet overgaan. Een bloemlezing poëzie uit Vlaanderen en Nederland 1945-1985, samengesteld door Hubert van Herreweghen en Willy Spillebeen, uitgeverij Davidsfonds, Leuven, 1985, blz. 52)

Stem geven aan ons verlangen naar waarheid

 Een oorlog wordt niet alleen gevoerd met wapens op een bepaald stuk van de aardbodem, hij wordt even goed gevoerd met woorden die willen bepalen hoe mensen naar die oorlog/die invasie/die interventie/... moeten kijken. 

Met op de achtergrond de drastische inperking van de media in Rusland enerzijds en anderzijds het persoonlijke levensverhaal van de Poolse dichter Ryszard Krynicki die zelf de censuur en politieke inmenging in de berichtgeving aan den lijve heeft ervaren, wil ik een heel sterk gedicht delen. Oorlog begint vaak vanuit reële en/of ingebeelde ervaringen van geweld dat men ondergaan heeft en oorlog eindigt met mensen die lijden onder littekens die getuigen van het ondergane geweld. 

Hoe omgaan met dat geweld? Hoe omgaan met deze littekens? Hoe mens proberen te blijven met deze trauma's? Over dit en nog veel meer gaat dit indringende vers, voor het eerst gepubliceerd in 1978, maar anno 2022 pijnlijk actueel.

(Pravda was dé krant van 
de Russische communistische partij
pravda betekent 'waarheid'
Hier een bladzijde uit 1941
©back-in-ussr.com)

JIJ ZULT NIET MEER GENEZEN VAN DE HAAT

Arme krant, jij zult niet meer genezen van de haat,

zou je niet beter een hond kunnen zijn,

die wel zijn baasje dient

maar toch zijn eigen wonden schoon kan likken,

of beter nog een vos, die zich zelfs ten koste van verminking

losrukt uit de klem;

maar jij, al was je een vos of een hond,

zinkt liever weg in een diepe slaap, een coma, een voortschrijdende verlamming,

draagt hondsdolheid over, schuimbekt,

maakt slachtoffers af,                         

kwispelstaart voor de beulen

en stopt haar zo diep mogelijk weg:

de in afzondering afgelikte

nooit te helen wond van de waarheid

als was zij de meest gênante ziekte.

(uit: De nooit te helen wond van de waarheid. Honderd gedichten. Vertaling : Maarten Tengbergen, uitg. P., Leuven, 2020, blz. 40)

Stem geven aan het verlangen naar gerechtigheid

 De Poolse dichter Ryszard Krynicki (°1943 in een naziwerkkamp in Oostenrijk) leefde na zijn studies Poolse letterkunde eerst onder het communistische regime en ontdekte daar hoe autoritaire besturen bang zijn van het woord. Zelf werd hij meermaals geïntimideerd door politie en verloor zijn baan als leraar. Clandestiene dichters bood hij in de jaren 1970/1980 als uitgever een platform aan.

 Wat is de rol van dichters in een dictatuur? Wat kan een gedicht betekenen? Een andere Poolse dichter, Czeslaw Milosz verwoorde het zo: "Wat is poëzie die volkeren noch mensen redt?"

Bij dit aforisme schreeft Krynicki in 1981 volgend vers.

Deze stem, getekend door het onderdrukt leven in communistisch Polen, mag klinken nu op vele plaatsen autoritaire regimes alsmaar sterker lijken te worden.

(Ryszard Krynicki
©culture.pl)

STERKER DAN DE ANGST

Wat is poëzie, wat redt ze?

Namen slechts, schaduwen

van mensen en zaken?

Wat kan zij - angstig als het kloppen

van een sterfelijk hart,

sterker dan de angst voor armoe en dood -

méér zijn dan de stem

van het geweten? die volkeren noch mensen,

onmenselijke oorlogen noch pogroms

kunnen vermoorden

noch vernietigen?

(uit: Ryszard Krynicki, De nooit te helen wond van de waarheid. Honderd gedichten, uitgeverij P, Leuven, 2020, blz. 65, vertaling : René Smeets)

De stem van Krynicki, jarenlang onderdrukt, kan nu gehoord worden. Zijn geloof in de kracht van het woord, in de sterkte van het geweten moet ons nu helpen, ondanks alles, hoopvol verder te kijken dan de waan(zin) van de dag. Krynicki lezen is onszelf de vraag stellen hoe wij stem kunnen geven aan het geweten.

Verlangen naar vertrouwdheid

 De in Turkije geboren Hamide Dogan publiceert in het voorlaatste nummer van het poëzietijdschrift Het Liegend Konijn (oktober 2021) een reeks gedichten die cirkelen rond de thema's geluk-ongeluk, verlangen, vrouwelijkheid, (gemiste) groeikansen. 

Ze weet in weinig woorden treffend weer te geven hoe moeilijk het kan zijn om vanuit je verlangen te leven. Wie oprecht is met zichzelf zal wel iets herkennen. Hoe dan ook, ik vind het een ontroerend vers waarin je telkens met een ander beeld blijft cirkelen rond de idee van een 'haperend geluk'.  De verwondering ontregelt onze blik zodat we ons eigen standpunt als 'onhandig' ervaren. De acht regels blijven met weerhaakjes aan je hangen en dan nog blijf je op het einde over met de vraag: waar is de rand van alles?

AAN DE RAND VAN ALLES

(eigen foto -
Rotterdam kubuswoningen
juni 2017)

Hoe alles vanuit een onhandig standpunt

schots en scheef lijkt, als haperend geluk

in een ontzettend vreemde wereld ben ik

een kind dat maar geen vrouw wil worden

een beginner met steeds minder tijd, maar

ik heb de moed om mijn verlangen te voelen

en weet van het bestaan van een centrum van

de wereld, ook als ik me daar ver vandaan bevind

(Het Liegend Konijn, jg.19/2, blz. 77)