Kiezen voor veiligheid of verandering?

(kopie van flyer)

In november heb ik genoten van Toneelgroep Maastricht met hun bewerking van de roman van Dostojevski. Deze toneeladaptatie is voor mij de aanzet om (eindelijk) deze klassieker van de wereldliteratuur te  lezen.
De gebroeders Karamazov zijn de zonen die elk op hun eigen manier in een gevecht gewikkeld zijn met hun vader om zo hun eigen identiteit te vinden. De verschillende figuren zijn allen bezig met de grote vragen van het leven : liefde en haat, het geestelijke versus het lichamelijke, macht en hebzucht, meegaandheid of onverzettelijkheid, (on)waarde van kunst, vrijheid en onvrijheid, schuld en boete...
De bewerking zorgt voor heftige momenten waar de tekst en inhoud heel centraal staat en voor ogenblikken van intens speelgenot met een grote interactie tussen de personages. Er is veel humor en veel hartstocht zodat deze theaterervaring de toeschouwer kan blijven boeien en meeslepen in dat grote eindeloze gevecht van de zonen met hun tirannieke vader. Elke zoon moet zijn keuze maken op welk manier hij zijn geschiedenis met zijn vader een plaats geeft in zijn leven.

In diezelfde dagen bracht de Vlaamse Opera het werk van Moesorgski "Khovansjtsjina", ook al een werk dat mensen toont die worstelen met angst, tirannie en onzekerheid. Voor mij, samen met Elektra tot nu toe de beste opera van dit seizoen.
Deze opera biedt ons als toeschouwer niet echt personages waarmee we ons willen identificeren. De machtsstrijd tussen de oude garde en de aspirant-tsaar Peter biedt weinig menselijk verheffends; de Oudgelovigen vluchten in hun eigen gelijk en kiezen voor het vuur. Het operaverhaal situeert zich rond de eeuwwisseling van het jaar 1700, maar blijft brandend actueel. In tijden van onzekerheid is het lastig kiezen en veranderingen kunnen blijkbaar niet zonder geweld, doodslag en brutaliteit. Hoe moeten wij onze houding bepalen? Welk kompas hebben we? Wat is waarheid? Wat is vrijheid? Wat is rechtvaardigheid?
De stevige muziek van Moesorgski en de mooie sterke enscenering door David Alden zorgden voor een overweldigende ervaring, die mij nu nog, na drie maanden vasthoudt. En dan zou VRT-journalist Tim Pauwels nog durven vragen waarom we naar die oude verhalen zouden moeten gaan kijken. (interview zondag 22 februari in De Zevende Dag n.a.v. premiere Aknaten)? Mijnheer Pauwels, denkt u werkelijk dat de mens zoveel veranderd (en verbeterd) is in vergelijking met 3000 of 300 jaar geleden? Zo naïef ben ik niet, zo verwaand ook niet.

Borgia : film versus theater

(affiche gevonden op internet)

Wanneer ik eind november in Brugge de marathontoneelvoorstelling "Het Geslacht Borgia" zag (bijna 4 uur toneel met twee ruime pauzes ertussen-met een hapje!) kwam er juist een einde aan het laatste seizoen van de tv-serie "The Borgias".  Ongewild ga je dan vergelijken. Ik weet wel, het is appelen vergelijken met peren. De productie van toneelgroep NUNC is van een geheel andere orde dan het grote geld van een productiehuis als Showtime. Het medium TV is een heel ander medium dan toneel.

De ingrediënten zijn in beide presentaties dezelfde : de machts- en sekshonger van de familie Borgia, de kuiperijen en politieke intriges, de groei en het verval van hun machtspositie. Dank zij de tv-serie was het gemakkelijker om de personages in het toneelstuk te volgen. Tegenover de pompa in decors, kostumering en enscenering van de tv-serie (hollywood tot en met), zie je op het toneel een bijna lege scene en bijna naakte spelers. En toch, of en juist dank zij deze sobere setting is de theaterversie zo veel beklijvender.
Er wordt dan ook gespeeld met een groot plezier, veel schwung en pittige dialogen. Een heel dynamisch gebeuren, met een rotvaart zoals Nederlanders zouden zeggen. Platvloersheid en spitsvondigheid wisselen elkaar af, de ene verwikkeling volgt de andere op, de personages worden op het schaakbord van de macht voortdurend herplaatst... We zien de kleinmenselijkheid van de machtshonger en de grootsheid van loyauteit aan bloedbanden;  we zien vastberadenheid en twijfel, trouw en ontrouw, spel en overspel...

Het eerste deel toont vooral de succesjaren van het geslacht Borgia ('Homo Carnale'), terwijl het tweede deel de neergang van de familie toont ('Homo Fatale'). Na de tweede pauze brengt deel drie ('Homo Solo') een soort beoordeling door de personages zelf en door de geschiedenis, opnieuw heel gedreven, maar nu versterkt en opgezweept door de eigentijdse beats van de rock-groep Steak Number Eight. De sfeer wordt anders, maar de kracht die de eerste delen vooruitstuwde blijft intact. Zelf vond ik het eindbeeld en de 'moraal van dit verhaal' sterk : "ge moet niet benauwd zijn."

Deze theaterervaring deed mij besluiten dat het goed is om regelmatig de deur uit te gaan en mensen van vlees en bloed te zien kruipen in de huid van een ander die zo ons een spiegel voorhouden. Toneel gaan zien blijft een ervaring : de donkere zaal, de spelers die het hier en nu moeten doen (elke avond opnieuw), de chemie tussen het publiek en de spelers,...
NUNC voorziet een tweede toernee in het voorjaar 2016. De moeite waard om je huis uit te gaan vind ik.

Willem Vermandere : 75 jaar

Op 9 februari werd de duizendpoot Willem Vermandere 75 jaar.

Als kleine verjaardagsgroet toon ik enkele foto's die we genomen hebben vorig najaar toen we in Steenkerke (waar Willem woont) en Nieuwpoort rondtoerden. In het kerkje van Steenkerke was Willem Vermandere alomtegenwoordig : vooral grafisch werk en sculpturen. Hieronder enkele voorbeelden van grafiek.

De kletskousen

De verleiding

De wakenden

Goede verstaanders

 'De verzoening'  Nieuwpoort strand

De laatste twee foto's met reflecties zijn genomen in het kerkje van Steenkerke.

Leviathan : intriges alom.

(Affiche afbeelding gevonden op het internet)

Een van de mooiste en meest intrigerende films van 2014 vond ik de film "Leviathan" van de Russische regiseur Zvyagintsev. Vaak wordt deze film in de pers voorgesteld als een 'satire'. Vooral één scene wordt dan naar voor gebracht als voorbeeld van de bijtende humor van de filmer. Een groepje beschonken Russen bouwen een soort schietstand op met als doelwit foto's van vroegere Sovjetleiders. En hun commentaar is : 'De modernere laten we nog aan de muur hangen tot ze wat meer historisch perspectief hebben". In het kantoor van de plaatselijke burgemeester zien we aan de muur Poetin hangen.  Maar omwille van deze scene de film bestempelen als satire, lijkt mij een brug te ver. In interviews met de pers verzet de regisseur zich er ook tegen dat de film in het hokje 'satire' wordt gezet.
De film biedt zoveel meer en is zoveel rijker. Waarom vind ik hem intrigerend?

Intrigerend is dat deze film als officiële inzending van Rusland meedoet voor deOscar voor de beste niet-Engelstalige film... Hoe kan dit gebeuren onder het alziende oog van Poetin?  Hij hoopt met deze zet voordeel te doen, zoveel is duidelijk, maar waar situeert zich dit voordeel? Want geen enkele Rus zal -als de film al te zien is in Rusland- de genoemde scene kunnen zien. Is het een stukje propaganda voor buitenlands gebruik? Of wordt het een soort chantage-middel voor de regime-critici in Rusland zelf?

Intrigerend is ook de titel die uitnodigt om meerdere lagen te zien in de film. Leviathan is een monster, een soort reuzenslang of walvis, tegenstander van God, die in het bijbelboek Job vermeld wordt. Zoals de man Job geteisterd wordt door allerlei tegenspoed en geen steun vindt bij vrienden, zo wordt de hoofdfiguur Kolya door tegenspoed gekweld en gaat eraan ten onder. Leviathan is hier het symbool van het kwaad. Maar de titel kan je ook associëren met het werk van de filosoof Thomas Hobbes, Bij deze denker(1588-1679) is Leviathan de heerser met absolute macht om de chaos en de oorlog van allen tegen allen te vermijden. In een sociaal contract onderwerpt het individu zich aan de absolute Leviathan. Hobbes verantwoordde daarmee een rechtsorde die de bestaande chaos in de 17e eeuw zou vervangen. Hier kan je Leviathan zien als de behoeder van een totale desintegratie. Poetin kan zich wellicht goed vinden in deze rol van Leviathan, de behoeder voor chaos.
Maar dan heb je nog de affiche, een beeld dat ook enkele keren in de film terugkomt : een soort walvisskelet langs de kustlijn. Voor welke 'lezing' je ook kiest, Leviathan zal eenmaal vergaan en slechts een verweerd skelet zijn langs de oevers van de zee. Zo interpreteer ik deze affiche. Welke Leviathan ook wordt bedoeld (de veroorzaker van de chaos of de behoeder van de chaos), het zal zijn tijd maar duren...

De toekomst en het wormgat

(afbeelding gevonden op internet)

Eind vorig jaar ben ik gaan kijken naar de film "Interstellar". Zelf ben ik niet zo'n fan van sf-films maar twee redenen overtuigden mij om toch te gaan zien. Eerst en vooral omdat mijn echtgenoot zelf wel deze film heel graag wou zien en daarnaast werd hij in de pers-commentaren een  nieuwe "2001 A Space Odyssey" genoemd. En die film had ik wel kunnen smaken...Dus erheen.
Vele spectaculaire beelden en effecten, een vleugje romantiek, en
allerlei gedoe met ruimtetuigen, wormgaten en zwarte gaten,
boodschappen van voorbij de tijd : er was veel te zien en te verwerken.
Wat de toekomst zal brengen is altijd wat onduidelijk... Ongeveer zeven jaar geleden vroeg mijn petekind om haar eindwerk na te lezen. Het onderwerp was het elektronische boek. Nu zouden we spreken over een e-reader. Ze schetste de verschillende mogelijke vormen en materialen waarin dit -toen nog futuristische ding- zou kunnen uitgevoerd worden met de plussen en minnen van de diverse voorstellen. En dan zie je in "Interstellar" nog een zeer ouderwetse bibliotheekkast vol met een massa 'oude' boeken, die dan nog eens een belangrijke rol speelt als communicatiekanaal met het andere tijdsbestel. Het leek mij wat knullig.
Toeval of niet, maar in die periode dat ik "Interstellar" zag, las ik het spannende boek van Peter Hoeg "Smilla's gevoel voor sneeuw". Een boek oorspronkelijk uitgegeven in 1992, dus al meer dan 20 jaar geleden. (Wat zijn boeken toch geduldig : ze blijven staan tot je ze openslaat, al duurt het jaren...). En daarin had ik voor het eerst kennis gemaakt met wormgaten. Ja, natuurwetenschappen en astronomie zijn nu niet bepaald mijn vakgebieden, laat staan dat ik hun evolutie van dichtbij volg. En daarna bleef ik, ongewild, bezig met "Interstellar" want ik begon dan aan het boek van Paul Murray "Skippy tussen de sterren" (oorspronkelijk Skippy dies, uitgegeven in 2010). Dit verhaal speelt zich af in een Ierse kostschool waar een van de hoofdfiguren zijn medestudenten meetrekt in zijn droom om een reis in de tijd te maken. Zijn motivatie is dezelfde als in de film : een plek zoeken om de mensheid naar toe te evacueren als onze aarde helemaal om zeep gaat.
De gelijktijdigheid van dit gegeven vind ik boeiend. Elke generatie heeft zijn sf-film nodig om wat leeft aan dromen en angsten uit te beelden. Kubrick deed het in 1968, Nolan doet het in 2014.
Wat ik vooral aan deze film "Instellar" overhoud? Een poëziebundel van Dylan Thomas (tweetalige bloemlezing) : dit was een dichter dat ik wel eens nader wilde leren kennen, maar dank zij de film is er nu eindelijk de aankoop van deze uitgave. Mijn reis in de tijd én in de geest van Dylan Thomas kan nu beginnen.

Het geciteerde citaat 04

"Pijn is onvermijdelijk, lijden is optioneel." (Haruki Murakami) geciteerd door Shappi Khorsdandi in De Standaard van 29 januari 2015 (rubriek De vijf levenslessen van).

Reflecties : foto

In juli 2009 was ik in Santiago de Compostella tijdens het 'apostelfeest'. Met het vliegtuig van Brussel naar Madrid en dan overstappen naar Santiago.
Deze foto's zijn gemaakt tijdens deze citytrip, De ene foto is genomen in de luchthaven van Madrid, de andere in Santiago in de buurt van de kathedraal.

Over de ernst van sommige spelen

(afbeelding van het internet)

Enige dagen geleden heb ik met plezier de film gezien over het leven van Alan Turing en zijn inzet voor de geheime diensten van het Britse leger tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Film is entertainment en dus komt er een romance in met Joan Clarke (gespeeld door Keira Knightley). Er wordt spanning opgebouwd door concurrentie en onenigheid, spionnen, jeugdtrauma's enz...
Turing blijkt een superbegaafde man te zijn met heel wat autistische trekjes (zo zie ik toch het personage dat Benedict Cumberbatch neerzet) en homoseksueel. En dat in een Groot-Brittannië waar elk teken van gelijklievendheid strafbaar was (tot midden de jaren 1970, zoals in de tekst die tijdens de slotbeelden wordt getoond).  Pas in 2013 sprak de Engelse Queen een koninklijk pardon uit : Turing betekende veel voor het Rijk ondanks zijn homoseksualiteit...Maar pas 59 jaar na zijn zelfdoding kon dit gezegd worden???

Het wiskundewonder Turing noemde de ontcijfering van de Enigma-codes van de nazi's een 'imitation game'. Een spel... Maar zijn gebrekkige sociale vaardigheden en zijn mangerichte seksualiteit waren voor deze enigmatische persoon bronnen van zorgen en spanningen. Niet alle codes van het leven kon deze man ontcijferen. Het werd zelfs zijn vroegtijdige ondergang.

Bij het verlaten van de cinemazaal waren we erover verwonderd hoe er in zeer korte tijd heel veel ten goede is veranderd : zelfs het conservatieve Groot-Brittannië geeft dezelfde rechten aan de homoseksuele burger als aan de heteroseksuelen.
Maar juist deze zo korte periode van verandering moet ook aanzetten tot enige waakzaamheid. Want als wetten in zo een korte tijd kunnen evolueren 'ten goede'( dus geen discriminatie meer...), dan zouden ze evengoed opnieuw in korte tijd herroepen kunnen worden. In de meeste Europese landen wint het discours van Niets Voor een Ander, het verhaal van de polarisering tussen wij en zij. Die 'zij', die Andere, is momenteel vooral de mohammedaan en de immigrant, maar als populistische politici denken erbij te winnen kunnen ze evengoed het Anderszijn van de homo's of van anderstaligen of van ... benadrukken. Deze groeiende mentaliteit van N-V-A baart mij zorgen.

Want jonge mensen die in deze 21e eeuw ontdekken dat zij gay zijn blijven het moeilijk hebben. In een interview met de solo-artiest Mike Hadreas van Perfume Genius (De Standaard 17 november 2014)  die dit jaar 34 jaar wordt, vertelt hij hoe er in zijn jeugd 'amper homo-iconen waren naar wie ik kon opkijken'. Geen imitatie mogelijk van andere gays om zo een eigen identiteit op te bouwen. Hij zegt verder nog : 'Vroeger zong en praatte ik over homo-emancipatie, vandaag zoom ik in op de hypocrisie die ik in tolerante kringen detecteer.' Als jonge homo blijft hij blijkbaar zitten met een kater: er is een laagje van homo-tolerantie in een deel van de samenleving, maar veel mensen blijven het moeilijk hebben met het Anders zijn en de tolerantie is een dun laagje dat in tijden van crisis, stress en maatschappelijke onduidelijkheid vlug weggekrabd kan worden. De strijd voor aanvaarding van de andere in zijn anders zijn blijft iedere dag opnieuw te strijden. En ieder van ons kan voor zichzelf invullen welke vorm van anders-zijn voor hem of haar moeilijk ligt...

Een gedicht over gedichten n.a.v. gedichtendag

In zijn "Elfde verticale poëzie" (tweede reeks, gedicht 25) schrijft Roberto Juarroz 'ter verenigende herinnering aan Antonio Porchia' (dit is een Argentijnse dichter °1885-+1968 die door Borges, Juarroz en andere Argentijnse schrijvers zeer gewaardeerd werd) een gedicht over poëzie en haar ingrediënten (het gedicht, de woorden en de stiltes of witvlakken). Hier volgt de vertaling van Guy Posson uitgegeven door uitgeverij P (Leuven, 2001, blz.70).

Elk gedicht doet het vorige vergeten,
wist de geschiedenis van alle gedichten uit,
wist zijn eigen geschiedenis uit
en wist zelfs de geschiedenis van de mens uit
om een gezicht van woorden te herwinnen
die de afgrond niet vermag uit te wissen.

Zo doet ook ieder woord van het gedicht
het vorige vergeten,
maakt het zich één moment los
van de veelvormige stam van de taal
om nadien de andere woorden weer te ontmoeten
en de onmisbare ritus te volbrengen
die een nieuwe taal inhuldigt.

En in het gedicht doet ook iedere stilte
de vorige vergeten,
zij betreedt het grote geheugenverlies van het gedicht
en omsluit woord na woord,
tot zij er weer uit loskomt en het gedicht omsluit
als een beschermende laag
die het van andere zeggingen vrijwaart.

Dit alles is niets bijzonders.
In de grond
doet elke mens de vorige vergeten,
doet hij alle mensen vergeten.

Als niets zich eender herhaalt,
zijn alle dingen de laatste dingen.
Als niets zich eender herhaalt,
zijn alle dingen ook de eerste.