Het licht dimt

 In vorige posten berichte ik over de bundel "Appelblauwzeegroen" van dichteres Herlinda Vekemans. 

Het is duidelijk dat haar bundel doordesemd is 

van de niet mis te verstane boodschap 

dat onze omgang met dieren, zee en aarde 

tot een catastrofe zullen voeren 

omwille van menselijke ingrepen. 

De vaas van het menselijke leven smijten we zelf aan scherven 

zonder te weten of we die scherven nog zullen kunnen lijmen. 

In een grimmig vers dat je best luidop leest 

om ook zijn poëticale merites te kunnen horen en proeven 

zet ze als het ware alles op een rijtje.

(scherven in bank verwerkt
door Gaudi in Parc Guell
Barcelona   ©123RF)

SCHERVEN

Rapalje van nestrovers, honingdieven, verkwisters en brandstichters

Hun genoegzame grijns splijt het gewemel van dwazen en argelozen

De menigte troept, hitst en heult hen mee, op, over en achterna

Ze roven dag na dag alle kruiken met water en zonlichtspiegeling

Eén wet stuwt hun niet te stuiten onderstroom

Het zijn de grote vissen die de kleine opvreten

Blind en doof voor magere hein

en hij, zeker van zijn triomf

beloert begerig het weelderige vlees

Met gezwollen schubben en vette buiken

zinken ze log naar de bodem

Hun ogen puilen, hun muilen gapen

vullen zich met zand, grind en slijk

Het licht dimt

Het water slinkt.

(uit: Vekemans, Herlinda, Appelblauwzeegroen, Uitg. Poëziecentrum, Gent, blz. 46)

De toon van de wetenschap is minder grimmig, maar de boodschap die Janssen en Mees formuleren als besluit van hun hoofdstuk over het tegengaan van de vervuiling van de zee (in hun werk: De onbekende zee, Academia Press, 2023) is ook niet mis te verstaan.

"De oplossing is dat we minder moeten produceren en verbruiken. We leven boven de draagkracht van de aarde. We moeten ook radicaler durven te zijn. (...) Laten we hopen dat er snel gehandeld wordt, en dat grote woorden en verdragen gekoppeld worden aan daadkracht." (a.w. blz. 235)

Voorzichtig

 Op vele manieren proberen wetenschappers ons te overtuigen dat we zeer omzichtig moeten omspringen met water want dat levensnoodzakelijke goedje wordt als maar schaarser. 

Poëzie heeft het niet met harde bewijzen en naakte cijfers, niet met wetten en bewijzen. Maar de zachte kracht van dit vers van Herlinda Vekemans zegt waar het op staat. 

AARDE

(©Bodour)

Hoeveel kruiken er zijn weet niemand

Er zijn er ook die beweren dat er oneindig

veel waterputten zijn

Het is hoe dan ook hoe langer hoe meer zaak

de kruik voorzichtig te water te laten

Na het ophalen het aardewerk

behoedzaam in de handen te draaien

aftasten op scheurtjes en barstjes

voorzichtig de diepte ervan te bevoelen

en zo nodig klei aan te dragen

(uit: Vekemans, Herlinda, Appelblauwzeegroen, Uitg. Poëziecentrum, Gent, 2022, blz.48)

Vekemans heeft het over twee aspecten die ze verbindt: we hebben kruiken nodig om water te scheppen, te bewaren (of minder poëtisch gezegd: we hebben technologie nodig) maar het vraagt ook om een voorzichtigheid en behoedzaamheid in ons gedrag, dus een aanpassing van ons gedrag. 

De wetenschappers Janssen  en Mees hebben het in hun werk over De onbekende zee (Academia Press, 2023) ook over deze twee-eenheid.

In hun inleiding hebben ze het over de grote uitdagingen om de zee minder te bevuilen en minder onder druk te zetten. "Toch is er reden tot optimisme. De nieuwste technologie en wetenschappelijke inzichten bieden misschien wel een deel van de oplossing. (...)Al die ontwikkelingen bieden de instrumenten die we nodig hebben om de enorme uitdagingen te lijf te gaan die als hoge golven boven ons opdoemen : de teloorgang van biodiversiteit, de klimaatverandering en de vervuiling van onze planeet. Of de technologische evolutie volstaat, is niet zeker. Wellicht zullen we ook anders moeten gaan leven. Maar we kunnen wel vrij zeker zijn dat het zonder die technologie niet zal lukken." (a.w. blz. 115-16 passim). En in hun slothoofdstuk waar ze zoeken naar oplossingen voor de verschillende vragen formuleren ze het nogmaals heel duidelijk : "Technologische oplossingen hebben gedragswijzigingen nodig om effectief te zijn, net zoals gedragswijziging niet zonder technologische evoluties kan om impact te hebben. Daarvoor zijn de problemen simpelweg te groot." (a.w. 284)

Dag vreemde zee, zee van mijn dromen

De mariene wetenschappers Colin Janssen en Jan Mees publiceerden eind vorig jaar bij Academia Press een toegankelijk boek over de oceanen en hun belang voor de mens, "De onbekende zee". In dat boek beginnen ze onmiddellijk met een belangwekkende vaststelling, die tevens de titel van hun boek verduidelijkt. "Mensen zijn landdieren. Wat er zich in de oceaan afspeelt, is grotendeels onzichtbaar en onbereikbaar voor ons. (...) Cartografen hadden vroeger een aanduiding voor land dat nog niet in kaart gebracht was: terra incognita. Ook voor blinde vlekken in de oceaan hadden ze een begrip: mare incognitum, onbekende zee. Soms plaatsten ze mythologische wezens aan de uiteinden van de wereld om de gaten in onze kennis van de wereld op te vullen. Intussen is het land grotendeels verkend. Onze blik is nu zelfs verschoven naar andere planeten en manen, waar ruimtesondes buitenaards gruis van het oppervlak schrapen om de geheimen ervan bloot te leggen. Onze nieuwsgierigheid drijft ons steeds verder het duistere heelal in, richting verre sterren en planeten. Maar de kennis over de oceaan is achtergebleven. We weten meer over het oppervlak van Mars dan over onze eigen diepzee. De oceaan is op aarde de last frontier voor exploratie en ontdekkingen. Door die lacune onderschatten we het belang van de oceaan voor de planeet en dus ook voor de mens." (a.w. blz. 11-12). Dat in de proloog van hun boek. 

(Rothko : Slow Swirl on the Edge of the Sea 1944
[de trage werveling aan de rand van de zee] eigen foto)

Dichteres Herlinda Vekemans schrijft over die vervreemding

 in haar bundel Appelblauwzeegroen een gedicht met als titel 'Wolfstonen'. Een wolfstoon is een ongewenste eigenschap van een strijkinstrument waarbij de sterkte van één bepaalde gespeelde toonhoogte gaat variëren zonder dat de speler dat bedoelt of beoogt. 

In onze omgang met de zee ontstaan ongewenste werkingen 

zonder dat wij dat als mens zo bedoeld hadden.

WOLFSTONEN

De zee zweefde miljoenen jaren vrij en zelfbewust tussen hemel en aarde

Dieren op het land hielden zich veeleer schroomvallig afzijdig

Zij wisten van generatie op generatie dat de opeenvolging van millennia

in de koude golven rond de schil van de aarde

aan hen voorbij ging zoals het aan hen voorbij moest gaan

Het waren de mensen

die het zweven van de zee

naar hun eigen wil meenden te kunnen temperen,

de intiemste donkertes opzochten en opbraken

de diepten tot in de bodem toe testten en tergden

Het duurde dan ook niet lang voor ze hun voeling

met de welgemoede oeroude zang van de zee

uit het oor verloren

(uit: Vekemans, Herlinda, Appelblauwzeegroen, Uitg. Poëziecentrum, Gent, 2022, blz. 38)

Wat de gevolgen zijn van de kortzichtige kijk op de zee komt in het boek van Janssen en Mees uitvoerig aan bod. Maar daaruit citeren is onbegonnen werk. Terug meer voeling krijgen met de zee is echter hun ambitie, zoals dat ook het geval is bij Vekemans.

Bij de beesten af volgens Herlinda Vekemans - 5 -

 Een laatste keer stel ik een dierengedicht voor van Herlinda Vekemans uit haar bundel "Appelblauwzeegroen".

Ze heeft het over een tot de verbeelding sprekende roofvis(mede dank zij films als 'Jaws'). Maar via haar gedicht wil de dichteres dat we ruimer en verder kijken,  wat ze met mythische beelden oproept. Niet mis te verstaan.

TOPROOFDIEREN

          Witte haai - Carcharodon carcharias

(©dierpedia.nl)

Van bij de oersoep

gingen zij het zijn die

-zoals Atlas de hemel-

de zeeën op hun vinnen moesten torsen

Horizontaal zigzag zwemmend

houden ze de spanning van het water in bedwang

Zolang er in elke zee nog voldoende patrouilleren

blijft de balans van leven en dood

blijft de zwaartekracht van het water onder controle

De dag dat ze er niet meer zijn

storten zeeën en oceanen door troggen en spleten

de diepten van de aarde in

(uit: Vekemans, Herlinda, Appelblauwzeegroen, Uitg. Poëziecentrum, Gent, 2022, blz. 33)

Dit gedicht als een soort eerherstel voor de haai sluit aan bij een passage uit het wetenschappelijke boek "De onbekende zee" van de professoren  Janssen en Mees. "Onzichtbare, vreemde en kolossale zeedieren boezemen angst in. In alle culturen zijn er mythes en verhalen over zeemonsters. (...) Haaien worden vaak afgeschilderd als angstaanjagend, hoewel hun slechte reputatie onterecht is. Een van de schuldigen voor die reputatie is de filmmaker Steven Spielberg met zijn kaskraker Jaws, waarin een monsterlijke witte haai de hoofdrol speelt. Jaws wakkerde de bestaande angst voor haaien verder aan en heeft het voor natuurorganisaties moeilijker gemaakt om voldoende bewustzijn te creëren om de soms bedreigde haaiensoorten te beschermen. Spielberg voelt zich daar trouwens tot op vandaag schuldig over." (a.w. blz. 112). De wetenschappers vergelijken iets verderop de haaienaanvallen (70 niet-uitgelokte aanvallen per jaar) "met honden (jaarlijk 35.000 dodelijke aanvallen), slangen (60.000) of malariamuggen (750.000). Zelfs koeien maken meer slachtoffers per jaar. Ook kwallen zijn gevaarlijker dan haaien." (a.w. blz. 113)

Unisono opnieuw klinken poëzie en wetenschap.

Bij de beesten af volgens Herlinda Vekemans - 4 -

 Herlinda Vekemans presenteert ons in haar recente poëziebundel "Appelblauwzeegroen" een aantal niet altijd evidente zee- en/of waterdieren/diertjes. Zo heeft ze het over foraminiferen. Nog nooit van gehoord? Ik ook niet, maar het internet en het boek "De onbekende zee" van Janssen en Mees bieden informatie. En die helpt wel om het vers beter te begrijpen. 

Eerst wat ik leerde via het internet. Foraminiferen worden ook wel gaatjesdragers genoemd. Het zijn ééncellige organismen met een uitwendig kalkskelet. Dit kalkskelet fossiliseert gemakkelijk en zijn in verschillende geologische lagen teruggevonden. De aard van de foraminiferen helpt archeologen en geologen om bepaalde aardlagen te dateren. Zelfs duizenden jaren na hun bestaan blijken ze zo nog nuttig voor de mens.

De dichteres heeft zich duidelijk ook geamuseerd op taalvlak. Ze speelt met woorden, klanken, rijmen. Als je het vers luidop leest, kan je het zo omtoveren tot een lied.

FORAMINIFEREN

             Foraminifera

Lobjes, krinkjes en glinsjes

tupjes, impjes en insjes

(©Wikipedia)

ragjes, limpjes en nilsjes

zigjes, vifjes, lirtjes en alle andere rifrafjes

Amuse-gueules voor baleinen en visvolle scholen

Kletsnatte klankspatjes in de voering van de zee

Foraminiferen

Ze sedimenteren en fossiliseren

Met hun solide kalkhuisjes

stempelen ze gesteenten

leggen verzonken oceaanfundamenten

en verbergen eerdere landplaten

Zelf verdwenen

dragen ze geheel moeiteloos

hele aardlagen en planetaire tijdschalen

(uit: Vekemans, Herlinda, Appelblauwzeegroen, uitg. Poëziecentrum, Gent, 2022, blz. 32)

Dank zij het boek van Janssen en Mees (De onbekende zee, uitg. Academia Press, 2022) weet ik nu dat foraminiferen behoren tot de restcategorie van de protisten. "Protisten zijn alle wezens met celkern die geen planten, dieren of schimmels zijn." (a.w. blz. 123) En even verder weiden ze uit over de foraminiferen, zij het op een minder poëtische manier dan Vekemans. Ik neem het graag over als leuke historische wetenswaardigheid...

"Nog vermeldenswaardige protisten uit de zee zijn de foraminiferen. De Griekse historicus Herodotus zou in de 5e eeuw v..C. al naar die organismen verwezen hebben, toen hij opmerkte dat de stenen van de piramiden van Gizeh vreemde vormen bevatten. De latere historicus Strabo (1e eeuw n.C.) vermeldde de theorie dat het versteende linzen waren, restanten van de maaltijden van de arbeiders die de piramides bouwden. Nu weten we dat de kalkhoudende nummulieten kleine zeewezentjes zijn die tot de groep Foraminifera behoren. De nummulieten van de piramide van Gizeh hebben wellicht geleefd in ondiepe oceanen van het Eoceen, zo'n 56 tot 34 miljoen jaar geleden. In vergelijking met die eerbiedwaardige geologische ouderdom zijn de piramiden van Gizeh (ongeveer 4500 jaar oud) piepjong. "(a.w. blz. 124).

Foraminiferen ...inspiratie voor wetenschappers en dichters. Hoe mooi is dat toch!

Bij de beesten af volgens Herlinda Vekemans - 3 -

 Dier-mens-aarde : deze driehoek is het thema van de recente poëzieuitgave van Herlinda Vekemans. De middelste afdeling van deze driedelige bundel Appelblauwzeegroen bevat een aantal diergedichten, maar niet over de meest evidente specimen. 

Zij wil in haar verzen loskomen van een al te antropocentrische kijk op dieren en de meeste die in haar bundel de revue passeren zijn voor ons mensen niet zo direct inleefbaar. 

Geen hoge aaibaarheid, geen grote ogen die ons aankijken en zo ons gevoelig maken...

Dat verwoordt zij in onderstaande gedicht heel uitdrukkelijk: ons denken over dieren heeft zijn beperkingen, zeker als we het hebben over een reus in de oceaan, een echte walvis. Dan denken we spontaan aan de staartvin met diepe inkeping die uit het water omhoog klappert en een waterfontein die aangeeft waar zo'n kolos zwemt. Een dier waarover we heel weinig weten en dat met uitsterven bedreigd is. De nog kleine huidige populatie stammen volgens recent onderzoek allemaal af van vijf vrouwtjes. Een grote vis in grote problemen... 

GROTE OCEAANNOORDKAPER

                   Eubalaena japonica

(©het diertje van de dag)

Hij is alles wat het water niet is

de omvang van zijn vlees wordt pas denkbaar

als het geharpoeneerd of gestrand

logklompig op het vasteland is beland

zijn langgerekte ijle watertonen

uit hem weggelekt

in balein en zand verstorven

zijn lijf dicht en vast nog

om het wrakhout van zijn botten

Het water is niets van wat hij is

maar voor hem volstaat de oceaan

ruimschoots rond zijn bestaan

De denkbaarheid beperkt

tot zwaluwstaart en fontein

(uit: Vekemans, Herlinda, Appelblauwzeegroen, uitg. Poëziecentrum, Gent, 2022, blz. 30)

De langgerekte ijle watertonen intrigeren niet alleen dichters, maar ook wetenschappers. In hun boek "De onbekende zee" (Academia Press, 2023) beschrijven Colin Janssen en Jan Mees 'familieleden' van de grote oceaannoordkaper, nl. de blauwe vinvis en de bultruggen. Ze hebben het over "een indrukwekkend communicatiesysteem, waarmee ze over grote afstanden kunnen communiceren met soortgenoten.(...) Het grommen en klikken is weliswaar grotendeels onhoorbaar voor de mens, maar het geluid kan tot 180 decibel gaan. Dat is luider dan een vliegtuigmotor. Hoe komt het dat we het dan toch nauwelijks kunnen horen? Het geluid heeft een veel lagere frequentie, die door ons gehoor niet opgepikt kan worden. Walvissen zelf hebben een beter gehoor dan wij." (a.w. blz. 111). Verder in hun boek waarschuwen deze wetenschappers dat de mens ook bron is van nog andere oceaanvervuiling dan de ons bekende plastic, nl. onderwatergeluid. "Enkele bronnen van onderwatergeluid zijn onder meer scheepvaart, boringen en constructiewerken op zee, militaire sonars en onderwaterexplosies. De effecten van onderwatergeluid kunnen zowel fysiek als gedragsmatig zijn waaronder gehoorbeschadiging, verplaatsing, veranderingen in migratiepatronen en minder kans op voortplanting." (a.w. blz. 216).

Gevraagd hoe het zit met de grote oceaannoordkaper meldde Colin Janssen dat er recent pas geluidsopnames konden worden gemaakt over het 'gezang' van deze oceaanreus. 

Hier een link naar deze opnames.

En voor wie zijn nieuwsgierigheid nog niet is gestild, kan er meer over lezen op de website www.animalstoday.nl en dan zoek je naar geluidsopnamen gezang van de grote oceaannoordkaper.

Bij de beesten af volgens Herlinda Vekemans - 2 -

 

In haar recente bundel Appelblauwzeegroen heeft de dichteres Herlinda Vekemans in de tweede afdeling meerdere diergedichten opgenomen.

Dit soort gedichten, die via de omweg van een dier natuurlijk over de mens(en) gaan, hebben het meestal over honden en katten, paarden en ezels, merels en mussen, padden en panters en andere nogal 'evidente' beesten.

 Niet zo bij Vekemans. Hier volgt een vers over de heremietkreeft. Typisch is hier dat deze weke krabachtige beschutting zoekt in achtergelaten of lege schelpen. 

HEREMIETKREEFT

(Pagurus bernardus
©waarnemingen.be foto: Hans De Blauwe)

          Pagurus bernardus

Kraker van schaaldierpanden

van schelpdieren die hun huis

strak en dicht om het lijf hielden

tot het sparen van jaarringen in kalk stopte

of ze onverwacht aan hogere machten ten prooi vielen

en het leven leeg achterlieten

Zonder huis is hij overgeleverd aan zeestormen

het loeren en de vraatzucht van diepzeemonsters

Een bedreigd bestaan

in een geleende kluis

(uit: Vekemans, Herlinda, Appelblauwzeegroen, uitg. Poëziecentrum, Gent, 2022, blz. 29)

Thuisloosheid, kraakpanden,... al dit menselijke zit mee in dit bijzondere dierengedicht, maar als het ware 'en passant' aangeduid. 

Is ons mensenleven ook niet 'een bedreigd bestaan' (denken we maar aan de veiligheidsobsessie van ons tijd) op de aardbol die eigenlijk niet van ons is...?

Bij de beesten af volgens Herlinda Vekemans - 1 -

 De dichteres Herlinda Vekemans heeft de relatie mens-dier-aarde tot thema in haar recente bundel Appelblauwzeegroen. In het middendeel neemt ze  enkele 'dierengedichten' op. De meeste verzen, die over dieren gepleegd worden, zijn én heel mensgericht én veelal met veelvoorkomende vogels of viervoeters. De gedichten zou je vaak een poëticale variatie kunnen noemen op de documentaire 'Bij de beesten af' uit 1972 van de Nederlandse filmmaker Bert Haanstra. Daarin onderzocht hij de overeenkomsten tussen menselijk en dierlijk gedrag.  Vekemans bezorgt ons hier echter een ander soort dierengedichten.

(noordkromp 
©natuurwijzer : Oscar Bos)

Neem nu haar vers over de kromp, een schelpdier behorend tot de klasse van de tweekleppigen, dat zich kan ingraven tot enkele centimeter diep en daar tot 24 dagen kan overleven. De leeftijd van de kromp kan afgelezen worden aan de groeilijnen op de schelp en zo vond men al exemplaren van meer dan 500 jaar oud. Wetenschappers konden achterhalen dat de kromp er al in de geologische periode 'krijt' (145 tot 66 miljoen jaar geleden) was. De dichteres maakt ook allusie op deze lange geschiedenis.

Bij de beesten af...: in het vers van Vekemans is de mens aanwezig als een sterk evoluerend gegeven in vergelijking met de gelijkblijvendheid van de kromp door de eeuwen heen. Een dier dat weinig zuurstof verbruikt en dat kan overleven zonder schreeuwerigheid. 

KROMP

             Arctica islandica

Tijd kan krimpen tot een kromp

een tweekleppige schelp rond een week zeebodemdier

dat zuinig met zuurstof en in zilte stilte

van Mingdynastie tot warp drive

Honderden jaarringen op enkele millimeters verdicht

tot een vlondertje van vlees op slib van ruimtetijd

(uit: Vekemans, Herlinda, Appelblauwzeegroen, uitg. Poëziecentrum, Gent, 2022, blz. 28)

En naast de kromp leven er nog vele andere zeedieren die we nog niet kennen. Janssen en Mees benadrukken als specialisten mariene biologen dat de zee nog zoveel onbekends herbergt.

De oceaan is de minst onderzochte plaats op aarde. Minder dan 25% van de zeebodem is in kaart gebracht. "Onderzoekers schatten dat alle stalen die van de diepzeebodem genomen zijn nog geen vijf voetbalvelden bedekken. De diepzee is miljarden voetbalvelden groot. Het percentage waarvan het bodemleven al eens bestudeerd werd, wordt geschat op 0,0017%. Dat gaat dan nog maar over de bovenste 10 centimeter van de bodem. (...) We denken dat er vandaag minder dan 20% van de grotere zeeorganismen gezien en beschreven zijn.  (...) Wie enkel kijkt naar de oceaan met ogen die gewend zijn aan menselijke tijd, mist veel." (Janssen en Mees, De onbekende zee, Academia Press, blz. 44-45 passim).

Hoe dichter en wetenschappers oproepen om verder te kijken dan onze eigen beperkte tijd.

De zee is (niet) van ons ...

 De dichtbundel "Appelblauwzeegroen" van Herlinda Vekemans brengt vragen aan over hoe de mens zich verhoudt tot de aarde én tot de zee(zie berichten op deze blog van 7, 9 en 11 februari). Dat laatste is nu juist het hoofdthema van het werk van de professoren Colin Janssen en Jan Mees :"De onbekende zee. Het belang van de oceaan voor mens en planeet." (zie bericht deze blog op 5 februari). Het wil nu wel passen dat de bundel van Vekemans op mijn weg kwam vorige zomer én dat ik via Colin Janssen zijn boek leerde kennen bij publicatie november laatst. 

In een aantal volgende berichten op deze blog zal ik nu eens bij Vekemans te rade gaan, dan weer bij Janssen en Mees mijn licht opsteken en meestal bij beide samen. De rode draad blijft de bezorgdheid om wat wij, mensen, onze aarde en onze zeeën aandoen én welke kwalijke gevolgen dat zal/kan hebben voor onszelf als aardbewoners. 

Een poëtische én een wetenschappelijke oproep om de goede keuzes te maken, wat zeker niet onbelangrijk is in dit verkiezingsjaar. Een oproep ook om ons in te zetten om onze aarde bewoonbaar te houden voor alle leven. 

In dit jaar ziet het er naar uit dat we op een breekpunt gekomen zijn voor onze samenlevingen. Maar Janssen en Mees spreken ook over een ander breekpunt.

"De zwijgzame zee kan veel verduren, maar heeft ook een breekpunt. Nefast is vooral een dodelijk trio: de stijging van de temperatuur van het zeewater, de daarmee gepaard gaande daling van het zuurstofgehalte in het water en de verzuring. Zonder drastische actie dreigt de schoonheid en rijkdom van de oceaan die we in de vorige hoofdstukken ontmoet hebben, in het gedrang te komen." (De onbekende zee, blz. 181) 

(eigen foto 1 maart 2017)

De aarde is (niet) van ons...

 In een vorige post maakte ik al gewag van de dichtbundel "Appelblauwzeegroen" van de dichter Herlinda Vekemans. De bundel heeft een drieledige structuur waarbij het eerste deel op een beeldrijke manier de relatie mens-dier-aarde evoceert. Je zou kunnen zeggen dat ze daarin een antwoord zoekt op de vraag hoe die verhouding is geëvolueerd tot op vandaag. Het tweede deel focust op zeedieren die ook iets over de problematische relatie mens-aarde kunnen verhelderen en het derde deel zoekt naar lichtpuntjes die een uitweg (zouden kunnen) tonen voor een meer milieubewuste houding voorbij aan de antropocentrische bijziendheid van de mens.

Zware woorden zie ik je denken. Maar Vekemans weet dit alles poëtisch, gevoelig én toch helder aan te brengen.

De dieren en de aarde doen de mens een aanzegging... die niet mis te verstaan is.

AANZEGGING

De dieren hadden altijd al veel ontzag voor de mens

de kaarsrechte primaat met de grote herseninhoud

tot de tanden toegerust met opinies, ideologieën, religies,rechtspraak,

   noem maar op

Zelfs toen bleek dat mensen steeds groter wordende stukken land

met complexe gedachtegangen in verdragen, contracten en aktes verhakselden

bleven ze mild in het oordeel over hun grote broer

Pas toen ze in kweekbakken, kwekerijen, kweekstallen,

   noem maar op

al meteen van bij de geboorte van daglicht en land beroofd werden

om na korte tijd zonder beschuldiging, zonder rechtsgang en zonder uitzondering

ter dood gebracht te worden

toen de ravage van boomzagen, maaiers, grijparmen, bulldozers, noem maar op

voor sprinkhanen, gordeldieren, orang-oetans onontkomelijk werd

daagden de dieren elkaar uit om de dingen bij naam te noemen

   noem maar op

(uit: Vekemans, Herlinda, Appelblauwzeegroen, uitg. Poëziecentrum, Gent, , blz. 16)

De dichter gaat met mij en u als lezer in dialoog: noem het maar op..., tot vier keer toe!

De tijd van het aards paradijs is voorbij, zeker zoals de in Kortrijk geboren schilder Roelant Savery dit schilderde in 1626.

(©Wikipedia)

laat ons een bloem

 In 1970 bracht de Vlaamse zanger Louis Neefs een lied uit dat tot op vandaag nog niets aan waarheid en dringendheid heeft ingeboet, integendeel. "Laat ons een bloem en wat gras dat nog wat groen is..."

Voor wie wil, kan via deze link het nog eens beluisteren.

Wat Louis Neefs uitzong dat probeert dichteres Herlinda Vekemans uit te zeggen in een kort maar sterk vers. De titel suggereert een rechtszaak maar de dichteres geraakt niet uit haar woorden, ze kan slechts haperend suggereren hoe erg het gesteld is met de bloemen en planten anno nu.

Het begint idyllisch maar als we bij het bidden komen, valt alles stil. Het smekende en biddende van Louis Neefs (laat ons toch nog een bloem...) verstomt. Is dat gebed wel sterk genoeg én is al dat gesmeek wel nog tijdig???

(goudhaver
©ecopedia)

GROEPSVORDERING

        voor mijn lerares plant- en dierkunde

goudhaver, de ruige leeuwentand,

de aarbeiganzerik en de gewone ereprijs

spreiden hun groen voor kevers, spinnetjes en mieren

bloeien, zinderen en bidden met de leeuwerik

dat zij niet

als onderpand

het onderspit

het gelag

(uit: Vekemans, Herlinda, Appelblauwzeegroen, uitg. Poëziecentrum, Gent, 2022, blz. 17)

Appelblauw

 De dichteres Herlinda Vekemans (1961) publiceerde bij het Poëziecentrum (Gent) in 2022 haar recentste bundel "Appelblauwzeegroen". Een zeer mooi uitgegeven en inhoudelijk zeer coherente bundel die uitnodigt om met een niet zo antropocentrische blik naar onze aarde te kijken. Kleuren zijn voor de schrijfster daarbij belangrijk zoals de titel al aangeeft. De titel van het vers waarmee ze de eerste afdeling van de bundel afsluit geeft het ook aan... 

Het is alsof je als schilder in een speciaalzaak op zoek bent naar het juiste kleur blauw. Zoals in een goede winkel zijn de waren in dit vers overzichtelijk gegroepeerd. De lezer zal de indeling gemakkelijk ontdekken. Bijna elk woord in dit opsommend gedicht zou op zijn beurt weer aanleiding kunnen worden van een nieuw gedicht.

Verdwaal maar lekker in dit vers.

BLAUWBOEK

lichtblauw, donkerblauw, helderblauw, bleekblauw, felblauw, matblauw,

paarsblauw, zwartblauw, groenblauw, grijsblauw,

kristalblauw, saffierblauw, aquamarijnblauw, turkooisblauw, kobaltblauw,

indigoblauw, korenbloemblauw, viooltjesblauw, gentiaanblauw, lavendelblauw,

parelmoerblauw, midnachtsblauw, lichthemelsblauw, hemelsblauw,

pauwblauw, parkietblauw, ijsvogelblauw, walvisblauw,

zeeblauw, oceaanblauw, diepblauw

Chartresblauw, onzelievevrouwblauw,

Delfts blauw, Pruisisch blauw, Chagallblauw,

staalblauw, olieblauw, pertroleumblauw

koningsblauw, marineblauw, politieblauw en blauwblauw

geen appelblauw

(uit: Vekemans, Herlinda, Appelblauwzeegroen, uitg. Poëziecentrum, Gent, 2022, blz.20)

Bij dit vers had ik even overwogen om als begeleidend beeld op zoek te gaan naar een staalkaart met vele variaties blauw. Maar bij het rondneuzen in mijn foto-archief kwam ik bij een foto, genomen in 2016 bij een tentoonstelling over Chagall en de muziek in de Philharmonie de Paris: "Le Cirque bleu" (1952). 

Chagallblauw!

(eigen foto)

Landmensen en de onbekende zee

 In een recent uitgegeven boek (bij Academia Press) wordt op een overzichtelijke manier getoond hoe belangrijk de zee is voor alle menselijke leven. 

Twee professoren verbonden aan UGent schreven "De onbekende zee. Het belang van de oceaan voor mens en planeet".  Colin Janssen, een vriend van mij, onderzoekt de vervuiling van de zee (denken we maar aan de 'plasticsoep') en Jan Mees is algemeen directeur van het VLIZ (Vlaams Instituut voor de Zee).Zij maken een soort stand van zaken op met aandacht voor de vele/weinige kennis over de zee en haar impact op alle leven op aarde en over de kwetsbaarheid van deze watermassa ten aanzien van het menselijke ingrijpen. Een boek dat aan te bevelen is voor al wie begaan met onze gezondheid én met de gezondheid van onze planeet.

Als inwoners van de lage landen leven we dicht bij de zee, hoogstens een tiental, maximaal een honderdtal kilometer ver. We beseffen niet altijd wat een luxe dat is. Hoezeer de reismogelijkheden ook gegroeid zijn, toch zien vele mensen slechts een zeldzame keer de zee... en soms pas laat in hun leven of soms helemaal niet. Door de mindere mobiliteit vroeger waren er meer zo'n landmensen. 

Daarover schrijft de dichter Jozef Deleu dit miniatuurtje...

STRANDJUTTER

langs de vloedlijn

hoor ik het water klotsen

kinderen roepen hun moeder

de mijne zag de zee

toen ze vijftig was

een vrouw van de aarde

het water beangstigde haar

(uit: Deleu, Jozef, Geluiden voor de laatste dag.

Miniaturen.  Uitg. Poëziecentrum, 

Gent, 2021, blz. 31)

(Kees van Dongen : Vertier op het strand van Deauville ca. 1929
©Mark Smit Kunsthandel)

Rothko in Parijs - 2 -

(Rothko: Untitled 1949
eigen foto)

 In de fondation Louis Vuitton in Parijs zag ik een grote retrospectieve tentoonstelling van de Amerikaanse schilder Marc Rothko.

Vele toeschouwers ervaren de abstracte grote werken van Rothko als rustbrengend, sommige zelfs als spiritueel. Maar quotes van de schilder zelf spreken in de expo een andere taal.

"Aan zij die beweren dat mijn werken vol sereniteit en harmonie zijn, zou ik willen zeggen dat ik in elke vierkante centimeter van een doek het absolute geweld heb proberen gevangen te houden."

En nog een quote over zijn kleurgebruik: "Kleur interesseert mij niet; wat ik betracht is het licht."

(Rothko : Untitled (Blue, Yellow, Green
on Red 1954 - eigen foto)

Mensen die zich kunnen overgeven aan de 'klassieke' abstracte doeken van Rothko bevroeden misschien wel die andere betrachting van de schilder die hijzelf zo verwoordt : "Ik ben schilder geworden omdat mijn ambitie was om de schilderkunst op te tillen tot eenzelfde intensiteit als muziek en poëzie." Zoals iemand zich kan verliezen in de muziek of in de poëzie, zo kunnen mensen zich verliezen in de werken van Rothko. 

(Rothko : Brown and Black in Reds 1957
eigen foto)

Rothko in Parijs - 1 -

 Nog tot 2 april kan je in Parijs een grote retrospectieve tentoonstelling zien van de Amerikaanse schilder Marc Rothko (1903-1970).

Een ruime selectie uit heel zijn oeuvre wordt getoond, van zijn vroege figuratieve doeken tot zijn 'klassieke' werken met grote kleurvlakken. Het eerste weekend van dit jaar heb ik in de Fondation Louis Vuitton deze expositie gezien. Een heel uitgebreide verzameling doeken die ook meestal voldoende ruimte krijgen worden er gepresenteerd. 

Wat mij bij Rothko altijd weer boeit én bij mijzelf én bij de andere toeschouwers is hoe je als kijker doorgaans betrokken geraakt bij deze werken en er soms als het ware wordt in gezogen. Deze aantrekkingskracht verbaast mij altijd weer. 

Wat komen mensen zoeken in deze abstracte wereld van rood, zwart en soms andere kleurtinten? 

Wat kom ik er zoeken???

Ook in Parijs zag ik mensen gebiologeerd staan kijken naar de grote 'klassieke' abstracte Rothko's.