2 oktober : internationale dag van de geweldloosheid

In onze West-Europese landen kunnen we (voorlopig?, vooralsnog?) onszelf in vrijheid uitdrukken zonder gevangenisstraf of andersoortige vervolgingen op te lopen. Op vele andere plekken op onze aarde is dit jammer genoeg niet zo en toont een burgerlijk of militair bestuur zijn angst door harde repressie. Dan vraag ik mijzelf dikwijls af: hoe zou ik (over)leven in zo'n samenleving? hoe zou ik reageren? Eerlijk gezegd: ik weet het niet.
Kunst is in vele gevallen een belangrijke vindplaats van menselijkheid midden gruwelen en onderdrukking. Kunst plaatst op een geweldloze manier een vraagteken bij de aannames van machthebbers en dat wordt door hen niet in dank aangenomen.
Verhalen van personen die juist geweldloos hun menselijke waardigheid proberen hoog te houden zijn een spiegel en tonen de veerkracht van mensen. Zij verdienen vandaag een stem.

In een roman van de Spaanse schrijver Enrique Vila-Matas (°1948) "In Kassel is niets wat het lijkt" las ik een ontroerend verhaal. Zijn roman speelt tijdens DOCUMENTA 13 (in het jaar 2012) in het Duitse Kassel waar de schrijver-hoofdfiguur gevraagd is als een writer in residence.  
Hij ziet er een reeks schilderijen van de Beierse priester Korbinian Aigner (°1885+1966) met appels en peren, twee stuks per schilderij. Een reeks ongekunstelde appelschilderijtjes zou je denken. Maar een deel van die werken schilderde hij tijdens zijn opsluiting in het concentratiekamp van Dachau. De priester was té kritisch geweest voor het Nazi-regime en overleefde met moeite zes jaren gevangenschap. Omdat hij voordien al als boerenzoon en plattelandspriester actief was als appelkweker met ruime kennis van zaken, kon en mocht hij in het kamp ook appelbomen kweken. Daar kweekte hij vier nieuwe rassen, die de naam kregen KZ 1-4. Appels kweken en schilderen hielpen deze priester te overleven zonder zijn menselijke waardigheid te verliezen.

(Korbinian Aigner - Documenta 13 - foto gevonden op internet)

En de schrijver associeert dan verder. "Terwijl ik naar die appels keek en merkte dat stukjes van 'Le grand paranoïaque' zich erop leken te hebben vastgezet alsof ook deze appels de sporen van een voorgaand kunstwerk nodig hadden om zich completer te voelen, dacht ik na over menselijke moed en herinnerde me het geval van een jonge, in romantische Engelse literatuur gespecialiseerde vrouw uit Moskou die, naar ze me hadden verteld, in de tijd van Brezjnev vanwege een stompzinnige en compleet valse aanklacht (dat spreekt vanzelf) in de cel werd gegooid, zonder licht en zonder pen en papier; deze jonge vrouw kende Byrons epos 'Don Juan' vanbuiten (dertigduizend verzen ongeveer) en in het donker vertaalde ze het in haar hoofd in Russische verzen. Toen ze uit de gevangenis kwam, bleek ze niet meer te kunnen zien en dicteerde ze haar vertaling aan een vriendin, en dat is nu de toonaangevende Russische vertaling van Byrons werk." (Enrique Vila-Matas, In Kassel is niets wat het lijkt, vertaling Nadia Ramer, uitg. De Geus,2017, blz. 270)

(Salvator Dali : Le grand paranoïaque  Documenta 13
collectie museum Boymans Van Beuningen)

Op deze internationale dag van de geweldloosheid is het goed om de bronnen van onze menselijke waardigheid op te zoeken en te verdiepen. Kunst en getuigenissen kunnen ons daarbij inspireren.